Luận văn thạc sĩ: Nghiên cứu về việc áp dụng thanh toán thẻ tại Việt Nam

• Tác giả: Luong Tung Bao
• Người hướng dẫn: Prof. Nguyen Dong Phong
• Trường học: University of Economics Ho Chi Minh City
• Chuyên ngành: International Business
• Đề tài: The Adoption of TradeCard Payment in Vietnam
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• Acknowledgement
• Abstract
• Table of Contents
• List of tables
• List of figures
• 1. CHƯƠNG 1: Introduction
• 1.1. Background
• 1.2. Research Purpose, Objectives, and Research Questions
• 1.3. Research Structure
• 1.4. Scope and Limitations
• 2. CHƯƠNG 2: Literature Review
• 2.1. Definitions of Terms
• 2.2. Electronics Payment Mean
• 2.3. Electronics Commerce Market and Electronics Payment Market in Vietnam
• 2.4. Theoretical Background of Technology Acceptance Model
• 2.5. Technology Acceptance Model (TAM)
• 2.6. Factors influencing the use of TradeCard and its relationship between Model Constructs
• 2.6.1. Perceived Ease of Use (PEU)
• 2.6.2. Information on TradeCard payment (IF)
• 2.6.3. TradeCard payment Use (TPU)
• 2.6.4. The Relationship among Perceived Usefulness (PU), Perceived Ease of Use (PEU) and TradeCard payment Use (TPU)
• 2.6.5. Information on TradeCard payment (IF) and Perceived Risk (PR)
• 2.6.6. Information on TradeCard payment (IF) and Trade Card payment Use (TPU)
• 3. CHƯƠNG 3: Research Design
• 3.1. Research Questions and Associated Hypotheses
• 3.2. Subjects and Sampling
• 3.3. Pilot Test and Face Validity
• 4. CHƯƠNG 4: Data Analysis
• 4.1. The Validity and Reliability
• 4.2. Explanatory Factor Analysis
• 4.3. Information on TradeCard payment Predicting Perceived Risk with Product/Service
• 4.4. Information on TradeCard payment Predicting Perceived Risk in The Context of Online Transaction
• 4.5. Variables Predicting TradeCard Payment Use
• 4.6. Comparisons between Two City Groups in Regression Analysis
• 4.7. Effective Estimation of Perceived of Use on TradeCard payment Use
• 4.8. Effective Estimation of Perceived Usefulness on TradeCard payment Use
• 4.9. Effective Estimation of Computer Anxiety on TradeCard payment Use
• 4.10. Effective Estimation of Perceived Risk with Product/ Service on TradeCard payment Use
• 4.11. Effective Estimation of Information on TradeCard payment Use
• 5. CHƯƠNG 5: Findings and Conclusions
• 5.1. What Significant Factors Affecting the Use of TradeCard payment in Vietnam
• 5.2. How Significant Factors Affect the Use of TradeCard payment in Vietnam
• 5.3. Perceived Ease of Use
• 5.4. Perceived Risk with Product/Service
• 5.5. Information on TradeCard Use
• 5.6. Limitations and suggestion
• APPENDIX B – PILOT TEST ANALYSIS
• APPENDIX C – TEST OF ASSUMSION OF REGRESSION

I. Giới thiệu về thanh toán thẻ tại Việt Nam

Nghiên cứu về việc áp dụng thanh toán thẻ tại Việt Nam đã chỉ ra rằng, mặc dù thanh toán thẻ đã có mặt trên thị trường trong nhiều năm, nhưng vẫn chưa được phổ biến rộng rãi trong cộng đồng người tiêu dùng. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tỷ lệ sử dụng thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ vẫn còn thấp so với các nước phát triển. Điều này cho thấy rằng có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc chấp nhận thanh toán thẻ trong xã hội Việt Nam. Một trong những lý do chính là thói quen tiêu dùng của người dân, nơi mà tiền mặt vẫn là phương thức thanh toán chủ yếu. Hơn nữa, sự thiếu hiểu biết về công nghệ thanh toán và các lợi ích của thanh toán thẻ cũng là một rào cản lớn.

1.1. Tình hình thanh toán thẻ hiện tại

Tình hình thanh toán thẻ tại Việt Nam đang dần có những chuyển biến tích cực. Theo số liệu từ các ngân hàng, số lượng thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ phát hành đã tăng lên đáng kể trong những năm gần đây. Tuy nhiên, việc sử dụng thanh toán thẻ trong các giao dịch hàng ngày vẫn còn hạn chế. Nhiều người tiêu dùng vẫn e ngại về tính an toàn của thanh toán thẻ, dẫn đến việc họ không dám từ bỏ thói quen sử dụng tiền mặt. Các ngân hàng và tổ chức tài chính cần đẩy mạnh các chương trình giáo dục và truyền thông để nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về lợi ích của thanh toán thẻ.

II. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng thanh toán thẻ

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng thanh toán thẻ tại Việt Nam. Một trong những yếu tố quan trọng là công nghệ thanh toán. Sự phát triển của công nghệ thanh toán đã tạo ra nhiều phương thức thanh toán mới, giúp người tiêu dùng dễ dàng hơn trong việc thực hiện giao dịch. Bên cạnh đó, chính sách thanh toán của các ngân hàng cũng đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích người tiêu dùng sử dụng thanh toán thẻ. Các chương trình khuyến mãi, giảm giá khi sử dụng thẻ tín dụng hay thẻ ghi nợ cũng là một yếu tố thúc đẩy việc áp dụng.

2.1. Thói quen tiêu dùng

Thói quen tiêu dùng của người dân Việt Nam vẫn còn nặng nề với việc sử dụng tiền mặt. Nhiều người tiêu dùng cảm thấy thoải mái hơn khi sử dụng tiền mặt trong các giao dịch hàng ngày. Điều này dẫn đến việc thanh toán thẻ chưa được chấp nhận rộng rãi. Để thay đổi thói quen này, cần có các chiến dịch truyền thông mạnh mẽ nhằm nâng cao nhận thức về lợi ích của thanh toán thẻ. Các ngân hàng cũng cần cung cấp các dịch vụ tiện ích đi kèm với thanh toán thẻ để thu hút người tiêu dùng.

III. Tương lai của thanh toán thẻ tại Việt Nam

Tương lai của thanh toán thẻ tại Việt Nam có nhiều triển vọng tích cực. Với sự phát triển của công nghệ thông tin và sự gia tăng của thương mại điện tử, thanh toán thẻ sẽ ngày càng trở nên phổ biến hơn. Các ngân hàng và tổ chức tài chính đang nỗ lực cải thiện hạ tầng hệ thống thanh toán để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng. Hơn nữa, sự hỗ trợ từ chính phủ trong việc thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt cũng sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển của thanh toán thẻ.

3.1. Xu hướng thanh toán trong tương lai

Xu hướng thanh toán thẻ trong tương lai sẽ tập trung vào việc cải thiện trải nghiệm người dùng. Các công nghệ mới như thanh toán qua điện thoại di động và ví điện tử sẽ trở thành xu hướng chính. Người tiêu dùng sẽ có nhiều lựa chọn hơn trong việc thực hiện giao dịch, từ đó thúc đẩy việc áp dụng thanh toán thẻ. Các ngân hàng cũng cần chú trọng đến việc phát triển các sản phẩm thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam là một trong những quốc gia phát triển nhanh nhất về thương mại điện tử và thanh toán điện tử, việc áp dụng phương thức thanh toán TradeCard đã trở thành một xu hướng quan trọng. Từ năm 2004, sau khi gia nhập WTO, Việt Nam đối mặt với nhiều cơ hội và thách thức trong việc chuyển đổi hành vi thanh toán truyền thống sang các hình thức thanh toán hiện đại. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tỷ lệ tiền mặt trong tổng thanh khoản đã giảm từ 17,21% năm 2006 xuống còn 14,6% năm 2008, cho thấy sự chuyển dịch tích cực trong việc sử dụng các phương thức thanh toán không dùng tiền mặt. Tuy nhiên, TradeCard vẫn chưa phổ biến rộng rãi trong cộng đồng người dùng Việt Nam, đặc biệt là tại hai thành phố lớn Hà Nội và Hồ Chí Minh.

Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc chấp nhận và sử dụng phương thức thanh toán TradeCard tại Việt Nam, đồng thời phân tích cách thức các yếu tố này tác động đến hành vi sử dụng. Nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu thập từ 145 người dùng TradeCard tại Hà Nội và Hồ Chí Minh, sử dụng phương pháp lấy mẫu tuyết cầu. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp thông tin hữu ích cho các doanh nghiệp thương mại, ngân hàng và cơ quan quản lý nhà nước nhằm thúc đẩy việc áp dụng thanh toán điện tử tại Việt Nam.

Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong việc khảo sát người dùng TradeCard có kinh nghiệm sử dụng tại hai thành phố lớn trong khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2013. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao nhận thức về thanh toán điện tử, góp phần giảm thiểu rủi ro và chi phí giao dịch, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình Chấp nhận Công nghệ (Technology Acceptance Model - TAM) của Davis (1986), vốn được áp dụng rộng rãi để giải thích hành vi sử dụng công nghệ thông tin. TAM tập trung vào hai khái niệm chính: Perceived Ease of Use (PEU) - mức độ dễ sử dụng cảm nhận được, và Perceived Usefulness (PU) - mức độ hữu ích cảm nhận được của hệ thống. Ngoài ra, nghiên cứu còn mở rộng bằng cách đưa vào các yếu tố như Perceived Risk (PR) - rủi ro cảm nhận, được chia thành rủi ro liên quan đến sản phẩm/dịch vụ và rủi ro trong bối cảnh giao dịch trực tuyến, Information on TradeCard (IF) - thông tin về TradeCard, và Computer Anxiety (CA) - sự lo lắng khi sử dụng máy tính, nhằm làm rõ các tác động đến việc sử dụng TradeCard.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Perceived Ease of Use (PEU): Mức độ mà người dùng tin rằng việc sử dụng TradeCard sẽ không tốn nhiều công sức.
• Perceived Usefulness (PU): Mức độ mà người dùng tin rằng TradeCard sẽ cải thiện hiệu quả công việc hoặc giao dịch.
• Perceived Risk (PR): Mức độ rủi ro mà người dùng cảm nhận khi sử dụng TradeCard, bao gồm rủi ro về sản phẩm/dịch vụ và rủi ro trong giao dịch trực tuyến.
• Information on TradeCard (IF): Mức độ thông tin mà người dùng nhận được về TradeCard, ảnh hưởng đến sự tin tưởng và nhận thức rủi ro.
• Computer Anxiety (CA): Mức độ lo lắng hoặc e ngại khi sử dụng công nghệ máy tính liên quan đến TradeCard.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với thiết kế khảo sát qua bảng câu hỏi tự quản lý, gồm 35 câu hỏi được phát triển dựa trên các thang đo chuẩn trong các nghiên cứu trước. Mẫu nghiên cứu gồm 145 người dùng TradeCard tại Hà Nội và Hồ Chí Minh, được chọn theo phương pháp lấy mẫu tuyết cầu nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm người dùng có kinh nghiệm.

Quá trình nghiên cứu bắt đầu từ tháng 4 năm 2013 với việc xác định mục tiêu và thiết kế bảng câu hỏi, tiến hành khảo sát từ tháng 6 đến tháng 8 năm 2013, và phân tích dữ liệu vào tháng 10 năm 2013 bằng phần mềm SPSS phiên bản 16. Phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy tuyến tính và phân tích đường đi (Path Analysis) nhằm kiểm tra các giả thuyết nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng tích cực của Perceived Ease of Use (PEU) đến việc sử dụng TradeCard: Kết quả hồi quy cho thấy PEU có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến việc sử dụng TradeCard với hệ số beta khoảng 0.296, cho thấy người dùng có xu hướng sử dụng TradeCard nhiều hơn khi cảm thấy hệ thống dễ sử dụng.

2. Perceived Usefulness (PU) thúc đẩy việc sử dụng TradeCard: PU cũng có ảnh hưởng tích cực đến hành vi sử dụng với hệ số beta khoảng 0.295, phản ánh rằng người dùng đánh giá cao tính hữu ích của TradeCard trong việc nâng cao hiệu quả giao dịch.

3. Perceived Risk với sản phẩm/dịch vụ (PRP) có tác động tiêu cực nhưng yếu hơn: PRP ảnh hưởng tiêu cực đến việc sử dụng TradeCard, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng thấp hơn so với PEU và PU, với hệ số beta khoảng 0.137. Rủi ro trong bối cảnh giao dịch trực tuyến (PRT) không có ảnh hưởng đáng kể.

4. Thông tin về TradeCard (IF) có tác động tích cực: IF ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến việc sử dụng TradeCard, với tổng hệ số tác động khoảng 0.314, cho thấy việc cung cấp thông tin đầy đủ giúp giảm cảm nhận rủi ro và tăng cường sự tin tưởng của người dùng.

5. Computer Anxiety (CA) ảnh hưởng tích cực đến việc sử dụng: CA có tác động tích cực với hệ số beta khoảng 0.215, cho thấy người dùng có sự tự tin và ít lo lắng khi sử dụng máy tính sẽ dễ dàng chấp nhận và sử dụng TradeCard hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về TAM trong lĩnh vực thanh toán điện tử, khẳng định vai trò quan trọng của sự dễ sử dụng và tính hữu ích trong việc thúc đẩy chấp nhận công nghệ mới. Mức độ rủi ro cảm nhận, đặc biệt là liên quan đến sản phẩm/dịch vụ, vẫn là một rào cản nhưng không quá lớn, có thể do người dùng đã có kinh nghiệm và nhận thức rõ hơn về TradeCard. Thông tin đầy đủ và minh bạch được xem là yếu tố then chốt giúp giảm thiểu rủi ro cảm nhận và tăng cường sự tin tưởng, từ đó thúc đẩy việc sử dụng.

Sự khác biệt giữa hai thành phố Hà Nội và Hồ Chí Minh cũng được ghi nhận, trong đó Perceived Usefulness chỉ có ảnh hưởng đáng kể tại Hồ Chí Minh, còn Perceived Risk với sản phẩm/dịch vụ chỉ ảnh hưởng tại Hà Nội. Điều này phản ánh sự khác biệt về nhận thức và hành vi người dùng giữa các vùng miền, có thể do mức độ phát triển kinh tế và tiếp cận công nghệ khác nhau.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đến việc sử dụng TradeCard, hoặc bảng tổng hợp hệ số hồi quy và mức ý nghĩa để minh họa rõ ràng các mối quan hệ.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và hướng dẫn sử dụng TradeCard: Các ngân hàng và tổ chức liên quan cần tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sử dụng TradeCard, đặc biệt tập trung vào việc giảm thiểu cảm giác lo lắng khi sử dụng công nghệ (Computer Anxiety). Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Ngân hàng, tổ chức đào tạo.

2. Cải thiện giao diện và trải nghiệm người dùng: Phát triển hệ thống TradeCard với giao diện thân thiện, dễ sử dụng, giảm thiểu các bước phức tạp nhằm tăng Perceived Ease of Use, từ đó thúc đẩy việc chấp nhận và sử dụng rộng rãi. Thời gian thực hiện: 12 tháng; Chủ thể: Nhà phát triển phần mềm, ngân hàng.

3. Tăng cường truyền thông và cung cấp thông tin minh bạch: Đẩy mạnh chiến dịch truyền thông về lợi ích, tính năng và độ an toàn của TradeCard, cung cấp thông tin đầy đủ để giảm thiểu rủi ro cảm nhận và tăng sự tin tưởng của khách hàng. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Ngân hàng, cơ quan quản lý.

4. Xây dựng chính sách bảo mật và hỗ trợ khách hàng: Thiết lập các chính sách bảo mật nghiêm ngặt, đồng thời cung cấp dịch vụ hỗ trợ khách hàng nhanh chóng và hiệu quả để giải quyết các vấn đề phát sinh, từ đó giảm thiểu rủi ro và nâng cao trải nghiệm người dùng. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ngân hàng, nhà cung cấp dịch vụ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý ngân hàng và tổ chức tài chính: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng thanh toán điện tử, từ đó xây dựng chiến lược phát triển sản phẩm phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh doanh.

2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích để thiết kế các chính sách thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, giảm thiểu rủi ro và tăng cường an toàn trong giao dịch điện tử.

3. Các nhà nghiên cứu và học viên trong lĩnh vực công nghệ thông tin và kinh tế: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng mô hình TAM trong bối cảnh phát triển của các nước đang phát triển, đặc biệt trong lĩnh vực thanh toán điện tử.

4. Doanh nghiệp thương mại và nhà cung cấp dịch vụ thanh toán: Giúp nhận diện nhu cầu và hành vi khách hàng, từ đó cải tiến dịch vụ, nâng cao trải nghiệm người dùng và mở rộng thị trường.

Câu hỏi thường gặp

1. TradeCard là gì và tại sao nó quan trọng ở Việt Nam?
   TradeCard là nền tảng thanh toán điện tử hỗ trợ quản lý chuỗi cung ứng tài chính, giúp giảm thiểu thủ tục thủ công và tăng hiệu quả giao dịch. Ở Việt Nam, TradeCard góp phần thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt, giảm chi phí và rủi ro liên quan đến tiền mặt.

2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến việc sử dụng TradeCard?
   Perceived Ease of Use và Perceived Usefulness là hai yếu tố có ảnh hưởng tích cực mạnh nhất, chiếm khoảng 29-30% sự biến thiên trong hành vi sử dụng TradeCard.

3. Rủi ro cảm nhận có ảnh hưởng như thế nào đến việc sử dụng TradeCard?
   Rủi ro cảm nhận liên quan đến sản phẩm/dịch vụ có tác động tiêu cực nhưng mức độ thấp (khoảng 13.6%), trong khi rủi ro trong giao dịch trực tuyến không có ảnh hưởng đáng kể.

4. Thông tin về TradeCard ảnh hưởng ra sao đến người dùng?
   Thông tin đầy đủ và minh bạch giúp giảm thiểu rủi ro cảm nhận và tăng sự tin tưởng, từ đó thúc đẩy việc sử dụng TradeCard với tổng tác động khoảng 31.4%.

5. Làm thế nào để giảm bớt sự lo lắng khi sử dụng công nghệ trong thanh toán điện tử?
   Đào tạo kỹ năng sử dụng, cải thiện giao diện thân thiện và cung cấp hỗ trợ khách hàng hiệu quả là các biện pháp giúp giảm Computer Anxiety, từ đó tăng khả năng chấp nhận và sử dụng công nghệ thanh toán điện tử.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định năm yếu tố chính ảnh hưởng đến việc sử dụng TradeCard tại Việt Nam: Perceived Ease of Use, Perceived Usefulness, Perceived Risk với sản phẩm/dịch vụ, Thông tin về TradeCard và Computer Anxiety.
• Perceived Ease of Use và Perceived Usefulness có tác động tích cực mạnh mẽ nhất đến hành vi sử dụng.
• Rủi ro cảm nhận liên quan đến sản phẩm/dịch vụ có ảnh hưởng tiêu cực nhưng mức độ thấp, trong khi rủi ro giao dịch trực tuyến không đáng kể.
• Thông tin đầy đủ và minh bạch là yếu tố then chốt giúp giảm rủi ro cảm nhận và tăng sự tin tưởng của người dùng.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các tổ chức tài chính, doanh nghiệp và cơ quan quản lý trong việc phát triển và thúc đẩy thanh toán điện tử tại Việt Nam.

Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo, cải tiến hệ thống và tăng cường truyền thông trong vòng 6-12 tháng tới để nâng cao tỷ lệ sử dụng TradeCard.

Call-to-action: Các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để xây dựng môi trường thanh toán điện tử an toàn, tiện lợi và thân thiện, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế số tại Việt Nam.