Tổng quan nghiên cứu

Theo ước tính, năm 2021 tại Việt Nam có trên 1,5 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt (HCĐB) và hơn 2 triệu trẻ em có nguy cơ rơi vào hoàn cảnh này. Trẻ em HCĐB là nhóm đối tượng không đủ điều kiện thực hiện các quyền cơ bản như quyền sống, quyền được bảo vệ, chăm sóc, nuôi dưỡng và học tập, cần sự hỗ trợ đặc biệt từ Nhà nước, gia đình và xã hội để hòa nhập cộng đồng. Trong bối cảnh đó, báo chí, đặc biệt là báo điện tử, đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông tin, nâng cao nhận thức xã hội và thúc đẩy các chính sách bảo vệ trẻ em.

Luận văn tập trung nghiên cứu các tác phẩm báo chí viết về trẻ em HCĐB trên ba báo điện tử lớn tại Việt Nam: Dân trí, Phụ nữ Việt Nam và VnExpress trong giai đoạn từ 1/1/2019 đến 31/12/2020. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát, phân tích nội dung và hình thức thể hiện các tác phẩm báo chí về trẻ em HCĐB, đánh giá ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng thông tin trên báo điện tử. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ công tác bảo vệ, chăm sóc trẻ em, đồng thời góp phần nâng cao trách nhiệm và kỹ năng nghề nghiệp của người làm báo trong lĩnh vực này.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các bài viết, tin tức liên quan đến trẻ em HCĐB trên ba báo điện tử nêu trên, với tổng số 178 tin, bài được khảo sát. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp dữ liệu cụ thể về tần suất, nội dung, hình thức thể hiện và sự phân bổ chuyên mục đăng tải, góp phần làm rõ vai trò của báo điện tử trong việc truyền thông về trẻ em HCĐB tại Việt Nam hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu báo chí hiện đại, bao gồm:

  • Lý thuyết đặc điểm cơ bản của thông tin báo chí: Nhấn mạnh tính thời sự, công khai, mục đích chính trị và xã hội, tính đa phương tiện, tương tác và tính định kỳ của thông tin báo chí. Những đặc điểm này giúp báo chí trở thành kênh truyền tải hiệu quả các vấn đề xã hội, trong đó có trẻ em HCĐB.

  • Lý thuyết về báo điện tử và truyền thông đa phương tiện: Báo điện tử kết hợp ưu điểm của báo in, phát thanh, truyền hình và mạng Internet, cho phép truyền tải thông tin đa dạng, phong phú và tương tác cao với công chúng. Tính đa phương tiện (multimedia) giúp tăng sức hấp dẫn và hiệu quả truyền thông.

  • Khái niệm và phân loại trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt: Dựa trên Luật Trẻ em năm 2016 và Luật Bảo vệ trẻ em số 102/2016/QH13, trẻ em HCĐB được phân thành 14 nhóm chính như trẻ em mồ côi, bị bỏ rơi, khuyết tật, nhiễm HIV/AIDS, bị xâm hại tình dục, bị bạo lực, v.v. Khung lý thuyết này giúp phân tích nội dung các tác phẩm báo chí một cách hệ thống và chính xác.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Tác giả thu thập 178 tin, bài viết về trẻ em HCĐB trên ba báo điện tử Dân trí (61 bài), Phụ nữ Việt Nam (74 bài) và VnExpress (43 bài) trong khoảng thời gian từ 1/1/2019 đến 31/12/2020.

  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp khảo sát thực tiễn, tổng hợp toàn bộ các tác phẩm liên quan đến đề tài trên ba báo điện tử nêu trên trong phạm vi thời gian nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung các tác phẩm báo chí theo các tiêu chí về nội dung, hình thức thể hiện, phân bổ chuyên mục đăng tải. So sánh, đối chiếu các kết quả để làm rõ đặc điểm và xu hướng thông tin về trẻ em HCĐB trên báo điện tử.

  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn 6 phóng viên, nhà báo và 3 lãnh đạo, ban biên tập của ba báo điện tử nhằm thu thập ý kiến chuyên môn, kinh nghiệm và quan điểm về việc thông tin trẻ em HCĐB.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2022, tập trung khảo sát dữ liệu hai năm 2019-2020, phân tích và tổng hợp kết quả trong vòng 6 tháng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Phân bổ số lượng tin, bài theo báo và chuyên mục

    • Báo điện tử Phụ nữ Việt Nam có số lượng bài viết nhiều nhất với 74 bài (chiếm 41,57%), tiếp theo là Dân trí với 61 bài (34,27%) và VnExpress với 43 bài (24,16%).
    • Trên Dân trí, chuyên mục An sinh chiếm tỷ lệ cao nhất với 21,31%, tiếp theo là Sức khỏe (18,03%) và Xã hội (16,39%).
    • Trên Phụ nữ Việt Nam, chuyên mục Xã hội chiếm 45,94%, Luật và đời chiếm 44,60%, còn lại Giáo dục chiếm 6,76%.
    • Trên VnExpress, chuyên mục Pháp luật chiếm tỷ lệ lớn nhất với 46,51%, tiếp theo là Thời sự (11,62%) và Thế giới (9,30%).

  2. Phân loại nội dung tin, bài về trẻ em HCĐB

    • Các nhóm nội dung được đề cập nhiều nhất là trẻ em bị bỏ rơi (26,23%), trẻ em mồ côi cả cha và mẹ (14,76%), trẻ em khuyết tật (13,11%) và trẻ em bị xâm hại tình dục (16,39%).
    • Một số nhóm như trẻ em vi phạm pháp luật, nghiện ma túy, phải bỏ học kiếm sống, bị mua bán, mắc bệnh hiểm nghèo không xuất hiện hoặc rất ít trong các bài viết khảo sát.

  3. Hình thức thể hiện tác phẩm báo chí

    • Báo điện tử sử dụng đa dạng thể loại như tin, bài phóng sự, phỏng vấn, bình luận, video, hình ảnh minh họa sinh động.
    • Tính đa phương tiện được khai thác hiệu quả, giúp tăng tính hấp dẫn và tương tác với độc giả.
    • Ngôn ngữ báo chí được chú trọng chuẩn mực, phù hợp với đối tượng trẻ em và công chúng.

  4. Vai trò của báo điện tử trong truyền thông về trẻ em HCĐB

    • Báo điện tử là kênh thông tin nhanh, cập nhật tức thời, có khả năng xã hội hóa sự kiện và vấn đề liên quan đến trẻ em HCĐB.
    • Các bài viết không chỉ phản ánh thực trạng mà còn góp phần vận động xã hội, giám sát chính sách và bảo vệ quyền lợi trẻ em.
    • Tính tương tác cao giúp báo điện tử tiếp nhận phản hồi, ý kiến từ công chúng và các bên liên quan.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy báo điện tử Việt Nam đã có sự quan tâm đáng kể đến vấn đề trẻ em HCĐB, thể hiện qua số lượng bài viết và sự đa dạng về nội dung, chuyên mục đăng tải. Sự phân bổ chuyên mục khác nhau giữa các báo phản ánh đặc thù và định hướng nội dung riêng biệt: Dân trí tập trung vào an sinh xã hội và sức khỏe, Phụ nữ Việt Nam chú trọng khía cạnh xã hội và pháp luật, còn VnExpress tập trung nhiều vào pháp luật và thời sự.

Việc nhóm trẻ em bị bỏ rơi, mồ côi và bị xâm hại tình dục được đề cập nhiều cho thấy đây là những vấn đề xã hội nổi bật, thu hút sự quan tâm của báo chí và công chúng. Tuy nhiên, sự thiếu vắng hoặc ít đề cập đến các nhóm trẻ em vi phạm pháp luật, nghiện ma túy hay mắc bệnh hiểm nghèo cho thấy còn tồn tại khoảng trống thông tin cần được bổ sung.

Hình thức đa phương tiện và ngôn ngữ chuẩn mực trên báo điện tử góp phần nâng cao hiệu quả truyền thông, tạo sự đồng cảm và thúc đẩy hành động xã hội. So với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phản ánh sự phát triển tích cực của báo chí điện tử trong việc bảo vệ và chăm sóc trẻ em HCĐB.

Tuy nhiên, vẫn còn những hạn chế như sự phân bổ không đồng đều các chuyên mục, thiếu các bài viết chuyên sâu về một số nhóm trẻ em, và thách thức trong việc bảo vệ quyền riêng tư, tránh gây tổn thương cho trẻ em khi đưa tin. Các biểu đồ phân bổ chuyên mục và nhóm nội dung sẽ minh họa rõ nét hơn các phát hiện này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng chuyên mục riêng về trẻ em HCĐB trên báo điện tử

    • Động từ hành động: Thiết lập, phát triển
    • Target metric: Tăng số lượng bài viết chuyên sâu lên ít nhất 30% trong 2 năm tới
    • Chủ thể thực hiện: Ban biên tập các báo điện tử
    • Timeline: Triển khai trong 6 tháng đầu năm 2024

  2. Đào tạo nâng cao kỹ năng, kiến thức chuyên sâu cho phóng viên viết về trẻ em HCĐB

    • Động từ hành động: Tổ chức, đào tạo
    • Target metric: 100% phóng viên chuyên trách được đào tạo bài bản về đạo đức nghề nghiệp và kỹ năng tác nghiệp với trẻ em trong 1 năm
    • Chủ thể thực hiện: Các cơ quan báo chí phối hợp với các tổ chức chuyên môn
    • Timeline: Triển khai từ quý 3/2023 đến quý 3/2024

  3. Phát huy tính đa phương tiện và tương tác trên báo điện tử để nâng cao hiệu quả truyền thông

    • Động từ hành động: Đa dạng hóa, tăng cường
    • Target metric: Tăng tỷ lệ tương tác (bình luận, chia sẻ) trên các bài viết về trẻ em HCĐB lên 20% trong 1 năm
    • Chủ thể thực hiện: Bộ phận kỹ thuật và biên tập báo điện tử
    • Timeline: Thực hiện liên tục từ năm 2023

  4. Xây dựng quy trình bảo vệ quyền riêng tư và an toàn cho trẻ em khi đưa tin

    • Động từ hành động: Xây dựng, áp dụng
    • Target metric: 100% bài viết về trẻ em HCĐB tuân thủ quy định bảo vệ thông tin cá nhân và tránh gây tổn thương
    • Chủ thể thực hiện: Ban biên tập, phóng viên
    • Timeline: Hoàn thiện quy trình trong 6 tháng và áp dụng ngay sau đó

  5. Tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng và tổ chức xã hội trong việc cung cấp thông tin và hỗ trợ trẻ em HCĐB

    • Động từ hành động: Phối hợp, hợp tác
    • Target metric: Thiết lập ít nhất 3 chương trình hợp tác truyền thông về trẻ em HCĐB trong 2 năm tới
    • Chủ thể thực hiện: Báo điện tử, các tổ chức xã hội, cơ quan quản lý nhà nước
    • Timeline: Triển khai từ năm 2023 đến 2025

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà báo, phóng viên chuyên trách mảng trẻ em và xã hội

    • Lợi ích: Nâng cao kiến thức, kỹ năng tác nghiệp, hiểu rõ đặc điểm và yêu cầu khi viết về trẻ em HCĐB.
    • Use case: Áp dụng trong việc xây dựng các tác phẩm báo chí có trách nhiệm và hiệu quả.

  2. Ban biên tập các cơ quan báo chí điện tử

    • Lợi ích: Định hướng nội dung, xây dựng chuyên mục phù hợp, quản lý chất lượng bài viết về trẻ em HCĐB.
    • Use case: Lập kế hoạch phát triển nội dung và đào tạo nhân sự.

  3. Các nhà nghiên cứu, học giả trong lĩnh vực truyền thông và bảo vệ trẻ em

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu thực tiễn, cơ sở lý luận và phân tích chuyên sâu về truyền thông trẻ em HCĐB tại Việt Nam.
    • Use case: Tham khảo để phát triển các nghiên cứu tiếp theo hoặc chính sách liên quan.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và tổ chức xã hội hoạt động trong lĩnh vực trẻ em

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò và hiệu quả của báo chí điện tử trong công tác bảo vệ trẻ em, từ đó phối hợp hiệu quả hơn với truyền thông.
    • Use case: Xây dựng chương trình truyền thông, vận động xã hội và giám sát thực thi chính sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt là gì?
    Trẻ em HCĐB là những trẻ không đủ điều kiện thực hiện các quyền cơ bản như quyền sống, được bảo vệ, chăm sóc, nuôi dưỡng và học tập, cần sự hỗ trợ đặc biệt từ Nhà nước, gia đình và xã hội để hòa nhập cộng đồng. Ví dụ như trẻ mồ côi, bị bỏ rơi, khuyết tật, nhiễm HIV/AIDS, bị xâm hại tình dục.

  2. Báo điện tử có vai trò gì trong việc truyền thông về trẻ em HCĐB?
    Báo điện tử cung cấp thông tin nhanh, đa dạng, cập nhật tức thời, giúp nâng cao nhận thức xã hội, vận động hỗ trợ và giám sát chính sách bảo vệ trẻ em. Tính đa phương tiện và tương tác cao giúp tăng hiệu quả truyền thông.

  3. Các chuyên mục nào trên báo điện tử thường đăng tải tin bài về trẻ em HCĐB?
    Tùy từng báo, các chuyên mục phổ biến gồm An sinh, Sức khỏe, Xã hội, Luật và đời, Pháp luật, Thời sự. Ví dụ, trên VnExpress chuyên mục Pháp luật chiếm gần 47% bài viết về trẻ em HCĐB.

  4. Những thách thức khi làm báo về trẻ em HCĐB là gì?
    Bao gồm bảo vệ quyền riêng tư và an toàn cho trẻ, tránh gây tổn thương tâm lý, sử dụng ngôn ngữ phù hợp, đảm bảo tính chính xác và đạo đức nghề nghiệp, đồng thời cân bằng giữa việc phản ánh thực trạng và vận động xã hội.

  5. Làm thế nào để nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí về trẻ em HCĐB?
    Cần đào tạo chuyên sâu cho phóng viên, xây dựng chuyên mục riêng, áp dụng đa phương tiện, tăng cường tương tác với độc giả, phối hợp với các cơ quan chức năng và tổ chức xã hội, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt quy trình bảo vệ quyền lợi trẻ em.

Kết luận

  • Luận văn đã khảo sát và phân tích 178 tác phẩm báo chí về trẻ em HCĐB trên ba báo điện tử lớn trong giai đoạn 2019-2020, làm rõ đặc điểm nội dung và hình thức thể hiện.
  • Báo điện tử đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông tin, nâng cao nhận thức và vận động xã hội bảo vệ trẻ em HCĐB.
  • Các nhóm trẻ em bị bỏ rơi, mồ côi và bị xâm hại tình dục được quan tâm nhiều nhất, trong khi một số nhóm khác còn thiếu thông tin.
  • Hình thức đa phương tiện và ngôn ngữ chuẩn mực góp phần nâng cao hiệu quả truyền thông và bảo vệ quyền lợi trẻ em.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí và trách nhiệm nghề nghiệp của người làm báo trong lĩnh vực này.

Next steps: Triển khai đào tạo phóng viên, xây dựng chuyên mục riêng, hoàn thiện quy trình bảo vệ quyền riêng tư và tăng cường hợp tác với các tổ chức liên quan trong năm 2023-2024.

Call to action: Các cơ quan báo chí và người làm báo cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng thông tin về trẻ em HCĐB, góp phần xây dựng xã hội công bằng, nhân văn và phát triển bền vững.