I. Tổng Quan Nghiên Cứu Trẻ Em Hoàn Cảnh Đặc Biệt Báo Chí
Chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em là nhiệm vụ quan trọng của gia đình, quốc gia. Đặc biệt là bảo vệ trẻ em hoàn cảnh đặc biệt. Việt Nam luôn chú trọng việc này, thể hiện qua việc phê chuẩn Công ước Quốc tế về Quyền trẻ em sớm nhất ở Châu Á. Tuy nhiên, quyền của trẻ em chưa được thực hiện đầy đủ. Vẫn còn tình trạng thiếu chăm sóc, bạo hành, bỏ rơi. Thông tin về trẻ em trên báo chí, đặc biệt là trẻ em hoàn cảnh đặc biệt ngày càng được quan tâm. Câu hỏi đặt ra: Báo chí cần làm gì để tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về trẻ em, phát hiện thiếu sót, hạn chế trong việc bảo vệ, chăm sóc, cảnh báo về tình trạng bạo hành, xâm hại, bỏ rơi? Cần bảo vệ nhân vật là trẻ em hoàn cảnh đặc biệt và gia đình khi đưa tin. Sự phát triển của mạng xã hội và báo điện tử đòi hỏi trách nhiệm và đạo đức của người làm báo. Thông tin về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên báo điện tử Việt Nam ngày càng nâng cao về số lượng và chất lượng. Ngôn ngữ phi văn tự cũng được sử dụng nhiều. Tuy nhiên, vẫn còn sai sót, sự việc đáng tiếc ảnh hưởng đến tâm lý, tinh thần của trẻ. Thông tin lưu trữ lâu dài trên báo điện tử có thể ảnh hưởng đến trẻ khi lớn lên.
1.1. Thực trạng thông tin về trẻ em trên báo điện tử hiện nay
Thông tin trên báo chí liên quan đến trẻ em hoàn cảnh đặc biệt hiện tại như thế nào? Các tác phẩm báo chí được đăng tải có nội dung và hình thức thể hiện ra sao? Làm thế nào để nâng cao chất lượng các tác phẩm báo chí viết về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên báo điện tử và hạn chế tối đa những trường hợp sai sót? Cơ quan báo chí, người làm báo cần có những kinh nghiệm, giải pháp gì để nâng cao chất lượng tác phẩm báo chí viết về chủ đề này? Báo điện tử Dân trí, Phụ nữ Việt Nam và VnExpress là 3 tờ báo điện tử đăng tải các tác phẩm báo chí về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt khá nhiều, nội dung phong phú, đa chiều.
1.2. Mục tiêu phạm vi nghiên cứu vấn đề trẻ em trên báo
Luận văn khảo sát, nghiên cứu và phân tích nội dung, hình thức tác phẩm của các tác phẩm báo chí viết về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên Báo điện tử Dân trí, Báo điện tử Phụ nữ Việt Nam, Báo điện tử VnExpress. Đánh giá việc đăng tải thông tin về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên báo điện tử, rút ra đánh giá chung, ưu điểm, hạn chế và các nguyên nhân. Đưa ra các kiến nghị, đề xuất để báo điện tử thực hiện tốt chức năng thông tin về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt, rút ra bài học kinh nghiệm cho người làm báo. Phạm vi nghiên cứu: Khảo sát những tin, bài liên quan đến trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên Báo điện tử Dân trí, Báo điện tử Phụ nữ Việt Nam, Báo điện tử VnExpress từ ngày 1/1/2019 đến 31/12/2020.
II. Thách Thức Nghiên Cứu Về Quyền Trẻ Em Trên Báo Điện Tử
Tài liệu nghiên cứu liên quan đến thông tin về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt không nhiều. Trên thế giới có một số công trình nghiên cứu về đề tài này, như cuốn “Truyền thông, đạo đức nghề nghiệp với trẻ em” của Helena Thorfinn. Nghiên cứu về mối quan hệ giữa trẻ em với truyền thông, chỉ ra rằng thời gian trẻ em dành cho truyền thông còn nhiều hơn thời gian bên cha mẹ. Cuốn sách tập trung vào việc bảo vệ, cung cấp thông tin và sự tham gia của trẻ em trong truyền thông. Cuốn “Children in the News” đề cập đến việc truyền thông có nhiệm vụ quan tâm, chăm sóc, bảo vệ và khuyến khích sự phát triển của trẻ em, nhưng đôi khi lại khai thác hình ảnh trẻ em một cách không tích cực. Cuốn “Nhà Báo với trẻ em” đề cập đến những yếu tố tác động đến kỹ năng nhà báo với trẻ em, thực trạng kỹ năng nhà báo với trẻ em ở Việt Nam, những yêu cầu và giải pháp nâng cao kỹ năng nhà báo với trẻ em. PGS.TS Nguyễn Văn Dững có cuốn “Số tay phóng viên báo chí với trẻ em”, cung cấp kiến thức, thông tin nền, đặc biệt là các quyền trẻ em trong Công ước Quốc tế.
2.1. Thiếu hụt nghiên cứu chuyên sâu về trẻ em trên báo chí
Các nghiên cứu hiện có tập trung vào mối quan hệ giữa trẻ em và truyền thông nói chung, hoặc kỹ năng của nhà báo khi đưa tin về trẻ em. Ít có nghiên cứu đi sâu vào việc phân tích nội dung, hình thức thể hiện của các tác phẩm báo chí viết về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên báo điện tử Việt Nam. Điều này gây khó khăn cho việc đánh giá chính xác thực trạng và đề xuất các giải pháp hiệu quả.
2.2. Đạo đức nghề nghiệp và bảo vệ quyền riêng tư của trẻ em
Khi đưa tin về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt, nhà báo phải đối mặt với nhiều thách thức về đạo đức nghề nghiệp và bảo vệ trẻ em. Làm thế nào để cân bằng giữa việc cung cấp thông tin cho công chúng và bảo vệ quyền riêng tư của trẻ em? Làm thế nào để tránh gây tổn thương thêm cho trẻ em và gia đình của các em? Cần có những quy tắc ứng xử rõ ràng và sự nhạy bén trong việc xử lý thông tin.
III. Phân Tích Nội Dung Về Trẻ Em Trên Báo Điện Tử Việt Nam
Luận văn này có 4 nhiệm vụ: (1) Khảo sát, phân tích nội dung, hình thức thể hiện tác phẩm, các yếu tố cấu thành của các tác phẩm viết về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên báo điện tử: Báo điện tử Dân trí, Báo điện tử Phụ nữ Việt Nam, Báo điện tử VnExpress từ ngày 1/1/2019 đến 31/12/2020. (2) Đánh giá, nêu ra các ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân trong việc thông tin về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên các báo đã khảo sát trên phương diện nội dung và hình thức thể hiện tác phẩm. (3) Đưa ra các kiến nghị, đề xuất để báo chí nâng cao chất lượng thông tin về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên báo điện tử trong thời gian tới. (4) Rút ra bài học kinh nghiệm cho người làm báo trong khi tham gia tác nghiệp, sản xuất tin bài ở mảng nội dung này. Đối tượng nghiên cứu của luận văn là tất cả các tác phẩm viết về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt ở cả hai phương diện: nội dung và hình thức thể hiện tác phẩm.
3.1. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu cụ thể áp dụng
Về mặt tư duy lý luận, tác giả dựa vào lý luận, tư tưởng Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh để làm định hướng cho việc nghiên cứu. Luận văn nghiên cứu này bám sát vào quan điểm, chính sách, chỉ đạo Đảng về hoạt động báo chí, các văn bản pháp luật, chính sách của Nhà nước và các địa phương liên quan đến trẻ em hoàn cảnh đặc biệt và đạo đức nghề nghiệp của nhà báo. Phương pháp nghiên cứu thứ cấp được sử dụng để thu thập và nghiên cứu các tài liệu, sách, báo chí để có được cơ sở lý luận và những kiến thức chuyên sâu về các đặc điểm cơ bản của báo chí và bản chất của hoạt động báo chí, cụ thể báo điện tử.
3.2. Các yếu tố cấu thành tác phẩm về trẻ em trên báo điện tử
Luận văn tập trung khảo sát các yếu tố như: chủ đề, nội dung, thể loại, góc độ tiếp cận, ngôn ngữ, hình ảnh, video... trong các tác phẩm báo chí viết về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên báo điện tử. Phân tích cách thức các tờ báo lựa chọn và xử lý thông tin, nhấn mạnh vào những vấn đề gì, và sử dụng những phương tiện truyền thông nào để truyền tải thông điệp.
IV. Giải Pháp Nâng Cao Chất Lượng Nghiên Cứu Về Trẻ Em Trên Báo
Cần nâng cao nhận thức của người làm báo về tầm quan trọng của việc bảo vệ trẻ em và tôn trọng quyền trẻ em. Trang bị kiến thức chuyên sâu về tâm lý trẻ em, luật trẻ em và các vấn đề liên quan đến trẻ em hoàn cảnh đặc biệt. Xây dựng quy trình tác nghiệp chặt chẽ, đảm bảo bảo vệ trẻ em khỏi những tác động tiêu cực của truyền thông. Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan báo chí, các tổ chức xã hội và các chuyên gia trong lĩnh vực trẻ em. Đầu tư vào việc đào tạo và bồi dưỡng nghiệp vụ cho phóng viên chuyên trách mảng trẻ em.
4.1. Đào tạo chuyên sâu về quyền trẻ em cho nhà báo
Cần có các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quyền trẻ em, đặc biệt là các quyền liên quan đến trẻ em hoàn cảnh đặc biệt. Nhà báo cần được trang bị kiến thức về luật pháp, chính sách và các quy định liên quan đến bảo vệ trẻ em, cũng như các kỹ năng phỏng vấn, tiếp cận và đưa tin về trẻ em một cách nhạy bén và có trách nhiệm.
4.2. Xây dựng mạng lưới phối hợp giữa báo chí và tổ chức xã hội
Cần xây dựng mạng lưới phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan báo chí và các tổ chức xã hội hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ trẻ em. Sự phối hợp này giúp báo chí tiếp cận được nguồn thông tin chính xác và đa dạng, đồng thời đảm bảo rằng các vấn đề về trẻ em được phản ánh một cách đầy đủ và khách quan.
4.3. Tăng cường tính đa dạng trong nội dung và hình thức thể hiện
Cần tăng cường tính đa dạng trong nội dung và hình thức thể hiện của các tác phẩm báo chí viết về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt. Bên cạnh những bài viết phản ánh thực trạng khó khăn, cần có những bài viết mang tính xây dựng, động viên, khuyến khích và tôn vinh những tấm gương vượt khó của trẻ em. Đồng thời, cần sử dụng nhiều hình thức thể hiện khác nhau, như phóng sự ảnh, video clip, infographic, để thu hút sự quan tâm của độc giả.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Nghiên Cứu Cho Trẻ Em Hoàn Cảnh Đặc Biệt
Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình truyền thông hiệu quả về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt. Giúp các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và các cơ quan báo chí xây dựng các chính sách và giải pháp thiết thực để bảo vệ, hỗ trợ và tạo điều kiện cho trẻ em hoàn cảnh đặc biệt phát triển toàn diện. Cung cấp thông tin hữu ích cho các bậc cha mẹ, giáo viên và cộng đồng để nâng cao nhận thức về quyền trẻ em và cách thức bảo vệ trẻ em khỏi những nguy cơ tiềm ẩn.
5.1. Xây dựng chương trình truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng
Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chương trình truyền thông hiệu quả nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng về các vấn đề liên quan đến trẻ em hoàn cảnh đặc biệt, như: trẻ mồ côi, trẻ bị bỏ rơi, trẻ khuyết tật, trẻ em đường phố, trẻ em bị xâm hại, trẻ em bị bạo lực, trẻ em lao động, trẻ em di cư... Các chương trình này cần được thiết kế một cách sáng tạo và hấp dẫn, sử dụng nhiều kênh truyền thông khác nhau, để tiếp cận được đông đảo công chúng.
5.2. Góp ý chính sách bảo vệ trẻ em dựa trên kết quả nghiên cứu
Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để góp ý cho việc xây dựng và hoàn thiện các chính sách liên quan đến bảo vệ trẻ em, đặc biệt là trẻ em hoàn cảnh đặc biệt. Các chính sách này cần được xây dựng dựa trên những bằng chứng khoa học và thực tiễn, đảm bảo rằng chúng thực sự đáp ứng được nhu cầu của trẻ em và bảo vệ được quyền của các em.
VI. Kết Luận Tương Lai Nghiên Cứu Về Trẻ Em Trên Báo Chí
Nghiên cứu về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt trên báo điện tử Việt Nam là một lĩnh vực quan trọng và cần thiết. Cần tiếp tục đầu tư vào các nghiên cứu chuyên sâu hơn, với phạm vi rộng hơn và phương pháp tiếp cận đa dạng hơn. Cần tăng cường sự hợp tác giữa các nhà nghiên cứu, các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức xã hội và các cơ quan báo chí để tạo ra những tác động tích cực hơn cho trẻ em hoàn cảnh đặc biệt.
6.1. Mở rộng phạm vi nghiên cứu các loại hình báo chí khác
Ngoài báo điện tử, cần mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các loại hình báo chí khác, như báo in, phát thanh, truyền hình, để có cái nhìn toàn diện hơn về việc đưa tin về trẻ em hoàn cảnh đặc biệt. Đồng thời, cần so sánh và đối chiếu kết quả nghiên cứu giữa các loại hình báo chí khác nhau để rút ra những bài học kinh nghiệm.
6.2. Nghiên cứu tác động của thông tin báo chí đến tâm lý trẻ em
Cần có những nghiên cứu chuyên sâu về tác động của thông tin báo chí đến tâm lý trẻ em, đặc biệt là trẻ em hoàn cảnh đặc biệt. Nghiên cứu này giúp đánh giá mức độ ảnh hưởng của các loại thông tin khác nhau đến tâm lý, cảm xúc và hành vi của trẻ em, từ đó đề xuất các biện pháp bảo vệ trẻ em khỏi những tác động tiêu cực.
