Nghiên Cứu Về Tội Trốn Thuế Theo Luật Hình Sự Việt Nam

Bản chất của thuế là quan hệ phân phối gắn với Nhà nước, giữa Nhà nước và người nộp thuế. Trốn thuế là hành vi không nộp thuế theo quy định, hoặc dùng phương thức trái luật để giảm số thuế phải nộp. Hành vi này có thể bị xử phạt hành chính hoặc hình sự. Tội trốn thuế, như các tội phạm kinh tế khác, là hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm nền kinh tế, gây thiệt hại cho Nhà nước. Nó phải thỏa mãn các dấu hiệu của tội phạm nói chung, thể hiện ở ba bình diện: khách quan (hành vi nguy hiểm), pháp lý (trái pháp luật hình sự), và chủ quan (do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách có lỗi). Theo quy định tại BLHS năm 1999, hành vi trốn thuế cấu thành tội khi nó được coi là nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, do người có năng lực TNHS, đủ tuổi chịu TNHS và thực hiện với lỗi cố ý.

Trong khoa học luật hình sự Việt Nam, cấu thành tội phạm là tổng hợp những dấu hiệu chung có tính đặc trưng cho loại tội phạm cụ thể được quy định trong luật hình sự. Về mặt lý luận CTTP gồm bốn yếu tố là: khách thể của tội phạm, mặt khách quan của tội phạm, chủ thể của tội phạm và mặt chủ quan của tội phạm. Theo quy định tại điều 161 BLHS năm 1999, các dấu hiệu pháp lý của bốn yếu tố cấu thành tội trốn thuế bao gồm: Khách thể của tội trốn thuế là quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại. Theo luật hình sự Việt Nam, khách thể của tội phạm là các quan hệ xã hội được xác định tại khoản 1 Điều 8 BLHS 1999. Mỗi một tội phạm đều gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho một hoặc một số khách thể nhất định. Khách thể của tội phạm là một trong những căn cứ quan trọng để đánh giá mức độ, tính chất nguy hiểm của hành vi phạm tội.

Khách thể của tội trốn thuế là trật tự quản lý kinh tế, cụ thể là trật tự quản lý việc thu thuế, nộp ngân sách Nhà nước. Hành vi trốn thuế xâm hại đến nền kinh tế quốc dân, gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước. Khách thể trực tiếp của tội trốn thuế xâm hại đến là các quy định của Nhà nước về trách nhiệm phải đóng thuế nộp vào ngân sách cho Nhà nước khi tham gia vào các hoạt động kinh doanh, sản xuất, dịch vụ. Đối tượng tác động của tội phạm này là các loại thuế mà người phạm tội có nghĩa vụ phải nộp vào ngân sách Nhà nước. Theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành, thông thường các loại thuế mà các chủ thể có thể phải nộp là: thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng, thuế chuyển quyền sử dụng đất, thuế thu nhập cá nhân…

Mặt khách quan của tội trốn thuế thể hiện ở hành vi không chịu nộp thuế theo quy định; không thực hiện đúng những quy định về chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ, nộp thuế, quyết toán thuế… Hành vi này thường được thể hiện ở hành vi khai báo gian dối trong sản xuất, kinh doanh để không phải đóng thuế hoặc đóng mức thuế thấp hơn nhiều so với mức phải đóng. Như khai bớt doanh thu, khai man hàng hóa, gian lận trong việc hoạch toán hoặc có những thủ đoạn gian dối khác để không phải nộp số tiền thuế mà theo quy định của pháp luật họ phải nộp. Hành vi trốn thuế chỉ bị coi là tội phạm khi số tiền trốn thuế từ 100 triệu đồng trở lên hoặc dưới 100 triệu đồng nhưng đã bị xử phạt hành chính về hành vi trốn thuế hoặc đã bị kết án về tội này hoặc một trong các tội quy định tại các điều 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 164, 193, 194, 195, 196, 230, 232, 233, 236 và 238 của Bộ luật này, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm.

Chủ thể của tội trốn thuế là cá nhân hoặc pháp nhân thương mại có nghĩa vụ nộp thuế theo quy định của pháp luật. Cá nhân phải là người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự. Pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 76 BLHS. Mặt chủ quan của tội trốn thuế thể hiện ở lỗi cố ý trực tiếp. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra. Động cơ phạm tội có thể là vụ lợi, trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế. Mục đích phạm tội là chiếm đoạt số tiền thuế phải nộp vào ngân sách nhà nước.

Tội trốn thuế và tội buôn lậu đều là các tội phạm kinh tế, nhưng có sự khác biệt về khách thể và hành vi phạm tội. Tội trốn thuế xâm phạm trật tự quản lý thuế của Nhà nước, còn tội buôn lậu xâm phạm trật tự quản lý ngoại thương của Nhà nước. Hành vi trốn thuế là không nộp thuế hoặc gian lận để giảm số thuế phải nộp, còn hành vi buôn lậu là vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới. Mục đích của tội trốn thuế là trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế, còn mục đích của tội buôn lậu là thu lợi bất chính từ việc buôn bán hàng hóa trái phép.

Tội trốn thuế và tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản có điểm chung là đều có hành vi gian dối, nhưng mục đích và đối tượng bị xâm phạm khác nhau. Tội trốn thuế nhằm trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế cho Nhà nước, còn tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhằm chiếm đoạt tài sản của người khác. Hành vi gian dối trong tội trốn thuế liên quan đến việc khai báo thuế, còn hành vi gian dối trong tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản liên quan đến việc tạo ra thông tin sai lệch để người khác tin tưởng và giao tài sản.

Để đảm bảo việc xét xử tội trốn thuế đúng pháp luật, cần tuân thủ các yêu cầu sau: Định tội danh đúng, xác định đúng các yếu tố cấu thành tội phạm. Quyết định hình phạt đúng, phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Tuân thủ đúng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng. Đảm bảo tính khách quan, công bằng và minh bạch trong quá trình xét xử.

Công tác xét xử tội trốn thuế đã đạt được những kết quả nhất định, góp phần răn đe, phòng ngừa tội phạm và bảo vệ trật tự quản lý kinh tế. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế, sai sót trong quá trình xét xử, như định tội danh chưa chính xác, áp dụng hình phạt chưa phù hợp, bỏ lọt tội phạm. Cần khắc phục những hạn chế này để nâng cao hiệu quả công tác xét xử tội trốn thuế.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật về thuế và hình sự để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất và phù hợp với thực tiễn. Cần quy định rõ ràng, cụ thể các hành vi trốn thuế, các yếu tố cấu thành tội phạm và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Cần ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành pháp luật kịp thời, đầy đủ và chính xác.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ điều tra, kiểm sát và xét xử, nâng cao trình độ chuyên môn, bản lĩnh chính trị và phẩm chất đạo đức. Cần trang bị đầy đủ các phương tiện, thiết bị kỹ thuật hiện đại để phục vụ công tác điều tra, truy tố và xét xử. Cần có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, đảm bảo tính khách quan, công bằng và minh bạch.