I. Tổng Quan Về Nhượng Quyền Thương Mại Khái Niệm Lịch Sử
Nhiều tài liệu nghiên cứu cho thấy hình thức sơ khai của nhượng quyền thương mại đã xuất hiện từ thế kỷ XVII-XVIII tại Châu Âu. Tuy nhiên, hình thức kinh doanh này chính thức được thừa nhận và phát triển tại Hoa Kỳ vào giữa thế kỷ XIX, khi nhà máy sản xuất máy khâu Singer ký kết hợp đồng nhượng quyền đầu tiên. Franchise thực sự bùng nổ sau năm 1945, với sự ra đời của nhiều hệ thống nhà hàng, khách sạn và bán lẻ. Từ những năm 1960, franchise trở thành phương thức kinh doanh thịnh hành, không chỉ ở Hoa Kỳ mà còn ở các nước phát triển khác. Sự lớn mạnh của các tập đoàn xuyên quốc gia trong lĩnh vực thức ăn nhanh, khách sạn đã góp phần phát triển franchise trên toàn thế giới. Ngày nay, franchise có mặt tại hơn 150 quốc gia, với khoảng 200.000 cửa hàng tại Châu Âu. Xu hướng nhượng quyền đã bùng nổ và vẫn là một trong những xu hướng đầu tư chiến lược, ổn định. Chính phủ nhiều nước đã có chính sách ưu đãi để khuyến khích các doanh nghiệp trong nước thực hiện nhượng quyền ra nước ngoài.
1.1. Nguồn Gốc và Sự Phát Triển của Nhượng Quyền Thương Mại
Hình thức sơ khai của nhượng quyền xuất hiện từ thế kỷ XVII-XVIII tại Châu Âu, nhưng chính thức phát triển tại Hoa Kỳ vào giữa thế kỷ XIX. Sau năm 1945, franchise bùng nổ với sự ra đời của nhiều hệ thống nhà hàng, khách sạn và bán lẻ. Từ những năm 1960, franchise trở thành phương thức kinh doanh thịnh hành trên toàn thế giới. Sự lớn mạnh của các tập đoàn xuyên quốc gia đã góp phần phát triển franchise trên toàn cầu.
1.2. Nhượng Quyền Thương Mại Tại Việt Nam Giai Đoạn Hình Thành
Tại Việt Nam, hoạt động nhượng quyền thương mại bắt đầu hình thành từ năm 1995 với sự xuất hiện của các doanh nghiệp kinh doanh thiết bị lọc nước do người Việt định cư ở nước ngoài khởi xướng. Tuy nhiên, trong hơn 10 năm, hoạt động này hầu như không phát triển. Nhượng quyền thương mại lần đầu tiên được đề cập trong hệ thống pháp luật Việt Nam qua khái niệm “cấp phép đặc quyền kinh doanh” tại Thông tư số 1254/1999/TT-BKHCNMT.
1.3. Bước Chuyển Mình Của Nhượng Quyền Thương Mại Sau WTO
Mãi đến năm 2007, sau khi Việt Nam trở thành thành viên chính thức của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), hoạt động nhượng quyền thương mại mới có bước chuyển mình sôi động. Một trong những doanh nghiệp tiên phong là thương hiệu cà phê Trung Nguyên. Đến nay, Trung Nguyên đã có trên 1000 quán mang thương hiệu của mình, không chỉ ở trong nước mà còn mở rộng sang thị trường quốc tế.
II. Định Nghĩa Nhượng Quyền Thương Mại Góc Độ Kinh Tế Pháp Lý
Nhượng quyền thương mại là một hoạt động thương mại nhằm mở rộng hệ thống kinh doanh, phân phối hàng hoá, dịch vụ của các thương nhân thông qua việc chia sẻ quyền kinh doanh trên một thương hiệu, bí quyết kinh doanh cho một thương nhân khác. Phương thức kinh doanh này được thiết lập giữa hai chủ thể: bên nhượng quyền và bên nhận quyền. Bên nhượng quyền sẽ chuyển mô hình kinh doanh, nhãn hiệu hàng hóa, dịch vụ, bí quyết kinh doanh, biểu tượng kinh doanh, quảng cáo,… cho bên nhận quyền để thu phí nhượng quyền trong một khoảng thời gian nhất định. Bên nhận quyền sử dụng quyền kinh doanh của bên nhượng quyền để tiến hành một số hoạt động kinh doanh nhưng phải chấp thuận tuân thủ các điều kiện mà bên nhượng quyền đưa ra. Dưới góc độ kinh tế thì nhượng quyền thương mại chính là một cách thức kinh doanh nhằm mục đích sinh lợi, cũng là một cơ hội đầu tư xúc tiến thương mại, hạn chế rủi ro trong những hoạt động kinh doanh độc lập của các bên.
2.1. Khái Niệm Nhượng Quyền Thương Mại Dưới Góc Độ Kinh Tế
Nhượng quyền thương mại là một hoạt động thương mại nhằm mở rộng hệ thống kinh doanh, phân phối hàng hoá, dịch vụ của các thương nhân thông qua việc chia sẻ quyền kinh doanh trên một thương hiệu, bí quyết kinh doanh cho một thương nhân khác. Phương thức kinh doanh này được thiết lập giữa hai chủ thể: bên nhượng quyền và bên nhận quyền.
2.2. Định Nghĩa Pháp Lý Về Nhượng Quyền Thương Mại
Dưới góc độ pháp luật, một trong những khái niệm sớm nhất về hoạt động thương mại này chính là một phần đặc biệt trong phán quyết của Toà án phúc thẩm Paris ngày 20/4/1978. Theo đó, nhượng quyền thương mại được định nghĩa như: (i) Một phương pháp hợp tác giữa hai hoặc nhiều doanh nghiệp, một bên là bên nhượng quyền, bên kia là bên được nhượng quyền.
2.3. Định Nghĩa Nhượng Quyền Thương Mại Của Hiệp Hội Quốc Tế
Khái niệm nhượng quyền của Hiệp hội nhượng quyền kinh doanh Quốc tế (The International Franchise Association): Nhượng quyền thương mại là mối quan hệ theo hợp đồng, giữa bên giao và bên nhận quyền, theo đó bên giao đề xuất hoặc phải duy trì sự quan tâm liên tục tới doanh nghiệp của bên nhận trên các khía cạnh như: bí quyết kinh doanh (know-how), đào tạo nhân viên.
III. Vai Trò Của Nhượng Quyền Thương Mại Lợi Ích Cho Các Bên
Nhượng quyền thương mại đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế. Đối với bên nhượng quyền, nó giúp mở rộng thị trường, tăng doanh thu và xây dựng thương hiệu. Đối với bên nhận quyền, nó cung cấp một mô hình kinh doanh đã được chứng minh, giảm thiểu rủi ro và tận dụng lợi thế của một thương hiệu đã có uy tín. Đối với nền kinh tế quốc gia, nhượng quyền thương mại tạo ra việc làm, thúc đẩy cạnh tranh và thu hút đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, nhượng quyền thương mại cũng có những hạn chế. Đối với bên nhượng quyền, nó có thể dẫn đến mất kiểm soát và xung đột với bên nhận quyền. Đối với bên nhận quyền, nó có thể hạn chế sự sáng tạo và phụ thuộc vào bên nhượng quyền. Đối với nền kinh tế quốc gia, nó có thể dẫn đến sự tập trung quyền lực và cạnh tranh không lành mạnh.
3.1. Lợi Ích Của Nhượng Quyền Thương Mại Đối Với Bên Nhượng Quyền
Nhượng quyền thương mại giúp bên nhượng quyền mở rộng thị trường, tăng doanh thu và xây dựng thương hiệu. Bên cạnh đó, nó còn giúp giảm chi phí đầu tư và quản lý, tận dụng nguồn lực của bên nhận quyền.
3.2. Lợi Ích Của Nhượng Quyền Thương Mại Đối Với Bên Nhận Quyền
Nhượng quyền thương mại cung cấp cho bên nhận quyền một mô hình kinh doanh đã được chứng minh, giảm thiểu rủi ro và tận dụng lợi thế của một thương hiệu đã có uy tín. Bên cạnh đó, nó còn được hỗ trợ về đào tạo, marketing và quản lý.
3.3. Tác Động Của Nhượng Quyền Thương Mại Đến Nền Kinh Tế Quốc Gia
Nhượng quyền thương mại tạo ra việc làm, thúc đẩy cạnh tranh và thu hút đầu tư nước ngoài. Nó còn góp phần vào sự phát triển của các ngành công nghiệp liên quan và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
IV. Rủi Ro Thách Thức Trong Nhượng Quyền Thương Mại Hiện Nay
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, nhượng quyền thương mại cũng tiềm ẩn những rủi ro và thách thức. Đối với bên nhượng quyền, việc duy trì chất lượng và sự đồng nhất của thương hiệu trên toàn hệ thống là một thách thức lớn. Đối với bên nhận quyền, việc tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn của bên nhượng quyền có thể hạn chế sự sáng tạo và linh hoạt. Ngoài ra, các vấn đề pháp lý liên quan đến hợp đồng nhượng quyền, quyền sở hữu trí tuệ và cạnh tranh cũng cần được quan tâm. Theo Bộ Công Thương, tính đến ngày 12/6/2020 Việt Nam đã cấp phép cho 262 doanh nghiệp nước ngoài nhượng quyền tại Việt Nam.
4.1. Rủi Ro Cho Bên Nhượng Quyền Mất Kiểm Soát Thương Hiệu
Một trong những rủi ro lớn nhất đối với bên nhượng quyền là mất kiểm soát thương hiệu. Việc không kiểm soát chặt chẽ hoạt động của bên nhận quyền có thể dẫn đến việc vi phạm tiêu chuẩn chất lượng, gây ảnh hưởng đến uy tín của thương hiệu.
4.2. Thách Thức Cho Bên Nhận Quyền Tuân Thủ Quy Định Khắt Khe
Bên nhận quyền phải đối mặt với thách thức tuân thủ các quy định và tiêu chuẩn khắt khe của bên nhượng quyền. Điều này có thể hạn chế sự sáng tạo và linh hoạt trong hoạt động kinh doanh.
4.3. Vấn Đề Pháp Lý Trong Hợp Đồng Nhượng Quyền Thương Mại
Các vấn đề pháp lý liên quan đến hợp đồng nhượng quyền, quyền sở hữu trí tuệ và cạnh tranh cần được quan tâm. Việc giải quyết tranh chấp trong hợp đồng nhượng quyền cũng là một thách thức lớn.
V. Các Hình Thức Nhượng Quyền Thương Mại Phổ Biến Hiện Nay
Có nhiều hình thức nhượng quyền thương mại khác nhau, tùy thuộc vào phạm vi, mục tiêu và điều kiện kinh doanh. Một số hình thức phổ biến bao gồm nhượng quyền theo khu vực lãnh thổ, nhượng quyền theo tiêu chí kinh doanh và nhượng quyền theo mục tiêu phát triển hoạt động kinh doanh. Mỗi hình thức có những ưu điểm và nhược điểm riêng, phù hợp với các loại hình doanh nghiệp và thị trường khác nhau. Việc lựa chọn hình thức nhượng quyền phù hợp là yếu tố quan trọng để đảm bảo thành công.
5.1. Nhượng Quyền Thương Mại Theo Khu Vực Lãnh Thổ Ưu Nhược Điểm
Nhượng quyền thương mại theo khu vực lãnh thổ cho phép bên nhận quyền độc quyền kinh doanh trong một khu vực nhất định. Ưu điểm là giảm cạnh tranh, tăng khả năng kiểm soát thị trường. Nhược điểm là có thể hạn chế sự phát triển nếu bên nhận quyền không khai thác hiệu quả.
5.2. Nhượng Quyền Thương Mại Theo Tiêu Chí Kinh Doanh Phân Tích Chi Tiết
Nhượng quyền thương mại theo tiêu chí kinh doanh tập trung vào việc chuyển giao mô hình kinh doanh, bí quyết và quy trình hoạt động. Ưu điểm là đảm bảo sự đồng nhất và chất lượng. Nhược điểm là đòi hỏi sự tuân thủ nghiêm ngặt từ bên nhận quyền.
5.3. Nhượng Quyền Thương Mại Theo Mục Tiêu Phát Triển Chiến Lược Nào
Nhượng quyền thương mại theo mục tiêu phát triển tập trung vào việc mở rộng mạng lưới kinh doanh và tăng cường sự hiện diện của thương hiệu. Ưu điểm là tăng trưởng nhanh chóng. Nhược điểm là đòi hỏi sự đầu tư lớn và quản lý hiệu quả.
VI. Điều Kiện Tham Gia Nhượng Quyền Thương Mại Tại Việt Nam
Để tham gia vào hoạt động nhượng quyền thương mại tại Việt Nam, cả bên nhượng quyền và bên nhận quyền cần đáp ứng một số điều kiện nhất định. Bên nhượng quyền phải là thương nhân hợp pháp, có kinh nghiệm và uy tín trong lĩnh vực kinh doanh. Bên nhận quyền phải có đủ năng lực tài chính, kinh nghiệm quản lý và cam kết tuân thủ các quy định của pháp luật và hợp đồng nhượng quyền. Việc đáp ứng đầy đủ các điều kiện này là yếu tố quan trọng để đảm bảo sự thành công của hoạt động nhượng quyền thương mại.
6.1. Điều Kiện Đối Với Bên Nhượng Quyền Thương Mại Tại Việt Nam
Bên nhượng quyền phải là thương nhân hợp pháp, có kinh nghiệm và uy tín trong lĩnh vực kinh doanh. Ngoài ra, cần có quyền sở hữu trí tuệ đối với thương hiệu và bí quyết kinh doanh.
6.2. Yêu Cầu Đối Với Bên Nhận Quyền Thương Mại Cần Chuẩn Bị Gì
Bên nhận quyền phải có đủ năng lực tài chính, kinh nghiệm quản lý và cam kết tuân thủ các quy định của pháp luật và hợp đồng nhượng quyền. Cần có kế hoạch kinh doanh chi tiết và khả năng thích ứng với mô hình nhượng quyền.
6.3. Thủ Tục Pháp Lý Khi Tham Gia Nhượng Quyền Thương Mại
Thủ tục pháp lý khi tham gia nhượng quyền thương mại bao gồm đăng ký hợp đồng nhượng quyền với cơ quan quản lý nhà nước, tuân thủ các quy định về cạnh tranh và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ. Cần có sự tư vấn của luật sư để đảm bảo tuân thủ đầy đủ các quy định.
