Nghiên Cứu Về Hình Tượng Anh Hùng Trong Điện Ảnh Trương Nghệ Mưu

• Tác giả: Nguyễn Tuấn Tú
• Người hướng dẫn: TS. Phan Thu Vân
• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Văn Học Nước Ngoài
• Đề tài: Anh Hùng Của Trương Nghệ Mưu: Từ Chất Liệu Lịch Sử, Văn Học Trung Hoa Đến Điện Ảnh
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2020
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU: CẢI BIÊN VĂN HỌC - ĐIỆN ẢNH TRONG LỊCH SỬ ĐIỆN ẢNH TRUNG QUỐC
• 1.1. Sơ lược về khái niệm và lịch sử cải biên văn học - điện ảnh
• 1.2. Khái niệm cải biên văn học - điện ảnh
• 1.3. Lịch sử cải biên điện ảnh dựa trên tác phẩm văn học
• 1.4. Tính chất liên văn bản trong tác phẩm cải biên của điện ảnh Trung Quốc
• 1.5. Lý thuyết Liên văn bản
• 1.6. Một số trường hợp tiêu biểu của điện ảnh Trung Quốc
• 1.7. Trương Nghệ Mưu và kinh nghiệm cải biên văn học điện ảnh
• 1.8. Trương Nghệ Mưu – Đạo diễn tài ba của điện ảnh Trung Quốc
• 1.9. Trương Nghệ Mưu và các tác phẩm cải biên văn học điện ảnh
• 1.10. Tiểu kết chương 1
• 2. HÌNH TƯỢNG ANH HÙNG THỜI TẦN THỦY HOÀNG TRONG LỊCH SỬ, VĂN HỌC, ĐIỆN ẢNH TRUNG QUỐC
• 2.1. Hình tượng Kinh Kha Trong lịch sử, văn học, điện ảnh Trung Quốc
• 2.2. Hình Tượng Kinh Kha từ góc nhìn lịch sử
• 2.3. Kinh Kha từ góc nhìn văn học
• 2.4. Kinh Kha từ góc nhìn điện ảnh
• 2.5. Những anh hùng hỗ trợ Kinh Kha thời Tần Thủy Hoàng trong lịch sử, điện ảnh Trung Quốc
• 2.6. Cao Tiệm Ly
• 2.7. Tiểu kết chương 2
• 3. TIẾP NHẬN VÀ CẢI BIÊN HÌNH TƯỢNG VÀ TƯ TƯỞNG ANH HÙNG TRONG PHIM ANH HÙNG CỦA TRƯƠNG NGHỆ MƯU
• 3.1. Từ hình tượng Kinh Kha đến Vô danh trong Anh hùng
• 3.2. Nhân vật Vô danh
• 3.3. Góc nhìn Trương Nghệ Mưu về Anh Hùng
• 3.4. Câu chuyện về Thiên hạ (天下)
• 3.5. Thiên hạ từ văn hóa, lịch sử Trung Quốc
• 3.6. Góc nhìn về Thiên hạ trong phim Anh hùng
• 3.7. Văn hóa Trung Hoa từ ngôn ngữ - hình tượng điện ảnh của Anh hùng
• 3.8. Tự sự điện ảnh trong Anh hùng
• 3.9. Ngôn ngữ điện ảnh trong Anh hùng
• 3.10. Tiểu kết chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Hình Tượng Anh Hùng Trương Nghệ Mưu

Điện ảnh là một loại hình nghệ thuật thể hiện sự vĩ đại của trí tuệ và tâm hồn nhân loại. Gần như mọi tác phẩm đều có thể được tái diễn giải, làm lại, chuyển dạng sang một hình thức khác nhau. Trong mối quan hệ phức tạp của mạng lưới cải biên, văn học, sân khấu và điện ảnh đã trở thành những kênh dữ liệu dồi dào và sống động nhất bởi quá trình tái lặp cải biên diễn ra không ngừng giữa các hình thức nghệ thuật và trong từng phiên bản tạo sinh. Đồng thời, cải biên từ văn học sang điện ảnh còn phần nào thể hiện được văn hoá – lịch sử của từng thời kì thông qua cách nhìn nhận của tác giả, đạo diễn, biên kịch và cả của khán giả. Trong điện ảnh, có rất nhiều tác phẩm cải biên thành công và để lại nhiều ấn tượng tốt cho khán giả như: “Bố Già” (The Godfather), “Forrest Gump”, “Cuộc đời của Pi” (Life of Pi), “Triệu phú khu ổ chuột” (Slumdog Millionaire),”. Vì vậy đây là một mảng nghiên cứu màu mỡ hứa hẹn rất thú vị.

1.1. Giới thiệu về đạo diễn Trương Nghệ Mưu và sự nghiệp

Trương Nghệ Mưu là một trong những đạo diễn nổi tiếng thuộc thế hệ thứ 5 của Trung Quốc nói riêng và nền điện ảnh thế giới nói chung, tài năng của Trương Nghệ Mưu đã được cả thế giới công nhận qua những cảnh phim đầy trau chuốt, những gam màu đầy ẩn ý, những cốt truyện rất tinh tế. Mặc dù mới chỉ là một bộ phim võ hiệp đầu tay của Trương Nghệ Mưu, nhưng Anh hùng đã gây được tiếng vang lớn tại Trung Quốc cũng như quốc tế. Tuy vậy, bộ phim cũng là chủ đề của nhiều cuộc tranh cãi.

1.2. Phim Anh Hùng và những tranh cãi xung quanh tác phẩm

Nhiều nhà phê bình phim đã ủng hộ tính thẩm mỹ của Anh hùng nhưng một số nhà phê bình khác đã bị sốc khi xem Anh hùng, họ cho rằng bộ phim đi trái ngược lại với quan điểm sáng tác của Trương Nghệ Mưu ở những tác phẩm trước của ông. Nếu như ở các tác phẩm như Cao lương đỏ, Thu Cúc đi kiện, Đèn lồng đỏ treo cao, đạo diễn họ Trương luôn đứng về phía những con người có thân phận nhỏ bé, tố cáo hiện thực xã hội một cách quyết liệt thì đến Anh hùng, Trương Nghệ Mưu mang tính thỏa hiệp với giai cấp lãnh đạo, chính điều này đã gây ra tranh cãi lớn giữa các nhà phê bình phim khi Anh hùng ra đời.

II. Vấn Đề Nghiên Cứu Hình Tượng Anh Hùng Trong Điện Ảnh

Trương Nghệ Mưu là đạo diễn nổi tiếng ở tầm quốc tế của điện ảnh Trung Hoa, ông còn là một trong những đạo diễn hàng đầu trong việc thực hiện các tác phẩm điện ảnh cải biên với tổng số 16/23 tác phẩm điện ảnh liên quan đến cải biên văn học như Cao lương đỏ (1987), Đèn lồng đỏ treo cao (1991), Anh hùng (2002)…những tác phẩm của ông là nguồn cảm hứng, nguồn tư liệu với những ai thực hiện việc cải biên văn học điện ảnh. Tuy vậy cho đến nay hầu như chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về tác phẩm cải biên của Trương Nghệ Mưu. Đó là lý do chúng tôi chọn nghiên cứu Chúng tôi chọn tác phẩm Anh hùng bởi vì đây là tác phẩm bước ngoặt trong sự nghiệp của Trương Nghệ Mưu, nó không chỉ đơn thuần là cải biên mà còn tận dụng tất cả chất liệu truyền thống của Trung Hoa.

2.1. Lý do chọn đề tài Anh Hùng của Trương Nghệ Mưu

Đó là lý do chúng tôi chọn tên đề tài là: Anh hùng của Trương Nghệ Mưu: từ chất liệu lịch sử, văn học Trung Hoa đến điện ảnh. Vì vậy khi đi vào nghiên cứu cải biên trong điện ảnh, chúng tôi mong muốn thông qua các bộ phim cải biên của Trương Nghệ Mưu nói chung và Anh hùng nói riêng để tìm hiểu rõ hơn về quan điểm sáng tác của đạo diễn Trương Nghệ Mưu, cũng như có cái nhìn toàn diện về văn hóa, tư tương Trung Hoa thông qua điện ảnh.

2.2. Tình hình nghiên cứu về cải biên văn học điện ảnh

Tại Việt Nam, tài liệu nghiên cứu về lý thuyết cải biên rất ít. Chỉ có một số công trình nghiên cứu lý thuyết cải biên một cách có hệ thống và chuyên biệt. Nhà nghiên cứu Nguyễn Nam có công trình nghiên cứu Từ Chùa Đàn đến Mê Thảo: Liên văn bản trong văn chương và điện ảnh vào năm 2006 Vào năm 2010, Thạc sĩ Đỗ Thị Ngọc Điệp thực hiện nghiên cứu luận văn Vấn đề chuyển thể tác phẩm văn học sáng phẩm điện ảnh (Từ góc nhìn tự sự) để tìm hiểu, so sánh đối chiếu đặc trưng của tự sự văn học và tự sự điện ảnh.

III. Phương Pháp Phân Tích Hình Tượng Anh Hùng Trong Phim

Năm 2014, Lê Thị Dương viết cuốn Chuyển thể văn học điện ảnh - nghiên cứu liên văn bản để chỉ ra hướng nghiên cứu chuyển thể từ góc độ liên văn bản là một hướng nghiên cứu mới và đầy triển vọng phát triển. Năm 2016, Thạc sĩ Trần Thị Dung cho ra đời luận văn Nghệ thuật chuyển thể tác phẩm văn học sang điện ảnh nhìn từ phương diện cốt truyện và nhân vật (Qua Trăng nơi đáy giếng, Cánh đồng bất tận) với mục đích khai thác vấn đề cốt truyện và nhân vật trong quá trình chuyển thể từ văn học sáng điện ảnh, đồng thời ghi nhận dấu ấn của nhà làm phim trong mỗi tác phẩm chuyển thể văn học điện ảnh.

3.1. Nghiên cứu liên văn bản và vai trò của nó trong phân tích

Năm 2017, Đào Lê Na cho ra đời cuốn sách Chân trời của hình ảnh (Từ văn chương đến điện ảnh qua trường hợp Kurosawa Akira) nhằm đưa ra một góc nhìn khác về cải biên học qua đó trả lại vị trí vốn có của phim cải biên, đồng thời cuốn sách còn có những nghiên cứu giá trị về đạo diễn Kurosawa Akira và phim cải biên của ông. Cũng trong năm 2017 tác giả Bùi Trần Quỳnh Ngọc có bài viết “Chuyển thể và liên văn bản – trường hợp tác phẩm Long thành cầm giả ca” nghiên cứu về lí thuyết chuyển thể và lý thuyết liên văn bản trong trường hợp cụ thể là tác phẩm Long thành cầm giả ca từ tác phẩm văn học đến tác phẩm điện ảnh.

3.2. Các nghiên cứu về Trương Nghệ Mưu và phim Anh Hùng

Năm 1993, một nhà văn hóa học người Mỹ gốc Đài là Mayfair Yang đã viết bài báo “Of Gender, State Censorship, and Overseas Capital: An Interview with Chinese Director Zhang Yimou” sau cuộc phỏng vấn với Trương Nghệ Mưu. Bài báo nói về các vấn đề tính dục, sự khó khăn khi vượt qua kiểm duyệt và nguồn vốn đầu tư nước ngoài tập trung vào các bộ phim Cao lương đỏ, Cúc đậu, Đèn lồng đỏ treo cao và Thu Cúc đi kiện.

IV. Phân Tích Chi Tiết Hình Tượng Anh Hùng Trong Anh Hùng

Năm 2001, Frances Gateward đã tổng hợp lại những cuộc phỏng vấn liên quan đến nội dung, nghệ thuật các bộ phim của Trương Nghệ Mưu từ năm 1988 đến năm 1999, để viết thành cuốn: “Zhang Yimou: Interviews”. Hai năm sau đó, nhà biên kịch, nhà văn Lý Nhĩ Uy đã viết cuốn sách “Đối thoại với Trương Nghệ Mưu” để thể hiện một cách khái quát nhất về quan niệm sáng tác, tình yêu, các mối quan hệ gia đình, bạn bè và ngay cả với diễn viên Củng Lợi thông qua các tác phẩm cải biên của Trương Nghệ Mưu như: từ Cao lương đỏ, Cúc Đậu, Đèn lồng đỏ treo cao đến Anh hùng.

4.1. Phân tích hình tượng nhân vật Vô Danh trong phim

Năm 2007, Jenny Kwok Wah - một nữ nghiên cứu về văn học điện ảnh của Mỹ đã viết một nghiên cứu mang tên Hero: China’s response to Hollywood globalization. Đến năm 2011, Giáo sư Gary D. Rawnsley và Ming-Yeh T.Rawnsley đã cho ra mắt cuốn sách Global Chinese Cinema: the culture and politics of Hero, để tìm hiểu về chủ nghĩa anh hùng và cách tiếp nhận chủ nghĩa dân tộc Trung Hoa trong phim Anh hùng của khán giả Bắc Mỹ nói riêng và điện ảnh thế giới nói chung.

4.2. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa đến hình tượng anh hùng

Ở Việt Nam, có rất ít nghiên cứu về Trương Nghệ Mưu và phim Anh hùng. Vì vậy việc nghiên cứu về Trương Nghệ Mưu và tác phẩm Anh hùng vừa là cơ hội vừa là thách thức đòi hỏi chúng tôi phải nỗ lực rất nhiều để hoàn thành được nghiên cứu. - Đối tượng nghiên cứu: Bộ phim Anh hùng của Trương Nghệ Mưu. - Phạm vi nghiên cứu: Lịch sử văn hóa Trung Quốc và bộ phim Anh hùng trong mối tương quan với các tác phẩm khác của Trương Nghệ Mưu cũng như một số tác phẩm của Thế hệ đạo diễn thứ 5 của Trung Quốc.

V. Kết Luận Giá Trị Nghệ Thuật và Văn Hóa Của Phim

Đây là đề tài chưa từng được nghiên cứu trước đây, luận văn bước đầu tìm hiểu về hình tượng “anh hùng” của Trương Nghệ Mưu thông qua các văn học, lịch sử và điện ảnh để thấy được các độc đáo về phương diện cốt truyện, nhân vật, kết cấu, hình ảnh, âm thanh và hiệu ứng, chỉ ra sự kế thừa và tính sáng tạo mang hơi thở thời đại của phim điện ảnh so với tác phẩm văn học, đồng thời khẳng định những giá trị của từng tác phẩm trong dòng chảy chung của các loại hình nghệ thuật.

5.1. Đóng góp của luận văn cho nghiên cứu điện ảnh

Đồng thời hy vọng, luận văn có thể giúp các nhà biên kịch và đạo diễn có thể dựa vào những phương thức cải biên của Trương Nghệ Mưu để vận dụng vào những tác phẩm của mình. Ngoài phần Mở đầu (6 trang), Kết luận (2 trang), Danh mục Tài liệu tham khảo (51 đề mục), Nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cải biên văn học điện ảnh trong lịch sử điện ảnh Trung Quốc (36 trang): Đưa ra khái niệm cải biên phù hợp với đề tài nghiên cứu đồng thời trình bày một số tác phẩm cải biên tiêu biểu trong lịch sử điện ảnh Trung Quốc.

5.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo về điện ảnh Trương Nghệ Mưu

Hình tượng anh hùng thời Tần Thủy Hoàng trong lịch sử văn học điện ảnh Trung Quốc (31 trang): phân tích hình tượng những anh hùng thời Tần Thủy Hoàng: Kinh Kha và các nhân vật anh hùng hỗ trợ: Phàn Ư Kỳ, Cao Tiệm Ly, Điền Quang. Ứng dụng tư tưởng văn hóa, lịch sử Trung Hoa trong Anh hùng của Trương Nghệ Mưu (29 trang): Nghiên cứu hình tượng Kinh Kha trong bộ phim Anh hùng của Trương Nghệ Mưu từ đó thấy được góc nhìn về khái niệm anh hùng của ông.

VI. Cải Biên Văn Học Điện Ảnh Trong Lịch Sử Điện Ảnh

Tháng 12 năm 1985, anh em Auguste và Louis Lumière đã thực hiện một buổi trình chiếu có bán vé đầu tiên, với một chuỗi gần 10 đoạn phim ngắn mang tên Workers Leaving the Lumière Factory, tại tầng hầm Grand Café Rus des Capucines, Paris. Sự việc này cùng với sự ra đời của của Cinématographe (máy quay) trước đó, đã đánh dấu cho sự xuất hiện của điện ảnh. Đến thế kỉ XX, hàng loạt trào lưu điện ảnh xuất hiện: trường phái điện ảnh ấn tượng Pháp (1918 – 1930), Chủ nghĩa biểu hiện Đức (1919-1926), Montage Xô Viết (1924-1935). giúp cho điện ảnh ngày càng phát triển, thúc đẩy khai sinh ra những kỹ thuật làm phim, những cách thể hiện mới lạ.

6.1. Mối quan hệ giữa văn học và điện ảnh trong cải biên

Có thể thấy, văn học là một loại hình nghệ thuật sử dụng ngôn từ làm chất liệu, với ngôn từ giàu hình ảnh, sống động và chạm đến tâm hồn của người tiếp nhận. Ví như bài thơ “Mùa xuân chín” của Hàn Mặc Tử: Trong làn nắng ửng: khói mơ tan, Đôi mái nhà tranh lấm tấm vàng. Sột soạt gió trêu tà áo biếc, Trên giàn thiên lý. Bóng xuân sang. Không đơn thuần là những ký hiệu, bài thơ thông qua sự tiếp nhận của người đọc đã mang đến một bức tranh xuân đầy tươi sáng: Nắng vàng ửng, khói quê, mái tranh vàng, giàn thiên lý…Thậm chí còn có âm thanh tươi vui của làn gió “trêu” “tà áo biếc”.

6.2. Khái niệm cải biên và các yếu tố ảnh hưởng đến nó

Điện ảnh là một môn nghệ thuật của hình ảnh. Hình ảnh thực tế giúp người xem thấy rõ sự việc, có cái nhìn chân thực nhất giúp họ đưa ra những nhận định hay phán xét. Thông thường, những bộ phim sẽ có một hoặc nhiều hình ảnh các tác động mạnh mẽ đến người xem. Cụ thể như cảnh chia ly của Jack và Rose và sự la hét hoảng loạn của hàng trăm người khi tàu chìm trong bộ phim Titanic (1997) của đạo diễn James Cameron. Trong quá trình sáng tác kịch bản, tác giả bị chi phối rất nhiều bởi các nguyên lý trong điện ảnh, ngoài ra họ còn phải giải quyết được các vấn đề về nhân vật, cốt truyện, xung đột, chủ đề.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh điện ảnh Trung Quốc phát triển mạnh mẽ từ cuối thế kỷ XX đến đầu thế kỷ XXI, việc nghiên cứu các tác phẩm cải biên từ văn học và lịch sử trở thành một lĩnh vực quan trọng nhằm hiểu sâu sắc hơn về văn hóa và tư tưởng Trung Hoa. Bộ phim Anh hùng (2002) của đạo diễn Trương Nghệ Mưu là một tác phẩm tiêu biểu, đánh dấu bước ngoặt trong sự nghiệp của ông và trong dòng phim cải biên lịch sử - văn học Trung Quốc. Theo ước tính, khoảng 75-80% phim Hollywood là các tác phẩm cải biên, cho thấy tầm quan trọng của lĩnh vực này trong điện ảnh toàn cầu. Tại Trung Quốc, Trương Nghệ Mưu được xem là “ông vua cải biên” với 16/23 phim của ông dựa trên các tác phẩm văn học, lịch sử hoặc nghệ thuật khác.

Luận văn tập trung phân tích hình tượng “anh hùng” trong phim Anh hùng dựa trên chất liệu lịch sử và văn học Trung Hoa, đồng thời khai thác các yếu tố văn hóa, tư tưởng được thể hiện qua ngôn ngữ điện ảnh của Trương Nghệ Mưu. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các tác phẩm cải biên của đạo diễn này, đặc biệt là phim Anh hùng, trong bối cảnh lịch sử văn hóa Trung Quốc và điện ảnh thế hệ thứ 5. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ quan điểm sáng tác của Trương Nghệ Mưu, đồng thời góp phần phát triển lý thuyết cải biên văn học - điện ảnh trong bối cảnh văn hóa Trung Hoa đương đại.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cái nhìn toàn diện về mối quan hệ giữa văn học, lịch sử và điện ảnh, đồng thời hỗ trợ các nhà biên kịch, đạo diễn vận dụng phương thức cải biên sáng tạo trong thực tiễn làm phim. Qua đó, luận văn góp phần làm phong phú thêm kho tàng nghiên cứu về điện ảnh Trung Quốc và lý thuyết cải biên trong lĩnh vực văn học - nghệ thuật.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng lý thuyết liên văn bản (intertextuality) làm nền tảng phân tích. Khái niệm liên văn bản được J. Kristéva giới thiệu năm 1966, dựa trên tư tưởng của M. Bakhtin về đối thoại văn bản, cho rằng mọi văn bản đều là sự hấp thụ và biến đổi các văn bản khác. R. Barthes bổ sung quan điểm “cái chết của tác giả”, nhấn mạnh văn bản tồn tại độc lập và chịu ảnh hưởng đa chiều từ các văn bản trước đó. Liên văn bản giúp nhận diện các tầng nghĩa mới phát sinh từ sự giao thoa giữa văn bản gốc và tác phẩm cải biên.

Ngoài ra, luận văn áp dụng lý thuyết cải biên (adaptation) trong điện ảnh, được hiểu là quá trình chuyển đổi và tái sáng tạo từ tác phẩm văn học sang phim ảnh, không chỉ đơn thuần sao chép mà còn là sự thích nghi và sáng tạo của tác giả cải biên. Lý thuyết này cho phép phân tích sự biến đổi về cốt truyện, nhân vật, ngôn ngữ hình ảnh và biểu tượng trong phim Anh hùng so với chất liệu lịch sử và văn học Trung Hoa.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

• Liên văn bản: mối quan hệ đối thoại giữa các văn bản, tạo nên tầng nghĩa mới.
• Cải biên: quá trình chuyển thể sáng tạo từ văn học sang điện ảnh.
• Ngôn ngữ điện ảnh: bao gồm ngôn ngữ hình ảnh, màu sắc, âm thanh và biểu tượng, thể hiện tư tưởng và cảm xúc của tác giả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp liên ngành, kết hợp văn học, điện ảnh và lịch sử văn hóa để có cái nhìn tổng quan về mối quan hệ giữa các lĩnh vực này. Phương pháp liên văn bản được áp dụng để soi chiếu sự thay đổi ngôn ngữ từ văn học sang điện ảnh, xem phim Anh hùng như một tác phẩm sáng tạo độc lập.

Phương pháp hệ thống được dùng để phân tích các yếu tố văn hóa, lịch sử và phong cách điện ảnh của Trương Nghệ Mưu, đồng thời phương pháp so sánh - đối chiếu giúp nhận diện điểm giống và khác biệt giữa phim và các tác phẩm văn học, lịch sử nguồn.

Nguồn dữ liệu chính gồm:

• Tác phẩm phim Anh hùng (2002) của Trương Nghệ Mưu.
• Các tài liệu lịch sử Trung Hoa, đặc biệt Sử ký của Tư Mã Thiên.
• Các tác phẩm văn học Trung Hoa liên quan đến hình tượng anh hùng thời Tần Thủy Hoàng.
• Các nghiên cứu lý thuyết về cải biên, liên văn bản và điện ảnh Trung Quốc.

Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào một tác phẩm chính (Anh hùng) và các tài liệu liên quan, được chọn vì tính tiêu biểu và ảnh hưởng sâu rộng của phim trong dòng phim cải biên. Phương pháp phân tích chủ yếu là phân tích nội dung, biểu tượng và ngôn ngữ điện ảnh, kết hợp với so sánh lịch sử và văn học.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong khoảng thời gian từ 2017 đến 2020, bao gồm thu thập tư liệu, phân tích phim và viết luận văn dưới sự hướng dẫn của TS. Phan Thu Vân.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hình tượng anh hùng trong phim Anh hùng được cải biên từ chất liệu lịch sử và văn học Trung Hoa
   Phim dựa trên hình tượng Kinh Kha và các anh hùng thời Tần Thủy Hoàng, được Tư Mã Thiên ghi chép trong Sử ký. Qua phân tích, phim đã kế thừa các yếu tố lịch sử nhưng đồng thời sáng tạo lại nhân vật và cốt truyện để phù hợp với ngôn ngữ điện ảnh hiện đại. Ví dụ, nhân vật Vô danh trong phim là sự tái hiện và biến đổi của Kinh Kha, mang nhiều tầng nghĩa về sự hy sinh và tư tưởng anh hùng.

2. Ngôn ngữ điện ảnh của Trương Nghệ Mưu thể hiện sâu sắc tư tưởng và văn hóa Trung Hoa
   Qua việc sử dụng màu sắc, biểu tượng và âm thanh, phim truyền tải các giá trị văn hóa như khái niệm Thiên hạ (天下), sự hòa hợp âm dương, và tinh thần anh hùng. Màu sắc trong phim được sử dụng có chủ đích, ví dụ các gam màu tương phản thể hiện xung đột và hòa hợp, tạo nên hiệu ứng thị giác mạnh mẽ.

3. Phim Anh hùng thể hiện quan điểm sáng tác thỏa hiệp và đa chiều của Trương Nghệ Mưu
   Khác với các tác phẩm trước đó của ông, phim mang tính thỏa hiệp với giai cấp lãnh đạo, thể hiện qua cách kể chuyện và hình tượng anh hùng không chỉ là người phản kháng mà còn là người kiến tạo hòa bình. Điều này gây tranh cãi nhưng cũng phản ánh sự phức tạp trong tư tưởng đạo diễn và bối cảnh xã hội Trung Quốc đương đại.

4. Tính liên văn bản trong phim thể hiện sự giao thoa giữa lịch sử, văn học và điện ảnh
   Phim không chỉ là chuyển thể mà còn là sự tái sáng tạo dựa trên nhiều tầng văn bản khác nhau, từ Sử ký, các tác phẩm văn học cổ điển đến các biểu tượng văn hóa truyền thống. Điều này giúp phim vừa giữ được giá trị lịch sử vừa có tính nghệ thuật độc lập.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các phát hiện trên xuất phát từ việc Trương Nghệ Mưu vận dụng linh hoạt lý thuyết cải biên và liên văn bản, tạo nên một tác phẩm điện ảnh vừa mang tính lịch sử vừa có chiều sâu nghệ thuật. So với các nghiên cứu trước đây về phim cải biên Trung Quốc, luận văn làm rõ hơn vai trò của đạo diễn trong việc tái hiện và sáng tạo hình tượng anh hùng, đồng thời phân tích kỹ lưỡng ngôn ngữ điện ảnh đặc trưng của Trương Nghệ Mưu.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy phim Anh hùng không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn là một văn bản văn hóa phản ánh tư tưởng và chính trị Trung Quốc hiện đại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tần suất xuất hiện các biểu tượng văn hóa trong phim và văn bản gốc, hoặc bảng phân tích màu sắc và âm thanh theo từng phân cảnh.

Những phát hiện này góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ phức tạp giữa lịch sử, văn học và điện ảnh, đồng thời mở rộng hiểu biết về cách thức cải biên trong điện ảnh Trung Quốc đương đại.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Khuyến khích các nhà làm phim áp dụng phương pháp cải biên sáng tạo
   Đề xuất các đạo diễn và biên kịch nghiên cứu kỹ lưỡng chất liệu lịch sử và văn học, đồng thời vận dụng linh hoạt lý thuyết liên văn bản để tạo ra tác phẩm điện ảnh có chiều sâu và tính độc lập nghệ thuật. Mục tiêu là nâng cao chất lượng phim cải biên trong vòng 3-5 năm tới.

2. Phát triển các khóa đào tạo chuyên sâu về cải biên văn học - điện ảnh
   Các trường đại học và trung tâm đào tạo nghệ thuật nên xây dựng chương trình giảng dạy chuyên ngành về cải biên, kết hợp lý thuyết và thực hành, nhằm trang bị kiến thức và kỹ năng cho thế hệ làm phim trẻ. Thời gian triển khai trong 2 năm.

3. Tăng cường nghiên cứu liên ngành về văn hóa, lịch sử và điện ảnh
   Khuyến khích các nhà nghiên cứu phối hợp giữa các lĩnh vực để phân tích sâu sắc hơn các tác phẩm cải biên, từ đó góp phần nâng cao giá trị học thuật và thực tiễn. Chủ thể thực hiện là các viện nghiên cứu và trường đại học, với kế hoạch dài hạn 5 năm.

4. Xây dựng kho tư liệu số về các tác phẩm cải biên tiêu biểu
   Thiết lập hệ thống lưu trữ và chia sẻ tài liệu về phim cải biên, bao gồm phim gốc, kịch bản, tài liệu lịch sử và phân tích học thuật, giúp các nhà làm phim và nghiên cứu dễ dàng tiếp cận. Dự kiến hoàn thành trong 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Đạo diễn và biên kịch điện ảnh
   Luận văn cung cấp phương pháp cải biên sáng tạo dựa trên lý thuyết liên văn bản, giúp họ phát triển kịch bản và hình ảnh phim có chiều sâu văn hóa và nghệ thuật.

2. Nhà nghiên cứu văn học và điện ảnh
   Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá để phân tích mối quan hệ giữa văn học, lịch sử và điện ảnh, đặc biệt trong bối cảnh văn hóa Trung Hoa đương đại.

3. Sinh viên chuyên ngành Ngôn ngữ, Văn học và Văn hóa
   Luận văn giúp sinh viên hiểu rõ hơn về lý thuyết cải biên, liên văn bản và cách áp dụng vào nghiên cứu các tác phẩm nghệ thuật đa phương tiện.

4. Các tổ chức đào tạo nghệ thuật và văn hóa
   Có thể sử dụng luận văn làm tài liệu giảng dạy, phát triển chương trình đào tạo về cải biên và nghiên cứu điện ảnh, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

1. Cải biên khác gì so với chuyển thể trong điện ảnh?
   Cải biên không chỉ là chuyển thể nguyên tác sang phim mà còn bao gồm sự sáng tạo, thích nghi và biến đổi để phù hợp với ngôn ngữ điện ảnh và bối cảnh xã hội hiện đại. Ví dụ, Trương Nghệ Mưu đã thay đổi nhiều chi tiết trong phim Anh hùng so với sử liệu gốc để tạo chiều sâu nghệ thuật.

2. Lý thuyết liên văn bản giúp gì cho việc phân tích phim cải biên?
   Liên văn bản cho phép nhận diện các tầng nghĩa mới phát sinh từ sự giao thoa giữa tác phẩm gốc và phim, giúp hiểu rõ hơn về quan điểm sáng tác và thông điệp của đạo diễn. Đây là công cụ phân tích hiệu quả trong nghiên cứu điện ảnh hiện đại.

3. Tại sao phim Anh hùng gây tranh cãi về quan điểm anh hùng?
   Phim thể hiện quan điểm thỏa hiệp với giai cấp lãnh đạo, khác với các tác phẩm trước đó của Trương Nghệ Mưu vốn phản ánh thân phận người nhỏ bé. Điều này làm dấy lên tranh luận về tính chính trị và nghệ thuật của phim.

4. Ngôn ngữ điện ảnh của Trương Nghệ Mưu có điểm gì đặc biệt?
   Ông sử dụng màu sắc, biểu tượng và âm thanh một cách tinh tế để truyền tải tư tưởng và cảm xúc, tạo nên phong cách riêng biệt. Ví dụ, màu đỏ trong phim Cao lương đỏ vừa biểu tượng cho tình yêu vừa cho sự đau thương.

5. Luận văn có thể áp dụng cho các nền điện ảnh khác không?
   Mặc dù tập trung vào điện ảnh Trung Quốc, các lý thuyết và phương pháp nghiên cứu trong luận văn có thể áp dụng rộng rãi cho các nền điện ảnh khác trong việc phân tích cải biên và liên văn bản, giúp mở rộng nghiên cứu học thuật.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ hình tượng anh hùng trong phim Anh hùng của Trương Nghệ Mưu dựa trên chất liệu lịch sử và văn học Trung Hoa, đồng thời phân tích ngôn ngữ điện ảnh đặc trưng của đạo diễn.
• Áp dụng lý thuyết liên văn bản và cải biên giúp nhận diện sự giao thoa giữa các văn bản và sự sáng tạo độc lập của tác phẩm điện ảnh.
• Phim Anh hùng thể hiện quan điểm sáng tác đa chiều, phản ánh tư tưởng và văn hóa Trung Quốc đương đại, gây tranh cãi nhưng cũng tạo nên giá trị nghệ thuật đặc sắc.
• Nghiên cứu góp phần phát triển lý thuyết cải biên văn học - điện ảnh và cung cấp phương pháp phân tích cho các nhà làm phim, nhà nghiên cứu và sinh viên.
• Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng phim cải biên và phát triển nghiên cứu liên ngành trong lĩnh vực văn học, điện ảnh và văn hóa.

Tiếp theo, cần triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu và xây dựng kho tư liệu số để hỗ trợ nghiên cứu và thực hành cải biên điện ảnh. Độc giả và các nhà làm phim được khuyến khích áp dụng các phương pháp nghiên cứu và sáng tạo được trình bày trong luận văn nhằm phát huy giá trị văn hóa và nghệ thuật trong các tác phẩm tương lai.