Nghiên Cứu Vấn Đề Nợ Xấu Tại Ngân Hàng Việt Nam, Thái Lan Và Indonesia Từ Góc Độ Rủi Ro Đạo Đức

• Tác giả: Võ Ngô Hoàng Thành
• Người hướng dẫn: PGS-TS Lê Thị Lanh
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài Chính - Ngân Hàng
• Đề tài: Nghiên Cứu Vấn Đề Nợ Xấu Tại Ngân Hàng Việt Nam, Thái Lan Và Indonesia: Rủi Ro Đạo Đức
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: Giới thiệu
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
• 1.3. Dữ liệu và phương pháp nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: Khung lý thuyết và các nghiên cứu trước đây
• 2.1. Rủi ro đạo đức
• 2.2. Các nghiên cứu trước đây chứng minh sự tồn tại rủi ro đạo đức dựa trên việc tăng tỷ lệ nợ xấu của ngân hàng
• 2.3. Vấn đề rủi ro đạo đức “Too big to fail”
• 2.4. Vấn đề rủi ro đạo đức phát sinh từ bảo hiểm tiền gửi
• 2.5. Vấn đề cơ cấu vốn ngân hàng
• 2.6. Vấn đề lý thuyết hành vi ngưỡng nợ xấu
• 3. CHƯƠNG 3: Phương pháp nghiên cứu
• 3.1. Mô hình không sử dụng hồi quy ngưỡng
• 3.2. Mô hình sử dụng hồi quy ngưỡng
• 3.3. Dữ liệu và phương pháp thực nghiệm
• 3.4. Phương pháp Hồi quy
• 4. CHƯƠNG 4: Kết quả thực nghiệm
• 4.1. Kết quả thực nghiệm đối với các ngân hàng thương mại Việt Nam
• 4.1.1. Dữ liệu và Thống kê mô tả
• 4.1.2. Mô hình không sử dụng hồi quy ngưỡng
• 4.1.3. Mô hình sử dụng hồi quy ngưỡng
• 4.2. Nghiên cứu rủi ro đạo đức trong ngành ngân hàng Thái Lan
• 4.2.1. Dữ liệu và Thống kê mô tả
• 4.2.2. Kết quả thực nghiệm
• 4.2.2.1. Mô hình không sử dụng hồi quy ngưỡng
• 4.2.2.2. Mô hình sử dụng hồi quy ngưỡng
• 4.3. Nghiên cứu rủi ro đạo đức trong ngành ngân hàng Indonesia
• 4.3.1. Dữ liệu và thống kê mô tả
• 4.3.2. Kết quả thực nghiệm
• 4.3.2.1. Mô hình không sử dụng hồi quy ngưỡng
• 4.3.2.2. Mô hình sử dụng hồi quy ngưỡng
• 5. CHƯƠNG 5: Kết luận
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• Phụ lục 1: Danh sách các ngân hàng TM Việt Nam được lấy số liệu
• Phụ lục 2: Danh sách các ngân hàng TM Indonesia được lấy số liệu
• Phụ lục 3: Danh sách các ngân hàng TM Thái Lan được lấy số liệu
• Phụ lục 4: Kết quả hồi quy mô hình trên Stata 14 đối với ngân hàng TM VN
• Phụ lục 5: Kết quả hồi quy mô hình trên Stata 14 đối với ngân hàng Indonesia
• Phụ lục 6: Kết quả hồi quy mô hình trên Stata 14 đối với ngân hàng Thái Lan

Tóm tắt

I. Tổng Quan Về Nợ Xấu Ngân Hàng Thực Trạng và Thách Thức

Nợ xấu là một trong những vấn đề được quan tâm hàng đầu trong việc quản lý ngành Ngân hàng Việt Nam. Các ngân hàng thương mại là trung gian tài chính, hoạt động chính các ngân hàng huy động vốn thông qua tiền gửi của khách hàng và cho vay. Ngân hàng TM kinh doanh bằng cách cho vay những tài nguyên từ người gửi tiền cho những người muốn vay với lãi suất với kỳ vọng rằng tiền sẽ được trả lại đúng hạn. Các khách hàng khi gởi tiền của họ vào các ngân hàng, họ có mong muốn nhận lại khoản đầu tư của mình cộng với tiền lãi vào thời điểm thích hợp theo thỏa thuận với nhân viên ngân hàng. Nếu người đi vay sau đó không trả lại số tiền họ đã vay, các khoản nợ này trở thành nợ xấu. Các khoản nợ xấu làm tăng chi phí hoạt động của ngân hàng; gây giảm lợi nhuận; và thậm chí có thể làm suy yếu sự tồn tại và bền vững của ngân hàng.

1.1. Tác Động Của Nợ Xấu Đến Hệ Thống Ngân Hàng

Nợ xấu buộc ngân hàng phải tốn chi phí quản lý, tái cấp vốn cao hơn. Một ngân hàng có thể được cơ quan chính phủ quản lý nếu Tỷ lệ vốn chủ sở hữu dưới mức tối thiểu theo quy định (KPMG 2018). Khi có quá nhiều nợ xấu, ngân hàng không thể đáp ứng nhu cầu của tất cả những người gửi tiền đúng hạn. Điều này có thể gây ra nhiều vấn đề trong hệ thống ngân hàng, đôi khi dẫn đến việc rút tiền ồ ạt trong hoảng loạn và ngân hàng mất khả năng thanh toán (Sanderson Abel 2014). Nợ xấu sẽ làm suy yếu khả năng của ngân hàng trong vấn đề đáp ứng nhu cầu rút tiền của người gửi tiền. Ngân hàng thường có hợp đồng với nhau một khi một ngân hàng mất tính thanh khoản các hợp đồng tới hạn không được thanh toán gây ra các khoản thiệt hại cho các ngân hàng đối tác. Do đó, hiệu ứng lây lan hoảng loạn ngân hàng hoặc rủi ro hệ thống có tác động cấp số nhân lên tất cả các ngân hàng và tổ chức tài chính dẫn đến hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Các tổ chức ngân hàng thường phải chịu sự điều chỉnh nghiêm ngặt và sụp đổ của các ngân hàng là mối quan tâm hàng đầu chính sách công ở các quốc gia trên thế giới. (Kaufman 1996)

1.2. Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển Nợ Xấu Tại Việt Nam

Nợ xấu trong ngành Ngân hàng Việt Nam bắt đầu có xu hướng tăng từ năm 2007 trong bối cảnh các ngân hàng tín dụng tăng trưởng cao trong khi chất lượng của các khoản tín dụng và công tác quản trị rủi ro trong hệ thống ngân hàng thương mại xấu (Lê Thị Thùy Vân (2017) Viện Chiến lược và Chính sách tài chính). Nợ xấu tại các NHTM Việt Nam không phải mới phát sinh trong những năm gần đây, mà thực chất đã tích tụ từ nhiều năm trước. Khi tình hình kinh tế vĩ mô xấu đi, hoạt động sản xuất kinh doanh trì trệ, thì cũng là lúc nợ xấu nảy nở như nấm sau mưa. Nợ xấu có xu hướng gia tăng từ năm 2007 và được quan tâm đặc biệt từ cuối năm 2011 đến nay.

II. Rủi Ro Đạo Đức Ngân Hàng Nguyên Nhân Gốc Rễ Nợ Xấu

Rủi ro đạo đức tồn tại khi một người hoặc thực thể có hành vi tham gia vào chấp nhận rủi ro để có các kết quả mong đợi trong đó một người hoặc thực thể khác phải chịu chi phí trong trường hợp có kết quả không thuận lợi. Một loạt các hành động của ngân hàng thương mại được coi là rủi ro đạo đức: Giả định “quá lớn để sụp đổ” (“too big to fail”): Có một số ngân hàng TM rất quan trọng đối với nền kinh tế, khi các ngân hàng này sụp đổ của các chủ sở hữu và nhà quản lý chịu rất ít hậu quả nhưng sự sụp đổ của các ngân hàng này gây hậu quả nghiêm trọng đối với nền kinh tế. Với giả định này, các bên liên quan trọng các tổ chức tài chính đã phải đối mặt với một loạt các kết quả mà họ sẽ không chịu toàn bộ chi phí cho các rủi ro mà họ đang gặp phải vào thời điểm đó.

2.1. Giả Định Too Big To Fail và Rủi Ro Tín Dụng

Rủi ro đạo đức này góp phần gây ra cuộc khủng hoảng tài chính 2008 là tài sản thế chấp. Trong trường hợp bình thường, các ngân hàng cho vay tiền sau được khi phân tích chu đáo và nghiêm ngặt. Fannie Mae và Freddie Mac là các tập đoàn được chính phủ bảo trợ cung cấp hỗ trợ ngầm cho những người cho vay bảo lãnh cho vay bất động sản tạo ra tính thanh khoản. Tuy nhiên, do tính thanh khoản được cung cấp cho thị trường của hai tập đoàn này, người cho vay có thể nới lỏng các tiêu chuẩn của họ. Những đảm bảo của cơ quan này với tính thanh khoản đã ảnh hưởng đến những người cho vay đưa ra quyết định rủi ro vì họ hy vọng các tổ chức chính phủ sẽ chịu chi phí cho một kết quả bất lợi trong trường hợp vỡ nợ.

2.2. Hệ Thống Lương Thưởng và Thông Tin Bất Cân Xứng

Một vấn đề khác về rủi ro đạo đức đó là hệ thống lương-thưởng của các giám đốc điều hành. Những giám đốc điều hành thường nhận được mức lương cố định cơ bản và tiền thưởng lớn bằng tiền mặt gắn liền với lợi nhuận ngắn hạn. Nhà quản lý nhận được những phần thưởng lớn trong thời gian thành công và gần như bằng không khi lợi nhuận kém. Điều này tạo ra một động cơ đối với các rủi ro: chiến thắng khi đặt cược rủi ro dẫn đến tiền thưởng lớn bằng tiền mặt, trong khi thua không dẫn đến thua lỗ (Zhang 2016). Trong hầu hết các trường hợp, đặt cược thắng một năm là đủ để đảm bảo nghỉ hưu an toàn cho các nhà quản lý. Trong kịch bản này, nhà quản lý chẳng thèm quan tâm gì đến hiệu quả kinh tế của tổ chức tài chính trong năm tới và sau đó dẫn đến lượng nợ xấu lớn và thua lỗ nặng nề các tổ chức tài chính. Chi phí đặt cược rủi ro này các nhà điều hành ngân hàng không phải gánh chịu, nó được gánh chịu bởi các cổ đông và nền kinh tế (Jensen và Meckling (1976)).

III. Nghiên Cứu So Sánh Nợ Xấu tại Việt Nam Thái Lan Indonesia

Nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng nợ xấu là dấu hiệu cho những vấn đề bất ổn tương lai của các ngân hàng và cho rằng mức độ nợ xấu cao các ngân hàng gây nên sụp đổ của các ngân hàng. Sự sụp đổ của một ngân hàng thường được coi là có tầm quan trọng hơn sự sụp đổ của các loại hình doanh nghiệp khác vì sự liên kết và mong manh của các tổ chức ngân hàng. Khi một ngân hàng mất tính thanh khoản hoặc tệ hơn là sụp đổ. Người gửi tiền mất niềm tin vào ngân hàng, người gửi tiền cố gắng rút tiền gửi từ các ngân hàng toàn nền kinh tế này để tránh bị mất tiền, khi làm như vậy gây ra mất tính thanh khoản trên toàn ngành ngân hàng.

3.1. Dữ Liệu và Phương Pháp Nghiên Cứu So Sánh

Bài nghiên cứu sử dụng phương pháp kiểm tra hiệu ứng ngưỡng, áp dụng hồi quy ngưỡng fixed effect (Hansen, 1999) sử dụng dữ liệu bảng 19 ngân hàng TM tại VN trong giai đoạn từ 2009 đến cuối 2017. Đồng thời bài viết mở rộng nghiên cứu của mình sang các ngân hàng TM nước khác trong Đông Nam Á nơi có nhiều quốc gia đang phát triển có nhiều điều kiện tương đồng với Việt Nam. Tác giả bài viết chọn các ngân hàng thương mại hai nước là Indonesia và Thái Lan vì dữ liệu mà chúng tôi thu thập từ các nước khác trong Đông Nam Á bị hạn chế không đủ độ tin cậy cần thiết. Nghiên cứu mở rộng với dữ liệu 19 ngân hàng TM Thái Lan và 26 ngân hàng TM Indonesia trong giai đoạn từ 2009 đến cuối 2017.

3.2. So Sánh Nợ Xấu và Tác Động Đến Tăng Trưởng Kinh Tế

Sự sụp đổ của một ngân hàng không chỉ liên quan đến quốc gia mà ngân hàng đó có trụ sở, mà còn đối với tất cả các quốc gia khác mà ngân hàng đó tiến hành kinh doanh. Việc này đã diễn ra trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, trong đó những sụp đổ của các ngân hàng đầu tư lớn đang gây ra hậu quả nghiêm trọng cho các nền kinh tế trên toàn thị trường toàn cầu. Với mức độ cao mà các thị trường được tích hợp trong nền kinh tế toàn cầu làm cho điều này gần như không thể tránh khỏi. Ví dụ các ngân hàng lớn như Lehman Brothers và Bear Stearns sụp đổ, lần lượt các chi nhánh từ các quốc gia khác ngoài Hoa Kỳ phải chịu đựng (Brewer và công sự (2002)).

IV. Phân Tích Rủi Ro Đạo Đức Khi Nợ Xấu Ngân Hàng Tăng Cao

Ngoài ra nợ xấu tăng lên cao có thể gây ra các vấn đề rủi ro đạo đức. Khi nghiên cứu các ngân hàng ở Mỹ, Koudstaal và Wijnbergen (2012) thấy rằng danh mục cho vay không tốt, nợ xấu tăng cao, thì gây ra việc rủi ro mà các ngân hàng chấp nhận càng lớn. Nghiên cứu của Zhang và đồng nghiệp (2016) kiểm tra các quyết định cho vay của các ngân hàng Trung Quốc tồn tại rủi ro đạo đức, đồng thời Zhang cũng cho rằng việc tăng nợ xấu gây ra tình trạng rủi ro đạo đức. Thường ngày, các ngân hàng luôn đối mặt với rủi ro nợ xấu.

4.1. Hành Vi Ngân Hàng Khi Tỷ Lệ Nợ Xấu Thay Đổi

Ở mức tỷ lệ nợ xấu thấp, các ngân hàng giảm các khoản cho vay rủi ro để giảm thiểu khoản nợ xấu khi đó tỷ lệ tăng trưởng tín dụng âm. Khi ở mức tỷ lệ nợ xấu cao, các ngân hàng tăng các khoản cho vay rủi ro khi đó tỷ lệ tăng trưởng tín dụng dương để bù đắp lại mất mát từ nợ xấu, khi đó ngân hàng đối mặt với rủi ro đạo đức. Mục tiêu và cũng là câu hỏi của bài nghiên cứu trong bài viết này là liệu có tồn tại rủi ro đạo đức trong ngành Ngân hàng Việt Nam khi tỷ lệ nợ xấu tăng lên trong giai đoạn từ 2009 đến cuối 2017?

4.2. Giả Thiết Rủi Ro Đạo Đức và Kiểm Định Thực Nghiệm

Bài nghiên cứu của chúng tôi: kiểm tra các giả thiết rủi ro đạo đức: Đầu tiên là kiểm tra rủi ro đạo đức “Too big to fail”. Tiếp theo giả thiết rủi ro đạo đức gây ra bởi bảo hiểm tiền gửi. Tiếp đó là kiểm tra rủi ro đạo đức do tỷ lệ vốn chủ sở hữu thấp các ngân hàng gây rủi ro trên vốn chủ sở hữu đó. Và cuối cùng bài viết kiểm tra giả thiết rủi ro đạo đức gây ra bởi hành vi: ở mức tỷ lệ nợ xấu thấp (dưới mức ngưỡng), các ngân hàng giảm các khoản cho vay rủi ro để giảm thiểu khoản nợ xấu khi đó tỷ lệ tăng trưởng tín dụng âm. Khi ở mức tỷ lệ nợ xấu cao (trên mức ngưỡng), các ngân hàng tăng các khoản cho vay rủi ro (tỷ lệ tăng trưởng tín dụng dương) để bù đắp lại mất mát từ nợ xấu, khi đó ngân hàng đối mặt với rủi ro đạo đức.

V. Giải Pháp Nợ Xấu Hướng Đi Nào Cho Ngân Hàng Việt Nam

Một khi xác định được nguyên nhân gây ra rủi ro đạo đức và các phương pháp phát hiện rủi ro đạo đức chúng ta có thể ngăn chặn và làm giảm tác động của rủi ro đạo đức từ đó làm giảm nợ xấu tránh các tác động quá lớn từ nợ xấu đến toàn hệ thống tài chính và toàn nền kinh tế.

5.1. Chính Sách Nợ Xấu Hiệu Quả và Giám Sát Ngân Hàng

Cần có những chính sách và quy định chặt chẽ hơn từ Ngân hàng Nhà nước để kiểm soát rủi ro đạo đức trong hoạt động của các ngân hàng thương mại. Điều này bao gồm việc tăng cường giám sát ngân hàng, nâng cao tính minh bạch trong hoạt động cho vay, và áp dụng các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc đối với các hành vi vi phạm.

5.2. Tăng Cường Thẩm Định Tín Dụng và Quản Lý Rủi Ro Tín Dụng

Các ngân hàng cần nâng cao năng lực thẩm định tín dụng và quản lý rủi ro tín dụng để đảm bảo chất lượng các khoản vay. Điều này bao gồm việc xây dựng các mô hình đánh giá rủi ro hiệu quả, đào tạo đội ngũ cán bộ tín dụng có trình độ chuyên môn cao, và tăng cường kiểm soát nội bộ.

VI. Kết Luận Nợ Xấu và Rủi Ro Đạo Đức Bài Học Kinh Nghiệm

Nghiên cứu về nợ xấu và rủi ro đạo đức tại các ngân hàng Việt Nam, Thái Lan và Indonesia đã mang lại những bài học kinh nghiệm quan trọng cho việc quản lý và phát triển hệ thống ngân hàng trong khu vực. Việc nhận diện và kiểm soát rủi ro đạo đức là yếu tố then chốt để đảm bảo sự ổn định và bền vững của hệ thống tài chính.

6.1. Ứng Dụng Kết Quả Nghiên Cứu vào Thực Tiễn Quản Lý Nợ Xấu

Kết quả nghiên cứu cần được ứng dụng vào thực tiễn quản lý nợ xấu tại các ngân hàng, bao gồm việc điều chỉnh các chính sách cho vay, tăng cường giám sát và kiểm soát hoạt động, và xây dựng các giải pháp xử lý nợ xấu hiệu quả.

6.2. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo về Mô Hình Nợ Xấu và Rủi Ro Đạo Đức

Cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về mô hình nợ xấu và rủi ro đạo đức trong hệ thống ngân hàng, đặc biệt là trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang có nhiều biến động. Điều này sẽ giúp các nhà quản lý và hoạch định chính sách có thêm thông tin và công cụ để đối phó với các thách thức trong tương lai.

Nội dung chính

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2009 đến 2017, ngành ngân hàng thương mại tại Việt Nam, Thái Lan và Indonesia đã chứng kiến nhiều biến động liên quan đến vấn đề nợ xấu và rủi ro đạo đức. Theo thống kê, tỷ lệ nợ xấu tại các ngân hàng thương mại Việt Nam từng tăng lên mức 4,86% tổng dư nợ vào cuối năm 2012, sau đó giảm về khoảng 2,46% vào năm 2016. Tình trạng nợ xấu không chỉ làm tăng chi phí hoạt động, giảm lợi nhuận mà còn đe dọa sự bền vững của các ngân hàng, ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin của người gửi tiền và sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu kiểm tra sự tồn tại của các vấn đề rủi ro đạo đức trong hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại tại ba quốc gia trên, tập trung vào các yếu tố như “too big to fail”, bảo hiểm tiền gửi, cơ cấu vốn và hành vi cho vay khi tỷ lệ nợ xấu vượt ngưỡng. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu bảng của 19 ngân hàng thương mại Việt Nam, 19 ngân hàng Thái Lan và 26 ngân hàng Indonesia trong giai đoạn 2009-2017. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nhận diện và kiểm soát rủi ro đạo đức, từ đó góp phần giảm thiểu nợ xấu và nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro trong ngành ngân hàng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên bốn lý thuyết chính liên quan đến rủi ro đạo đức và nợ xấu trong ngân hàng:

1. Rủi ro đạo đức “Too big to fail”: Ngân hàng có quy mô lớn được cho là có khả năng được chính phủ cứu trợ khi gặp khó khăn, dẫn đến hành vi chấp nhận rủi ro cao hơn do không phải chịu toàn bộ chi phí rủi ro.

2. Rủi ro đạo đức từ bảo hiểm tiền gửi: Hệ thống bảo hiểm tiền gửi có thể khuyến khích các ngân hàng liều lĩnh hơn trong hoạt động cho vay vì họ tin rằng sẽ được bảo vệ khi gặp rủi ro.

3. Cơ cấu vốn ngân hàng: Ngân hàng có tỷ lệ vốn chủ sở hữu thấp có xu hướng chấp nhận rủi ro cao hơn, dẫn đến tăng nợ xấu.

4. Lý thuyết hành vi ngưỡng nợ xấu: Khi tỷ lệ nợ xấu vượt ngưỡng nhất định, các ngân hàng có xu hướng tăng trưởng tín dụng để bù đắp tổn thất, nhưng đồng thời làm giảm chất lượng cho vay, dẫn đến tăng nợ xấu.

Các khái niệm chính bao gồm: Non-Performing Loan (NPL - nợ xấu), Loan Growth Rate (LGR - tốc độ tăng trưởng tín dụng), Deposit Growth Rate (DGR - tốc độ tăng trưởng tiền gửi), Equity Ratio (ER - tỷ lệ vốn cổ phần trên tổng tài sản), và Size (quy mô ngân hàng).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu bảng (panel data) thu thập từ 19 ngân hàng thương mại Việt Nam, 19 ngân hàng Thái Lan và 26 ngân hàng Indonesia trong giai đoạn 2009-2017. Dữ liệu được lấy từ các báo cáo tài chính đã kiểm toán, báo cáo thường niên và các cơ sở dữ liệu uy tín như Orbis Bank Focus và Reuters.

Phương pháp phân tích chính là hồi quy ngưỡng (threshold regression) theo Hansen (1999) với hiệu ứng cố định (fixed effect), nhằm xác định mức ngưỡng tỷ lệ nợ xấu mà tại đó hành vi cho vay của ngân hàng thay đổi. Các biến độc lập bao gồm tốc độ tăng trưởng tín dụng (LGR), tốc độ tăng trưởng tiền gửi (DGR), tỷ lệ vốn cổ phần (ER) và quy mô ngân hàng (Size). Dữ liệu được xử lý kỹ lưỡng, loại bỏ giá trị ngoại lai bằng kỹ thuật Winsorizing và xử lý missing data dưới 1% theo phương pháp chuẩn.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2009 đến 2017, với các bước thu thập, xử lý dữ liệu và phân tích hồi quy ngưỡng được thực hiện tuần tự cho từng quốc gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu ứng ngưỡng nợ xấu trong tăng trưởng tín dụng: Ở cả ba quốc gia, khi tỷ lệ nợ xấu dưới mức ngưỡng khoảng 7,13%, tốc độ tăng trưởng tín dụng có tác động âm đến tỷ lệ nợ xấu, tức là tăng trưởng tín dụng giúp giảm nợ xấu. Ngược lại, khi tỷ lệ nợ xấu vượt ngưỡng này, tốc độ tăng trưởng tín dụng tác động dương, làm tăng nợ xấu. Ví dụ, tại Việt Nam, hệ số hồi quy của LGR dưới ngưỡng là -0,13 (có ý nghĩa thống kê cao), trong khi trên ngưỡng là dương và có ý nghĩa thống kê.

2. Ảnh hưởng của tỷ lệ vốn cổ phần (ER): Kết quả tại Việt Nam cho thấy tỷ lệ vốn cổ phần càng lớn thì tỷ lệ nợ xấu càng tăng, trái ngược với giả thuyết ban đầu. Điều này được lý giải do một số ngân hàng có vốn nhà nước chi phối, trong khi các ngân hàng tư nhân vốn thấp hơn lại quản lý rủi ro chặt chẽ hơn.

3. Quy mô ngân hàng và bảo hiểm tiền gửi: Các biến Size (quy mô) và DGR (tăng trưởng tiền gửi) không có ý nghĩa thống kê rõ ràng tại Việt Nam, cho thấy chưa có bằng chứng thuyết phục về rủi ro đạo đức “too big to fail” hay rủi ro đạo đức từ bảo hiểm tiền gửi trong giai đoạn nghiên cứu.

4. Hành vi rủi ro đạo đức khi nợ xấu cao: Khi tỷ lệ nợ xấu vượt ngưỡng, các ngân hàng có xu hướng tăng trưởng tín dụng để bù đắp tổn thất, nhưng đồng thời làm giảm chất lượng cho vay, dẫn đến vòng xoáy tăng nợ xấu. Đây là bằng chứng thực nghiệm cho thấy sự tồn tại của rủi ro đạo đức trong ngành ngân hàng ba quốc gia.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của hiện tượng trên có thể do áp lực lợi nhuận và sự thiếu giám sát chặt chẽ khi nợ xấu tăng cao, khiến các nhà quản lý ngân hàng chấp nhận rủi ro lớn hơn nhằm phục hồi tài chính. Kết quả này phù hợp với lý thuyết hành vi ngưỡng nợ xấu và các nghiên cứu trước đây tại các nước phát triển và đang phát triển.

Sự khác biệt về tác động của tỷ lệ vốn cổ phần tại Việt Nam so với giả thuyết có thể do đặc thù sở hữu nhà nước trong một số ngân hàng lớn, làm thay đổi động cơ quản lý rủi ro. Việc không tìm thấy bằng chứng rõ ràng về rủi ro đạo đức “too big to fail” và bảo hiểm tiền gửi có thể do quy mô và cơ chế bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam chưa tạo ra động lực rủi ro quá mức trong giai đoạn nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hồi quy ngưỡng thể hiện mối quan hệ giữa tỷ lệ nợ xấu và tốc độ tăng trưởng tín dụng dưới và trên ngưỡng, cũng như bảng thống kê mô tả các biến chính để minh họa sự khác biệt giữa các quốc gia.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giám sát và quản lý rủi ro tín dụng: Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan quản lý cần thiết lập các ngưỡng cảnh báo sớm về tỷ lệ nợ xấu để kịp thời can thiệp, hạn chế hành vi cho vay rủi ro khi nợ xấu vượt mức an toàn. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và liên tục; chủ thể: Ngân hàng Nhà nước và các ngân hàng thương mại.

2. Cải thiện cơ cấu vốn và minh bạch sở hữu: Khuyến khích các ngân hàng tăng tỷ lệ vốn chủ sở hữu và giảm sự chi phối của vốn nhà nước trong các ngân hàng thương mại để nâng cao trách nhiệm quản lý rủi ro. Thời gian thực hiện: trung hạn (2-3 năm); chủ thể: Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước và các cổ đông ngân hàng.

3. Xây dựng hệ thống bảo hiểm tiền gửi hiệu quả: Thiết kế chính sách bảo hiểm tiền gửi có cơ chế kiểm soát rủi ro đạo đức, đồng thời tăng cường giám sát hoạt động ngân hàng để tránh lạm dụng bảo hiểm. Thời gian thực hiện: trung hạn; chủ thể: Ngân hàng Nhà nước và cơ quan bảo hiểm tiền gửi.

4. Đào tạo và nâng cao năng lực quản lý ngân hàng: Tăng cường đào tạo chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ quản lý ngân hàng nhằm giảm thiểu hành vi rủi ro đạo đức, đặc biệt trong bối cảnh nợ xấu cao. Thời gian thực hiện: dài hạn; chủ thể: Ngân hàng thương mại và các tổ chức đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về ngân hàng: Giúp xây dựng chính sách kiểm soát nợ xấu và rủi ro đạo đức, nâng cao hiệu quả giám sát hệ thống ngân hàng.

2. Ban lãnh đạo và quản lý ngân hàng thương mại: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chiến lược cho vay, quản lý rủi ro tín dụng và cải thiện cơ cấu vốn.

3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành tài chính - ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quan trọng về mô hình hồi quy ngưỡng và phân tích rủi ro đạo đức trong ngân hàng tại khu vực Đông Nam Á.

4. Nhà hoạch định chính sách tài chính và kinh tế vĩ mô: Hỗ trợ đánh giá tác động của nợ xấu và rủi ro đạo đức đến sự ổn định tài chính quốc gia, từ đó đề xuất các biện pháp phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

1. Rủi ro đạo đức trong ngân hàng là gì?
   Rủi ro đạo đức xảy ra khi nhà quản lý hoặc khách hàng ngân hàng có hành vi chấp nhận rủi ro quá mức, trong khi hậu quả tiêu cực do rủi ro đó gây ra lại thuộc về bên khác, ví dụ như người gửi tiền hoặc cổ đông. Ví dụ, khi nợ xấu cao, ngân hàng có thể cho vay rủi ro hơn để bù đắp tổn thất.

2. Tại sao tỷ lệ nợ xấu lại quan trọng trong nghiên cứu này?
   Tỷ lệ nợ xấu phản ánh chất lượng tín dụng và mức độ rủi ro của ngân hàng. Nghiên cứu cho thấy khi tỷ lệ nợ xấu vượt ngưỡng nhất định, hành vi cho vay của ngân hàng thay đổi, dẫn đến rủi ro đạo đức gia tăng.

3. Mô hình hồi quy ngưỡng giúp gì cho nghiên cứu?
   Mô hình hồi quy ngưỡng cho phép xác định điểm ngưỡng mà tại đó mối quan hệ giữa các biến thay đổi, giúp phát hiện hành vi rủi ro đạo đức khi tỷ lệ nợ xấu vượt mức cho phép.

4. Tại sao tỷ lệ vốn cổ phần lại có ảnh hưởng khác nhau ở Việt Nam?
   Do đặc thù sở hữu nhà nước trong một số ngân hàng lớn, các ngân hàng này có thể có động cơ và cách quản lý rủi ro khác so với ngân hàng tư nhân, dẫn đến kết quả trái ngược với giả thuyết thông thường.

5. Các ngân hàng nên làm gì để giảm rủi ro đạo đức?
   Ngân hàng cần tăng cường giám sát nội bộ, cải thiện quy trình thẩm định và quản lý tín dụng, đồng thời xây dựng hệ thống thưởng phạt minh bạch để khuyến khích hành vi có trách nhiệm.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định rõ sự tồn tại của rủi ro đạo đức trong ngành ngân hàng Việt Nam, Thái Lan và Indonesia khi tỷ lệ nợ xấu vượt ngưỡng khoảng 7,13%.
• Tăng trưởng tín dụng có tác động khác biệt đến nợ xấu tùy thuộc vào mức ngưỡng nợ xấu, phản ánh hành vi rủi ro đạo đức của ngân hàng.
• Tỷ lệ vốn cổ phần có ảnh hưởng phức tạp tại Việt Nam do đặc thù sở hữu nhà nước trong một số ngân hàng.
• Chưa có bằng chứng rõ ràng về rủi ro đạo đức “too big to fail” và bảo hiểm tiền gửi trong giai đoạn nghiên cứu tại Việt Nam.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp quản lý rủi ro, hoàn thiện chính sách bảo hiểm tiền gửi và nâng cao năng lực quản lý ngân hàng nhằm giảm thiểu nợ xấu và rủi ro đạo đức.

Các nhà quản lý và nghiên cứu trong ngành ngân hàng nên áp dụng kết quả nghiên cứu này để xây dựng các chính sách và chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả, góp phần nâng cao sự ổn định và phát triển bền vững của hệ thống tài chính quốc gia.