Luận án tiến sĩ về văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương

• Tác giả: Nguyễn Thị Ngọc Mai
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Cảnh Hợp
• Trường học: Trường Đại Học Luật TP.Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính
• Đề tài: Văn Bản Quy Phạm Pháp Luật Của Chính Quyền Địa Phương
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ luật học
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: TP.Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• MỤC LỤC
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ VÀ HÌNH THỨC VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG
• 1.1. Khái quát về vị trí, tính chất pháp lý của chính quyền địa phương
• 1.2. Vị trí, tính chất pháp lý của Hội đồng nhân dân
• 1.3. Vị trí, tính chất pháp lý của Ủy ban nhân dân
• 1.4. Xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật – hình thức hoạt động mang tính pháp lý của chính quyền địa phương
• 1.5. Khái niệm, đặc điểm văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 1.5.1. Khái niệm văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 1.5.2. Đặc điểm văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 1.6. Vai trò của văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 1.6.1. Vai trò đối với quản lý nhà nước và xã hội ở địa phương
• 1.6.2. Vai trò trong mối quan hệ với các văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan nhà nước ở trung ương
• 1.6.3. Vai trò trong mối quan hệ với nhân dân địa phương và đảm bảo quyền con người, quyền công dân
• 1.7. Các hình thức văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 1.7.1. Nghị quyết của Hội đồng nhân dân
• 1.7.2. Quyết định của Ủy ban nhân dân
• 1.7.3. Mối quan hệ giữa Nghị quyết của Hội đồng nhân dân và Quyết định của Ủy ban nhân dân
• 1.8. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về khái niệm, đặc điểm, hình thức văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: THỦ TỤC XÂY DỰNG, BAN HÀNH VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG
• 2.1. Thủ tục xây dựng, ban hành nghị quyết của Hội đồng nhân dân
• 2.1.1. Lập đề nghị xây dựng nghị quyết của Hội đồng nhân dân
• 2.1.2. Chuẩn bị dự thảo nghị quyết của Hội đồng nhân dân
• 2.1.3. Trình dự thảo nghị quyết lên Hội đồng nhân dân
• 2.1.4. Thảo luận và ban hành nghị quyết của Hội đồng nhân dân
• 2.1.5. Truyền đạt nghị quyết của Hội đồng nhân dân đến đối tượng thực hiện
• 2.2. Thủ tục xây dựng, ban hành quyết định của Ủy ban nhân dân
• 2.2.1. Đề nghị xây dựng quyết định của Ủy ban nhân dân
• 2.2.2. Chuẩn bị dự thảo quyết định của Ủy ban nhân dân
• 2.2.3. Trình dự thảo quyết định lên Ủy ban nhân dân
• 2.2.4. Thảo luận và ban hành quyết định của Ủy ban nhân dân
• 2.2.5. Truyền đạt quyết định của Ủy ban nhân dân đến đối tượng thực hiện
• 2.3. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật về thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: CÁC YÊU CẦU ĐỐI VỚI VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG VÀ HẬU QUẢ KHÔNG TUÂN THỦ CÁC YÊU CẦU ĐỐI VỚI VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT CỦA CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG
• 3.1. Các yêu cầu đối với văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 3.1.1. Yêu cầu về tính hợp pháp trong văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 3.1.2. Yêu cầu về tính hợp lý trong văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 3.1.3. Mối quan hệ giữa tính hợp pháp và tính hợp lý trong văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 3.1.4. Nguyên tắc pháp quyền trong việc xem xét tính hợp pháp và tính hợp lý đối với văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 3.2. Hậu quả pháp lý của việc không tuân thủ các yêu cầu đối với văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 3.2.1. Các chế tài pháp lý đối với văn bản quy phạm pháp luật không hợp pháp và không hợp lý của chính quyền địa phương
• 3.2.2. Nguyên tắc áp dụng các chế tài pháp lý đối với văn bản quy phạm pháp luật không hợp pháp của chính quyền địa phương
• 3.2.3. Nguyên tắc áp dụng các chế tài đối với văn bản quy phạm pháp luật không hợp lý của chính quyền địa phương
• 3.2.4. Xử lý xung đột giữa tính hợp pháp và tính hợp lý trong văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương
• 3.3. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật
• KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
• CÁC PHỤ LỤC
• 1.1. Bảng thống kê số liệu ban hành văn bản của HĐND và UBND
• 2.2. Khái niệm VBQPPL của một số nước trên thế giới
• 3.3. Kết quả rà soát sơ bộ nội dung giao cho CQĐP quy định chi tiết và ban hành các biện pháp, chính sách thi hành các luật được Quốc hội khóa XIV thông qua tại kỳ họp thứ 2 đến kỳ họp thứ 6
• 4.4. Thống kê số lượng VBQPPL do HĐND và UBND các cấp ban hành
• 5.5. Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương nông thôn
• 6.6. Danh mục các văn bản quy định chi tiết không đảm bảo tính khả thi, tính thống nhất, đồng bộ
• 7.1. Tổng hợp số liệu thống kê về hoạt động thẩm định VBQPPL tại các cấp chính quyền địa phương
• 8.2. Tổng hợp số liệu thống kê về pháp chế tại các địa phương
• 9.1. Số lượng VBQPPL ban hành trái pháp luật về thẩm quyền, nội dung

I. Giới thiệu về văn bản quy phạm pháp luật của chính quyền địa phương

Văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) của chính quyền địa phương (CQĐP) đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý và điều hành các hoạt động tại địa phương. Những văn bản này không chỉ thể hiện quyền hạn và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước mà còn phản ánh sự tương tác giữa chính quyền và người dân. Theo quy định của pháp luật, VBQPPL được ban hành bởi Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) các cấp, nhằm đảm bảo tính hợp pháp và hợp lý trong quản lý nhà nước. Việc ban hành các văn bản này cần tuân thủ quy trình chặt chẽ, từ việc lập đề nghị, soạn thảo đến thảo luận và thông qua. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng của VBQPPL mà còn đảm bảo quyền lợi của người dân. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Một nhà nước muốn mạnh cần có một cái nền vững là CQĐP". Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của VBQPPL trong việc xây dựng một nhà nước pháp quyền vững mạnh.

1.1. Khái niệm và đặc điểm của văn bản quy phạm pháp luật

Khái niệm về VBQPPL của CQĐP được hiểu là những quy định pháp luật do các cơ quan nhà nước địa phương ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội trong phạm vi địa phương. Đặc điểm của VBQPPL bao gồm tính bắt buộc, tính công khai và tính minh bạch. Những văn bản này không chỉ có giá trị pháp lý mà còn phải phù hợp với các quy định của pháp luật cấp trên. Đặc biệt, VBQPPL cần phải được xây dựng dựa trên nhu cầu thực tiễn của địa phương, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong thực thi. Việc này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho người dân trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình.

II. Quy trình ban hành văn bản quy phạm pháp luật

Quy trình ban hành VBQPPL của CQĐP bao gồm nhiều bước quan trọng, từ việc lập đề nghị xây dựng văn bản đến việc thông qua và công bố. Đầu tiên, các cơ quan có thẩm quyền cần xác định rõ nội dung và mục tiêu của văn bản. Sau đó, dự thảo văn bản sẽ được soạn thảo và trình lên HĐND hoặc UBND để thảo luận. Quá trình này cần sự tham gia của các bên liên quan, bao gồm cả người dân và các chuyên gia. Việc lấy ý kiến từ cộng đồng không chỉ giúp tăng cường tính minh bạch mà còn đảm bảo rằng các quy định được ban hành thực sự phù hợp với nhu cầu của người dân. Như một chuyên gia đã nhận định, "Việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà còn là quyền lợi của người dân".

2.1. Thủ tục xây dựng và ban hành nghị quyết của Hội đồng nhân dân

Thủ tục xây dựng nghị quyết của HĐND bao gồm nhiều bước, bắt đầu từ việc lập đề nghị xây dựng nghị quyết. Sau khi có đề nghị, dự thảo nghị quyết sẽ được chuẩn bị và trình lên HĐND để thảo luận. Quá trình thảo luận là rất quan trọng, vì nó giúp đảm bảo rằng các ý kiến của đại diện nhân dân được lắng nghe và xem xét. Sau khi thảo luận, nghị quyết sẽ được thông qua và công bố. Việc này không chỉ đảm bảo tính hợp pháp của nghị quyết mà còn tạo điều kiện cho việc thực hiện hiệu quả các chính sách tại địa phương.

III. Các yêu cầu đối với văn bản quy phạm pháp luật

Các yêu cầu đối với VBQPPL của CQĐP bao gồm tính hợp pháp và tính hợp lý. Tính hợp pháp yêu cầu văn bản phải phù hợp với các quy định của pháp luật cấp trên, trong khi tính hợp lý yêu cầu văn bản phải đáp ứng được nhu cầu thực tiễn của địa phương. Việc không tuân thủ các yêu cầu này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng, bao gồm việc văn bản bị coi là không hợp pháp và không có giá trị thi hành. Để đảm bảo chất lượng của VBQPPL, các cơ quan nhà nước cần thực hiện các biện pháp kiểm tra, giám sát và xử lý kịp thời các văn bản không đáp ứng yêu cầu. Như một nhà nghiên cứu đã chỉ ra, "Chất lượng của văn bản quy phạm pháp luật không chỉ phụ thuộc vào nội dung mà còn vào quy trình xây dựng và ban hành".

3.1. Hậu quả của việc không tuân thủ yêu cầu

Hậu quả của việc không tuân thủ các yêu cầu đối với VBQPPL có thể rất nghiêm trọng. Các văn bản không hợp pháp có thể dẫn đến việc người dân không được bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, đồng thời gây ra sự mất lòng tin vào chính quyền. Hơn nữa, việc ban hành các văn bản không hợp lý có thể dẫn đến tình trạng lãng phí nguồn lực và gây khó khăn trong việc thực hiện các chính sách. Do đó, việc nâng cao chất lượng và hiệu quả của VBQPPL là một nhiệm vụ cấp thiết, không chỉ để đảm bảo tính hợp pháp mà còn để phục vụ tốt nhất cho người dân.