Nghiên Cứu Tư Tưởng Nguyễn Đức Đạt Qua Tác Phẩm “Nam Sơn Tùng Thoại”

Nguyễn Đức Đạt sinh thời ôm hoài bão lớn “kinh bang tế thế” nhằm giúp nước an dân, thuở nhỏ ông đã nổi tiếng là người thông minh, học giỏi và uyên bác về nhiều mặt. Ông thi đỗ cử nhân khoa Đinh Mùi (năm 1847) đến khoa thi Quý Mão đời Tự Đức (năm 1853) ông đỗ đệ nhất giáp tiến sĩ (Thám hoa) và được bổ làm quan ở Viện Tập hiện làm Thị giảng rồi bổ làm Cấp Sự trung. Tuy nhiên, được một thời gian ông xin Triều đình về quê mở trường dạy học và phụng dưỡng cha mẹ già. Đối với ông dạy học, truyền thụ kiến thức cho học trò là niềm đam mê, là mục đích sống.

Xét thấy giá trị cũng như tính hiện đại trong nhiều tư tưởng của Nguyễn Đức Đạt trong khi những công trình nghiên cứu về ông còn chưa nhiều, chỉ dừng lại ở những lát cắt khác nhau, thiếu hệ thống chưa xứng đáng với tầm vóc, tư tưởng của ông, chúng tôi nhận thấy, rất cần thiết phải có một công trình nghiên cứu, ít nhiều mang tính chuyên sâu về tư tưởng của học giả tiêu biểu này. Xuất phát từ những lý do đó, việc nghiên cứu Tư tưởng Nguyễn Đức Đạt qua tác phẩm “Nam Sơn Tùng Thoại” làm đề tài luận văn thạc sĩ triết học của mình là vấn đề thật sự có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn.

Đầu thế kỉ XIX, ở Việt Nam, một triều đại phong kiến đã ra đời. Đây là vương triều cuối cùng trong lịch sử quân chủ chuyên chế Việt Nam - triều đại nhà Nguyễn. Năm 1802, sau khi đánh bại vương triều Tây Sơn, Nguyễn Ánh lên ngôi hoàng đế, chính thức khôi phục quyền lực dòng họ, thống nhất đất nước sau hơn hai thế kỷ chia cắt. Ông lấy niên hiệu là Gia Long, “Gia” trong Gia Định, “Long” trong Thăng Long. Năm 1804, đổi quốc hiệu là Việt Nam, sau đó Minh Mạng đổi là Đại Nam, kinh đô đặt tại Huế.

Nho giáo vẫn là hệ tư tưởng chủ đạo trong xã hội Việt Nam thời Nguyễn. Tuy nhiên, trước những biến động của thời đại, nhiều nhà Nho đã có những suy nghĩ mới, những cách tân trong tư tưởng. Nguyễn Đức Đạt cũng không nằm ngoài xu hướng này. Ông cố gắng làm sống động lại các giáo lý Nho giáo, đồng thời tiếp thu những yếu tố tiến bộ của thời đại.

Nguyễn Đức Đạt đã đưa ra nhiều quan điểm, ý kiến đặc sắc trên lập trường Nho giáo về các vấn đề đạo đức, chính trị, xã hội nhưng thể hiện rõ quan điểm riêng mang tư tưởng tiến bộ, tích cực và chứa đựng nhiều giá trị, phù hợp với đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam, thể hiện tài năng và trí tuệ của một danh nhân lỗi lạc. Nam Sơn Tùng Thoại là bộ gồm 04 quyển sách với 32 thiên, viết theo lối vấn đáp, phát triển, bàn giải những vấn đề quan trọng trong các sách kinh điển của Nho gia, đó là vấn đề triết học, chính trị, xã hội, giáo dục đương thời.

Tư tưởng nhân sinh quan và đạo đức học của Nguyễn Đức Đạt là một phần quan trọng trong triết học của ông. Ông nhấn mạnh vai trò của đạo đức trong việc xây dựng xã hội, trong việc giáo dục con người. Đồng thời ông cũng có những quan điểm riêng về bản chất con người, về mục đích sống của con người.

Khi làm quan, ông là người thanh liêm, cương trực, lấy Đức để trị dân, vì tin tưởng Đức chiếu sáng được thiên hạ, làm cho đất nước được thịnh vượng. Khi dạy học, ông là một người thầy mô phạm, uyên thâm, được nhiều người ngưỡng mộ. Ông có khá nhiều môn đệ đã trở thành danh nhân, như Đinh Văn Chất, Đặng Nguyên Cẩn, Ngô Đức Kế…

Ông có khá nhiều môn đệ đã trở thành danh nhân, nhƣ Đinh Văn Chất, Đặng Nguyên Cẩn, Ngô Đức Kế… Nguyễn Đức Đạt viết khá nhiều, ông để lại hai tập thơ và tám tập văn, vì vậy ảnh hƣởng của Nguyễn Đức Đạt trong đời sống học thuật đƣơng thời là khá lớn. Sinh thời Nguyễn Đức Đạt cũng ôm hoài bão lớn là “kinh bang tế thế” nhằm giúp nƣớc an dân, thuở nhỏ ông đã nổi tiếng là ngƣời thông minh, học giỏi và uyên bác về nhiều mặt.

Nghiên cứu tư tưởng của Nguyễn Đức Đạt không chỉ khơi gợi niềm tự hào dân tộc mà còn kế thừa những tư tưởng tiến bộ, góp phần vào công cuộc đổi mới đất nước. Nghị quyết của Bộ Chính trị về chính sách khoa học và kỹ thuật (năm 1981) đã khẳng định “Nghiên cứu lịch sử tư tưởng triết học dân tộc và sự thắng lợi của tư tưởng triết học Mác - Lênin ở Việt Nam”.

Quan chức của triều đình chỉ chạm tới phủ huyện, từ tổng trở xuống do dân tự trị. Ngƣời dân tự lựa chọn lấy ngƣời của mình mà cử ra quản trị mọi việc ở địa bàn sinh sống. Tổng gồm có vài làng hay xã, có một cai tổng và một phó tổng do Hội đồng Kỳ dịch của các làng cử ra để lo việc quản lý thuế khóa, đê điều và trị an trong tổng. Đến thời Minh Mạng, không thể bỏ sót cuộc cải cách hành chính của ông trong các năm từ 1831 đến 1832.

Nguyễn Đức Đạt đã để lại một di sản trước tác khá đồ sộ, với đủ các thể loại thơ văn do ông sáng tác và nghiên cứu. Có thể nói, toàn bộ những tri thức cao nhất ở nửa đầu thế kỷ XIX đều được bao quát trong các tác phẩm của Nguyễn Đức Đạt. Về sử học, ông có tập Việt sử thặng bình, dưới thể loại vấn đáp để nêu lên ý kiến của mình về các vấn đề trị loạn, thịnh suy của thời đại. Bên cạnh đó ông cũng có sở trường về thơ ca.

Từ trước đến nay, tuy đã có một số công trình các cấp, các tạp chí, bài báo nghiên cứu về nhà tư tưởng Nguyễn Đức Đạt nhưng hầu như chưa có một nhà nghiên cứu, một tác giả nào có công trình nghiên cứu đầy đủ và sâu sắc về tư tưởng của ông. Xét thấy giá trị cũng như tính hiện đại trong nhiều tư tưởng của Nguyễn Đức Đạt trong khi những công trình nghiên cứu về ông còn chưa nhiều, chỉ dừng lại ở những lát cắt khác nhau, thiếu hệ thống chưa xứng đáng với tầm vóc, tư tưởng của ông.