I. Tổng Quan Nghiên Cứu Trách Nhiệm Xã Hội tại Phú Thọ
Nghiên cứu về trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (CSR) không còn xa lạ trên thế giới, nhưng mới nổi lên ở Việt Nam trong quá trình hội nhập. Hội nhập mở ra cơ hội phát triển, nhưng cũng tạo ra thách thức cạnh tranh. CSR từ thiện nguyện đã trở thành yếu tố quyết định khả năng tiếp cận thị trường cao cấp. Doanh nghiệp cần chiến lược CSR để nâng cao năng suất, tăng lòng trung thành của nhân viên, và đóng góp vào sự phát triển bền vững. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp thiếu kinh nghiệm và chuyên gia về CSR, cũng như thiếu hành lang pháp lý. Đặc biệt, thiếu kiến thức về khái niệm, nội hàm và lợi ích của CSR. CSR không mới, nhưng vẫn hấp dẫn doanh nghiệp, nhà đầu tư, người tiêu dùng và xã hội. Doanh nghiệp muốn phát triển bền vững phải tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường, bình đẳng giới, an toàn lao động, quyền lợi lao động, trả lương công bằng, đào tạo nhân viên và phát triển cộng đồng.
1.1. Lịch Sử Hình Thành và Phát Triển CSR Phú Thọ
Phú Thọ có nền công nghiệp phát triển sớm, là cái nôi của công nghiệp các tỉnh phía Bắc. Các ngành công nghiệp đặc trưng là dệt, nhuộm, hóa chất, phân bón, giấy. Sau hơn một thế kỷ phát triển, Phú Thọ trở thành địa phương có nền kinh tế phát triển vượt bậc. Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu kinh tế, Phú Thọ hiện nay là một địa phương có nền công nghiệp ô nhiễm xếp thứ 7 trong cả nước. Tình trạng đình công, tai nạn lao động, mâu thuẫn về quan hệ lao động có xu hướng gia tăng. Chưa có nghiên cứu chính thức nào về CSR được công bố, đặc biệt là những nghiên cứu có sử dụng điều tra xã hội học.
1.2. Tầm Quan Trọng của Nghiên Cứu CSR Doanh Nghiệp Phú Thọ
Nghiên cứu về CSR tại Phú Thọ là cần thiết để giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa lợi ích doanh nghiệp với lợi ích của các bên liên quan, đặc biệt là môi trường và xã hội. Quan trọng hơn, nghiên cứu này nhằm tăng cường thực hiện CSR của doanh nghiệp, tăng cường nhận thức và sự hiểu biết về khái niệm, nội hàm CSR. Vì lý do đó, đề tài “Trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp công nghiệp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ” được lựa chọn để nghiên cứu cho luận án tiến sĩ.
II. Vấn Đề và Thách Thức CSR tại Doanh Nghiệp Phú Thọ
Tại các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, lợi ích và tăng trưởng kinh tế đang được ưu tiên hàng đầu, họ chấp nhận đánh đổi các vấn đề về xã hội, môi trường nên hầu hết tại các quốc gia này hiểu biết của doanh nghiệp và cộng đồng về TNXHDN còn hạn chế. Đặc biệt là ở đây DN mới chỉ nhìn thấy chi phí khi thực hiện TNXHDN phải bỏ ra mà chưa thấy được các lợi ích to lớn khác từ việc thực hiện TNXHDN mang lại. Phú Thọ là địa phương có nền công nghiệp phát triển từ khá sớm, là cái nôi của nền công nghiệp các tỉnh phía Bắc.
2.1. Ô nhiễm Môi Trường và Ảnh Hưởng Đến Phát Triển Bền Vững Phú Thọ
Các ngành công nghiệp đặc trưng và mũi nhọn của Phú Thọ hiện nay là công nghiệp dệt, nhuộm, hoá chất, phân bón, giấy. Trải qua hơn một thế kỷ phát triển công nghiệp với các ngành đặc trưng như trên Phú Thọ đã trở thành địa phương có nền kinh tế phát triển vượt bậc tại khu vực Đông Bắc. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu về kinh tế đạt được thì Phú Thọ hiện nay đã và đang trở thành một địa phương có nền công nghiệp ô nhiễm xếp thứ 7 trong cả nước.
2.2. Mâu Thuẫn Lao Động và Quyền Lợi Người Lao Động Phú Thọ
Trong những năm gần đây vẫn còn tình trạng đình công của người lao động, vẫn còn tai nạn lao động, các mâu thuẫn về mối quan hệ lao động giữa người lao động và chủ doanh nghiệp có xu hướng gia tăng và diễn biến phức tạp. Đặc biệt tại đây, chưa có nghiên cứu chính thức nào về TNXH được công bố, đặc biệt là những nghiên cứu có sử dụng điều tra xã hội học.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu CSR và Đánh Giá tại Phú Thọ
Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu, luận án đã kết hợp cả hai phương pháp định tính và định lượng nhằm khắc phục những hạn chế của từng phương pháp và gia tăng sự phong phú của nguồn dữ liệu trong nghiên cứu. Các phương pháp nghiên cứu định tính được NCS sử dụng bao gồm: Phương pháp nghiên cứu tại bàn, phương pháp tham vấn chuyên gia, phương pháp phân tích nội dung, phương pháp so sánh. Các phương pháp nghiên cứu định lượng sử dụng gồm: Phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA), phương pháp đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phương pháp phân tích hồi quy.
3.1. Phương Pháp Định Tính trong Nghiên Cứu CSR Phú Thọ
Phương pháp nghiên cứu tại bàn: Hệ thống hoá các lý thuyết về TNXHDN dựa trên kế thừa các tài liệu tham khảo, các công trình nghiên cứu về TNXHDN trong và ngoài nước. Phương pháp tham vấn chuyên gia: Tham vấn các chuyên gia về TNXHDN về các trường phái lý thuyết, các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện TNXHDN và thang đo sử dụng trong mô hình nghiên cứu. Phương pháp phân tích nội dung: Sử dụng để phân tích và tính toán các chỉ tiêu ROA, ROE dựa trên báo cáo tài chính của các DN nghiên cứu.
3.2. Phương Pháp Định Lượng trong Đánh Giá CSR Phú Thọ
Phương pháp phân tích nhân tố khám phá (EFA): Được sử dụng nhằm rút gọn một tập hợp gồm nhiều biến quan sát phụ thuộc lẫn nhau thành một tập biến (gọi là các nhân tố) ít hơn để chúng có ý nghĩa hơn nhưng vẫn chứa đựng hầu hết nội dung thông tin của tập biến ban đầu. Phương pháp đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha: Phương pháp này cho phép kiểm tra những câu hỏi nào thực sự đóng góp cho việc đo lường các nhân tố.
IV. Thực Trạng Thực Hiện CSR của Doanh Nghiệp tại Phú Thọ
Nghiên cứu phản ánh rõ nét bức tranh thực trạng thực hiện TNXH với người lao động và môi trường tại các doanh nghiệp Phú Thọ, nghiên cứu đã chỉ ra các trách nhiệm này dù đã được doanh nghiệp biết đến và quan tâm nhưng thực hiện vẫn còn mang tính chất bị động và chưa nhận thức được những lợi ích từ việc làm này. Hai là, nghiên cứu cho thấy có mối quan hệ tác động giữa thực hiện TNXH với môi trường và người lao động với hiệu quả tài chính của DN và mối quan hệ này là tích cực, đồng thời có sự khác biệt về mối quan hệ này được kiểm soát bởi quy mô và số năm hoạt động của DN.
4.1. CSR với Người Lao Động Thực Trạng và Đánh Giá tại Phú Thọ
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, mặc dù các doanh nghiệp tại Phú Thọ đã biết đến và quan tâm đến trách nhiệm xã hội đối với người lao động, nhưng việc thực hiện vẫn còn mang tính chất bị động. Các doanh nghiệp chưa thực sự nhận thức được đầy đủ những lợi ích mà việc thực hiện CSR mang lại cho người lao động và cho chính doanh nghiệp.
4.2. CSR với Môi Trường Thực Trạng và Đánh Giá tại Phú Thọ
Tương tự như CSR với người lao động, việc thực hiện CSR với môi trường tại các doanh nghiệp Phú Thọ cũng còn nhiều hạn chế. Các doanh nghiệp chưa thực sự chủ động trong việc bảo vệ môi trường và chưa nhận thức được đầy đủ những tác động tiêu cực của hoạt động sản xuất đến môi trường.
V. Tác Động của CSR đến Hiệu Quả Tài Chính Doanh Nghiệp Phú Thọ
Nghiên cứu cho thấy có mối quan hệ tác động giữa thực hiện TNXH với môi trường và người lao động với hiệu quả tài chính của DN và mối quan hệ này là tích cực, đồng thời có sự khác biệt về mối quan hệ này được kiểm soát bởi quy mô và số năm hoạt động của DN. Kết quả này hàm ý có mối quan hệ khác nhau giữa DN siêu nhỏ, DN nhỏ và vừa với DN lớn, và có mối quan hệ khác nhau giữa DN mới hoạt động và DN đã hoạt động lâu năm khi thực hiện TNXHDN với người lao động và môi trường.
5.1. Mối Quan Hệ Giữa CSR và ROA của Doanh Nghiệp Phú Thọ
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc thực hiện CSR có tác động tích cực đến ROA (Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản) của các doanh nghiệp tại Phú Thọ. Điều này cho thấy rằng, việc đầu tư vào CSR không chỉ mang lại lợi ích cho xã hội và môi trường, mà còn giúp doanh nghiệp tăng cường hiệu quả hoạt động và khả năng sinh lời.
5.2. Mối Quan Hệ Giữa CSR và ROE của Doanh Nghiệp Phú Thọ
Tương tự như ROA, việc thực hiện CSR cũng có tác động tích cực đến ROE (Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu) của các doanh nghiệp tại Phú Thọ. Điều này càng khẳng định thêm rằng, CSR là một yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp nâng cao giá trị và tạo dựng lợi thế cạnh tranh trên thị trường.
VI. Giải Pháp Nâng Cao CSR cho Doanh Nghiệp tại Phú Thọ
Nghiên cứu đã đưa ra các khuyến nghị và kiến nghị đối với cơ quan quản lý nhà nước, với doanh nghiệp, với người lao động và nhằm tăng cường thực hiện TNXH trong thời gian tới. Cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan để tạo ra một môi trường thuận lợi cho việc thực hiện CSR tại Phú Thọ.
6.1. Khuyến Nghị cho Doanh Nghiệp và Người Lao Động Phú Thọ
Doanh nghiệp cần chủ động hơn trong việc xây dựng và thực hiện các chính sách CSR, đồng thời tăng cường truyền thông về những lợi ích của CSR cho người lao động. Người lao động cần nâng cao nhận thức về CSR và tích cực tham gia vào các hoạt động CSR của doanh nghiệp.
6.2. Kiến Nghị cho Cơ Quan Quản Lý Nhà Nước Phú Thọ
Cơ quan quản lý nhà nước cần xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý về CSR, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát việc thực hiện CSR của các doanh nghiệp. Cần có các chính sách khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện CSR.
