Đại Học Quốc Gia Hà Nội: Nghiên Cứu Tội Cướp Giật Tài Sản Theo Luật Hình Sự Việt Nam

Từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật hình sự để bảo vệ thành quả cách mạng, trong đó có chế độ sở hữu. Điều 12 Hiến pháp 1946 đã ghi nhận quyền tư hữu tài sản của công dân. Tuy nhiên, thời kỳ này, tội cướp giật tài sản chưa được quy định thành một điều luật cụ thể. Đến năm 1959, việc bảo vệ sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể trở nên cấp bách. Điều 140 Hiến pháp 1959 ghi nhận tài sản công cộng là thiêng liêng và không thể xâm phạm. Năm 1970, Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm tài sản XHCN và Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm tài sản riêng của công dân đã quy định cụ thể về tội cướp giật tài sản.

Trong giai đoạn này, tội cướp giật tài sản được quy định thành hai tội riêng biệt, căn cứ vào đối tượng bị xâm hại là tài sản thuộc sở hữu XHCN hay tài sản thuộc sở hữu riêng của công dân. BLHS năm 1985 đã cụ thể hóa các quy định về tội cướp giật tài sản, với các điều 131 và 154. Về hình phạt, BLHS năm 1985 chú trọng bảo vệ tài sản chung hơn tài sản riêng. Hệ thống hình phạt và tiêu chí áp dụng cũng được quy định tập trung, thống nhất hơn so với trước đây. Mức phạt tối đa trong BLHS năm 1985 cao hơn so với hai Pháp lệnh năm 1970, thể hiện đường lối xử lý nghiêm khắc hơn của Nhà nước đối với tội cướp giật tài sản.

Khách thể của tội cướp giật tài sản là quyền sở hữu tài sản hợp pháp của người khác. Quyền sở hữu này bao gồm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt tài sản. Hành vi cướp giật xâm phạm trực tiếp đến quyền này, gây thiệt hại về tài sản cho chủ sở hữu. Tài sản bị cướp giật có thể là bất động sản hoặc động sản, có giá trị vật chất hoặc giá trị tinh thần. Việc xác định đúng khách thể của tội phạm là cơ sở để phân biệt tội cướp giật tài sản với các tội xâm phạm trật tự công cộng, trật tự an toàn xã hội.

Mặt khách quan của tội cướp giật tài sản thể hiện ở hành vi chiếm đoạt tài sản một cách nhanh chóng, công khai và bất ngờ. Hành vi này thường diễn ra khi người phạm tội lợi dụng sơ hở của người quản lý tài sản hoặc lợi dụng tình huống bất ngờ để giật lấy tài sản. Tính công khai của hành vi thể hiện ở việc người phạm tội không che giấu hành vi của mình. Tính nhanh chóng thể hiện ở việc hành vi chiếm đoạt diễn ra trong thời gian ngắn, khiến người bị hại không kịp phản ứng. Đây là yếu tố quan trọng để phân biệt tội cướp giật tài sản với tội cướp tài sản, trong đó có sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực.

Chủ thể của tội cướp giật tài sản là người có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi luật định. Mặt chủ quan của tội phạm thể hiện ở lỗi cố ý trực tiếp, tức là người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra. Động cơ phạm tội có thể là do lòng tham, do hoàn cảnh khó khăn hoặc do các yếu tố khác. Mục đích phạm tội là chiếm đoạt tài sản để sử dụng hoặc định đoạt theo ý muốn của người phạm tội.

Sự khác biệt cơ bản giữa tội cướp giật tài sản và tội cướp tài sản nằm ở việc sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực. Trong tội cướp tài sản, người phạm tội sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực ngay tức khắc để chiếm đoạt tài sản. Trong khi đó, tội cướp giật tài sản không có yếu tố này. Hành vi chiếm đoạt diễn ra nhanh chóng, bất ngờ, không có sự chống trả quyết liệt từ phía người bị hại.

Trong tội cưỡng đoạt tài sản, người phạm tội dùng thủ đoạn uy hiếp tinh thần người khác để người đó giao tài sản. Sự khác biệt với tội cướp giật tài sản là ở chỗ, trong tội cưỡng đoạt tài sản, người bị hại vẫn có sự lựa chọn (dù là không tự nguyện), còn trong tội cướp giật tài sản, người bị hại không có sự lựa chọn nào cả.

Tội trộm cắp tài sản là hành vi lén lút chiếm đoạt tài sản, trong khi tội cướp giật tài sản là hành vi công khai chiếm đoạt tài sản. Tội công nhiên chiếm đoạt tài sản có hành vi tương tự cướp giật nhưng không có tính chất nhanh chóng, bất ngờ. Người phạm tội công nhiên chiếm đoạt tài sản thường có sự chuẩn bị trước và hành vi chiếm đoạt diễn ra từ từ, không gây bất ngờ cho người bị hại.

Phân tích số liệu thống kê về tội cướp giật tài sản trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy xu hướng gia tăng của loại tội phạm này trong những năm gần đây. Các quận, huyện trung tâm thường là địa bàn trọng điểm của tội cướp giật tài sản. Đối tượng phạm tội thường là thanh niên, có trình độ học vấn thấp, không có việc làm ổn định. Tài sản bị cướp giật thường là điện thoại di động, tiền bạc, trang sức.

Công tác điều tra, truy tố, xét xử tội cướp giật tài sản gặp nhiều khó khăn do tính chất manh động, liều lĩnh của tội phạm. Việc thu thập chứng cứ, xác định đối tượng phạm tội thường gặp nhiều trở ngại. Nhiều vụ án cướp giật tài sản xảy ra vào ban đêm, ở những nơi vắng vẻ, ít người qua lại, gây khó khăn cho việc xác định nhân chứng. Bên cạnh đó, các quy định của pháp luật về tội cướp giật tài sản còn chưa thực sự rõ ràng, gây khó khăn cho việc áp dụng pháp luật.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về tội cướp giật tài sản trong Bộ luật Hình sự để đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch, phù hợp với thực tiễn. Cần làm rõ các yếu tố cấu thành tội phạm, đặc biệt là yếu tố về hành vi chiếm đoạt tài sản. Bổ sung các tình tiết định khung hình phạt phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội.

Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức phòng ngừa tội phạm trong cộng đồng. Xây dựng các mô hình phòng ngừa tội phạm hiệu quả, phù hợp với đặc điểm của từng địa bàn. Tăng cường tuần tra, kiểm soát, đảm bảo an ninh trật tự trên địa bàn. Phát huy vai trò của các tổ chức xã hội, đoàn thể trong công tác phòng ngừa tội phạm.

Luận văn đã trình bày một cách có hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn về tội cướp giật tài sản theo Luật Hình sự Việt Nam, trên cơ sở số liệu địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Đã phân tích các yếu tố cấu thành tội phạm, phân biệt tội cướp giật tài sản với các tội xâm phạm sở hữu khác, đánh giá thực trạng điều tra, truy tố, xét xử và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, tăng cường công tác phòng ngừa.

Các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung vào việc phân tích sâu hơn về nguyên nhân, điều kiện phát sinh tội cướp giật tài sản, đặc biệt là các yếu tố kinh tế - xã hội, văn hóa, giáo dục. Cần đánh giá hiệu quả của các biện pháp phòng ngừa, đấu tranh hiện nay và đề xuất các giải pháp mới, sáng tạo, phù hợp với tình hình thực tế. Nghiên cứu về tâm lý tội phạm, đặc điểm nhân thân của người phạm tội cũng là một hướng đi quan trọng để có thể đưa ra các biện pháp phòng ngừa, giáo dục hiệu quả.