Nghiên Cứu Về Tội Chứa Chấp Hoặc Tiêu Thụ Tài Sản Do Người Khác Phạm Tội Theo Luật Hình Sự Việt Nam

Theo từ điển luật học, chứa chấp tài sản do người khác phạm tội mà có là hành vi cất giấu hoặc tạo điều kiện cho việc cất giấu những tài sản mà người đó biết rõ là do hành vi phạm tội của người khác mà có. Ngược lại, tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có là hành vi mua, trao đổi, nhận hoặc giúp cho việc mua bán, trao đổi tài sản mà người đó biết rõ là do hành vi phạm tội của người khác mà có. Hai hành vi này đều cấu thành tội phạm hình sự và gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho xã hội. Cần phân biệt rõ các khái niệm này để áp dụng luật pháp một cách chính xác. Việc giải thích đúng bản chất của hành vi chứa chấp và tiêu thụ là cơ sở cho việc xác định trách nhiệm hình sự.

Thông tư liên tịch số 09/2011/TTLT-BCA-BQP-BTP-NHNNVN-VKSNDTC-TANDTC (Thông tư 09) ban hành ngày 30/11/2011 là văn bản hướng dẫn áp dụng các quy định của Bộ luật Hình sự về tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có và tội rửa tiền. Thông tư này có vai trò quan trọng trong việc làm rõ các tình tiết định tội, định khung hình phạt, giúp các cơ quan tố tụng áp dụng pháp luật một cách thống nhất và chính xác. Thông tư 09 cung cấp các hướng dẫn cụ thể về cách xác định tài sản do phạm tội mà có, các hành vi chứa chấp, tiêu thụ tài sản, và các yếu tố khác liên quan đến cấu thành tội phạm. Điều này giúp tăng cường hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm.

Khách thể của tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có là quyền sở hữu hợp pháp của Nhà nước, của tổ chức, cá nhân bị xâm hại. Hành vi chứa chấp, tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có đã gián tiếp xâm phạm đến quyền sở hữu của chủ sở hữu tài sản ban đầu, gây thiệt hại về tài sản cho họ. Việc xác định đúng chủ sở hữu hợp pháp của tài sản bị xâm hại là yếu tố quan trọng để xác định khách thể của tội phạm. Hành vi phạm tội xâm phạm đến trật tự quản lý kinh tế, gây ảnh hưởng xấu đến hoạt động kinh doanh của các tổ chức, cá nhân.

Chủ thể của tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có là bất kỳ người nào có năng lực trách nhiệm hình sự, đạt độ tuổi theo quy định của pháp luật (từ 16 tuổi trở lên). Chủ thể của tội phạm không nhất thiết phải là người đã thực hiện hành vi phạm tội ban đầu để có được tài sản (tội phạm nguồn). Quan trọng là chủ thể phải nhận thức được tài sản mà mình đang chứa chấp hoặc tiêu thụ là do người khác phạm tội mà có. Người phạm tội có thể là cá nhân hoặc pháp nhân thương mại. Tuy nhiên, việc xử lý pháp nhân thương mại phạm tội được quy định riêng biệt trong Bộ luật Hình sự.

Mặt khách quan của tội thể hiện qua hành vi chứa chấp, cất giấu, mua bán tài sản do người khác phạm tội mà có. Mặt chủ quan thể hiện ý chí cố ý của người phạm tội khi biết rõ nguồn gốc bất hợp pháp của tài sản. Yếu tố quan trọng là việc chứng minh người phạm tội biết tài sản có nguồn gốc bất hợp pháp. Nếu không có bằng chứng chứng minh được yếu tố này, sẽ không đủ căn cứ kết tội. Các hình thức thủ đoạn che giấu tinh vi cần được xem xét để đánh giá mức độ nguy hiểm của hành vi.

Tội che giấu tội phạm (Điều 389 BLHS) là hành vi che giấu người phạm tội, các dấu vết, tang vật của tội phạm hoặc có hành vi khác cản trở việc điều tra, truy tố, xét xử. Trong khi đó, tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có tập trung vào hành vi liên quan đến tài sản có nguồn gốc phạm tội. Điểm khác biệt cơ bản nằm ở đối tượng tác động: tội che giấu tội phạm nhằm bảo vệ người phạm tội hoặc che đậy hành vi phạm tội, còn tội chứa chấp, tiêu thụ tập trung vào tài sản do phạm tội mà có.

Tội không tố giác tội phạm (Điều 390 BLHS) là hành vi biết rõ có người đang chuẩn bị, đang thực hiện hoặc đã thực hiện tội phạm đặc biệt nghiêm trọng xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội phạm khác đặc biệt nghiêm trọng quy định tại Điều 390 của Bộ luật này, nhưng không tố giác. Khác với tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản, tội không tố giác tội phạm không liên quan đến việc chiếm giữ hay xử lý tài sản do phạm tội mà có. Yếu tố quyết định là việc không thực hiện nghĩa vụ tố giác tội phạm khi biết về hành vi phạm tội nghiêm trọng.

Tội rửa tiền (Điều 324 BLHS) là hành vi hợp pháp hóa tiền, tài sản do phạm tội mà có. Mặc dù cả hai tội đều liên quan đến tài sản có nguồn gốc phạm tội, nhưng tội rửa tiền có mục đích che giấu nguồn gốc bất hợp pháp của tài sản để sử dụng chúng một cách hợp pháp. Tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản có thể không có mục đích này; hành vi phạm tội đơn giản chỉ là chứa chấp, mua bán tài sản mà biết rõ là do phạm tội mà có.

Khung hình phạt cho tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có được quy định tại Điều 323 của Bộ luật Hình sự. Khung hình phạt nhẹ nhất là phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Khung hình phạt cao nhất là phạt tù từ 07 năm đến 15 năm, áp dụng cho trường hợp phạm tội có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, hoặc tài sản phạm tội có giá trị đặc biệt lớn. Mức độ nghiêm trọng của hình phạt phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giá trị tài sản, mức độ thông thạo luật pháp, và tiền sử phạm tội.

Ngoài hình phạt chính, người phạm tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có còn có thể bị áp dụng các biện pháp tư pháp bổ sung. Các biện pháp này bao gồm: tịch thu tài sản do phạm tội mà có; cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm. Mục đích của các biện pháp tư pháp là nhằm tước bỏ khả năng tiếp tục phạm tội của người phạm tội và đảm bảo quyền lợi của Nhà nước, của tổ chức, cá nhân bị xâm hại.

Người phạm tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có có thể được miễn trách nhiệm hình sự nếu họ tự nguyện khai báo, thành khẩn khai báo toàn bộ hành vi phạm tội của mình, tích cực hợp tác với cơ quan điều tra để làm rõ vụ án, và tự nguyện bồi thường thiệt hại cho người bị hại. Điều này thể hiện sự ăn năn hối cải thực sự của người phạm tội, đồng thời góp phần giúp cơ quan điều tra nhanh chóng giải quyết vụ án, bảo vệ quyền lợi của người bị hại.

Người phạm tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có có thể được miễn hình phạt nếu họ đã bị kết án, nhưng sau đó có công lớn trong việc phát hiện, ngăn chặn tội phạm, hoặc có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà việc thi hành hình phạt có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng cho bản thân và gia đình. Điều này thể hiện sự nhân đạo của pháp luật, đồng thời khuyến khích người phạm tội tích cực sửa chữa sai lầm, đóng góp cho xã hội.

Số liệu thống kê cho thấy số lượng vụ án và bị cáo phạm tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có đã thụ lý trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2011 đến năm 2015 có xu hướng tăng lên. Điều này phản ánh tình hình tội phạm xâm phạm sở hữu trên địa bàn thành phố đang diễn biến phức tạp. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng để nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm.

Quá trình xét xử tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có trên địa bàn thành phố Hà Nội gặp phải không ít khó khăn, vướng mắc. Việc xác định nguồn gốc bất hợp pháp của tài sản, chứng minh ý thức chủ quan của người phạm tội, và thu thập chứng cứ là những thách thức lớn đối với các cơ quan tố tụng. Ngoài ra, việc định giá tài sản, xử lý vật chứng cũng gây ra nhiều tranh cãi trong quá trình xét xử.