I. Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý thuyết về tiền kỹ thuật số ngân hàng trung ương
Nghiên cứu về tiền kỹ thuật số ngân hàng trung ương (CBDC) đã thu hút sự chú ý của nhiều quốc gia và tổ chức tài chính. Các nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra rằng CBDC không chỉ là một công cụ thanh toán mà còn có thể thúc đẩy tài chính số và phát triển kinh tế. Theo Kiff và cộng sự (2020), CBDC được định nghĩa là đại diện kỹ thuật số của tiền tệ có chủ quyền, mang lại nhiều lợi ích như an toàn và bảo mật cho hệ thống thanh toán. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng CBDC có thể giúp tăng cường chính sách tiền tệ và giảm chi phí sản xuất tiền mặt. Tuy nhiên, việc phát hành CBDC cũng đặt ra nhiều thách thức, bao gồm rủi ro về an ninh mạng và khung pháp lý chưa hoàn thiện. Do đó, việc nghiên cứu và phát triển CBDC tại Việt Nam là cần thiết để đảm bảo sự ổn định tài chính và đáp ứng nhu cầu thanh toán trong thời đại số.
1.1. Khái niệm và đặc điểm của CBDC
CBDC được hiểu là tiền pháp định do ngân hàng trung ương phát hành, hoạt động trên nền tảng công nghệ số. Đặc điểm nổi bật của CBDC là khả năng thanh toán nhanh chóng và hiệu quả, đồng thời được quản lý chặt chẽ bởi ngân hàng trung ương. Theo Engert và Fung (2017), CBDC có thể được sử dụng như một phương tiện trao đổi và lưu trữ giá trị, tương tự như tiền mặt nhưng không có các thuộc tính vật lý. Việc phát triển CBDC không chỉ giúp tăng cường chủ quyền tiền tệ mà còn tạo ra một hệ thống thanh toán an toàn và hiệu quả hơn cho người dân. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh công nghệ tài chính đang phát triển mạnh mẽ và nhu cầu về các phương thức thanh toán mới ngày càng gia tăng.
1.2. Lợi ích và rủi ro của việc phát hành CBDC
Việc phát hành CBDC mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế, bao gồm tăng cường tính cạnh tranh trong lĩnh vực thanh toán và giảm thiểu rủi ro liên quan đến tiền tệ tư nhân. Theo Ozili (2021), CBDC có thể thúc đẩy tài chính toàn diện bằng cách cung cấp cho những người không có tài khoản ngân hàng một công cụ tiết kiệm và thanh toán dễ dàng hơn. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, việc phát hành CBDC cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là về an ninh mạng và sự ổn định của hệ thống tài chính. Kim và Kwon (2019) đã chỉ ra rằng việc chuyển tiền gửi vào tài khoản CBDC có thể làm giảm nguồn cung tín dụng của các ngân hàng thương mại, từ đó ảnh hưởng đến sự ổn định tài chính. Do đó, việc xây dựng một khung pháp lý và chính sách phù hợp là rất cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của CBDC tại Việt Nam.
II. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về thử nghiệm CBDC
Kinh nghiệm từ các quốc gia như Trung Quốc, Thụy Điển và Bahamas trong việc phát triển CBDC cung cấp nhiều bài học quý giá cho Việt Nam. Trung Quốc đã triển khai dự án DC/EP với mục tiêu tăng cường chủ quyền tiền tệ và thúc đẩy tài chính toàn diện. Kinh nghiệm này cho thấy việc phát hành CBDC có thể giúp kiểm soát hoạt động rửa tiền và giảm chi phí giao dịch. Tương tự, Thụy Điển với dự án e-Krona đã tìm kiếm các giải pháp thanh toán mới nhằm ứng phó với sự suy giảm sử dụng tiền mặt. Bahamas cũng đã phát hành Sand dollar để tăng cường giao dịch thanh toán và kiểm soát hoạt động tài chính bất hợp pháp. Những kinh nghiệm này cho thấy rằng việc phát triển CBDC không chỉ là một xu hướng mà còn là một yêu cầu cần thiết để đảm bảo sự phát triển bền vững của nền kinh tế trong bối cảnh công nghệ số.
2.1. Kinh nghiệm của Trung Quốc
Trung Quốc đã đi đầu trong việc phát triển CBDC với dự án DC/EP, nhằm tăng cường chủ quyền tiền tệ và thúc đẩy tài chính toàn diện. Dự án này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro từ tiền tệ tư nhân mà còn tạo ra một hệ thống thanh toán an toàn và hiệu quả hơn. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc, việc phát hành DC/EP đã giúp tăng cường khả năng kiểm soát của chính phủ đối với hệ thống tài chính và giảm thiểu các hoạt động tài chính bất hợp pháp. Kinh nghiệm này cho thấy rằng việc phát triển CBDC có thể mang lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu cao về quản lý và giám sát từ phía ngân hàng trung ương.
2.2. Kinh nghiệm của Thụy Điển
Thụy Điển đã triển khai dự án e-Krona nhằm tìm kiếm các giải pháp thanh toán mới trong bối cảnh giảm sử dụng tiền mặt. Dự án này không chỉ giúp hiện đại hóa hệ thống thanh toán mà còn tạo ra một phương tiện thanh toán an toàn và hiệu quả cho người dân. Theo Riksbank, e-Krona được thiết kế để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng trong thời đại số, đồng thời đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài chính. Kinh nghiệm của Thụy Điển cho thấy rằng việc phát triển CBDC cần phải được thực hiện một cách cẩn trọng, với sự tham gia của các bên liên quan và sự hỗ trợ từ chính phủ để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của dự án.
III. Một số gợi ý chính sách cho Việt Nam trong nghiên cứu và thử nghiệm CBDC
Việt Nam cần có những chính sách rõ ràng và cụ thể để phát triển CBDC trong bối cảnh công nghệ số đang bùng nổ. Đầu tiên, cần thiết lập một khung pháp lý hoàn chỉnh để quản lý và giám sát hoạt động của CBDC, đảm bảo an ninh và bảo mật cho người sử dụng. Thứ hai, cần tiến hành nghiên cứu và thử nghiệm CBDC để đánh giá khả năng áp dụng trong thực tế. Việc phân tích ma trận SWOT sẽ giúp xác định các cơ hội và thách thức trong quá trình phát triển CBDC tại Việt Nam. Cuối cùng, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tài chính để xây dựng một hệ thống CBDC hiệu quả, đáp ứng nhu cầu của người dân và doanh nghiệp.
3.1. Sự cần thiết của việc nghiên cứu và thử nghiệm CBDC tại Việt Nam
Việc nghiên cứu và thử nghiệm CBDC tại Việt Nam là rất cần thiết trong bối cảnh nền kinh tế đang chuyển mình mạnh mẽ. Chính phủ đã đặt ra mục tiêu phát triển kinh tế số và xã hội số, do đó, việc phát triển CBDC sẽ góp phần thúc đẩy các mục tiêu này. Nghiên cứu cho thấy rằng CBDC có thể giúp tăng cường tính cạnh tranh trong lĩnh vực thanh toán, đồng thời giảm thiểu rủi ro từ các loại tiền tệ tư nhân. Hơn nữa, việc phát triển CBDC cũng sẽ giúp Việt Nam nâng cao vị thế trong hệ thống tài chính toàn cầu, đồng thời đảm bảo an ninh tài chính cho quốc gia.
3.2. Khuyến nghị chính sách cho Việt Nam
Để phát triển CBDC, Việt Nam cần xây dựng một khung pháp lý rõ ràng và cụ thể. Điều này bao gồm việc xác định các quy định về an ninh mạng, bảo mật dữ liệu và quản lý rủi ro. Ngoài ra, cần tiến hành các nghiên cứu sâu hơn về nhu cầu và thói quen sử dụng tiền tệ của người dân để thiết kế CBDC phù hợp. Việc hợp tác với các tổ chức quốc tế và học hỏi từ kinh nghiệm của các quốc gia khác cũng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo sự thành công của CBDC tại Việt Nam. Cuối cùng, cần có sự tham gia của các bên liên quan trong quá trình phát triển CBDC để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả của dự án.
