Thực hành Ma thuật trong Phong tục Tập quán và Tín ngưỡng Dân gian ở An Giang

• Tác giả: Võ Thị Thảo Nguyên
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Nguyệt
• Trường học: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
• Chuyên ngành: Văn Hóa Học
• Đề tài: Thực Hành Ma Thuật Trong Phong Tục Tập Quán Và Tín Ngưỡng Dân Gian Ở An Giang
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu
• 1.6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
• 1.7. Bố cục của luận văn
• 2. NỘI DUNG CỦA LUẬN VĂN
• 3. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 3.1. Các khái niệm có liên quan
• 3.2. Phong tục tập quán
• 3.3. Tín ngưỡng dân gian
• 3.4. Lý thuyết Chức năng
• 3.5. Lý thuyết về giao lưu tiếp biến văn hoá
• 3.6. Tổng quan về An Giang
• 3.7. Không gian văn hoá sản sinh thực hành ma thuật
• 3.8. Thời gian văn hoá sản sinh thực hành ma thuật
• 3.9. Chủ thể văn hoá sản sinh thực hành ma thuật
• 3.10. Tiểu kết chương 1
• 4. CHƯƠNG 2: CÁC HÌNH THỨC MA THUẬT TRONG PHONG TỤC TẬP QUÁN VÀ TÍN NGƯỠNG DÂN GIAN Ở AN GIANG
• 4.1. Ma thuật giao tiếp
• 4.2. Ma thuật giao tiếp trong sinh hoạt hàng ngày
• 4.3. Ma thuật giao tiếp trong nghi lễ
• 4.4. Ma thuật tiếp xúc
• 4.5. Ma thuật tiếp xúc trong sinh hoạt hằng ngày
• 4.6. Ma thuật tiếp xúc trong nghi lễ
• 4.7. Ma thuật tương đồng
• 4.8. Ma thuật tương đồng trong sinh hoạt hằng ngày
• 4.9. Ma thuật tương đồng trong nghi lễ
• 4.10. Tiểu kết chương 2
• 5. CHƯƠNG 3: BÀN LUẬN VỀ THỰC HÀNH MA THUẬT TRONG PHONG TỤC TẬP QUÁN VÀ TÍN NGƯỠNG DÂN GIAN Ở AN GIANG
• 5.1. Giá trị và phi giá trị của ma thuật theo hướng tiếp cận trong bối cảnh đặc thù ở An Giang
• 5.2. Lối ứng xử nhân văn
• 5.3. Xây dựng niềm tin trong cuộc sống
• 5.4. Không gian lưu trữ văn hoá, nghệ thuật
• 5.5. Yếu tố phi giá trị, cực đoan
• 5.6. Xu hướng đánh giá ma thuật ở Việt Nam
• 5.7. Xu hướng biến đổi của thực hành ma thuật trong phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian ở An Giang
• 5.8. Biến đổi dưới ảnh hưởng của tôn giáo
• 5.9. Biến đổi dưới tác động của xã hội
• 5.10. Biến đổi dưới tác động của kinh tế
• 5.11. Biến đổi dưới tác động của giao lưu văn hoá
• 5.12. Tiểu kết chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Tóm tắt

I. Tổng Quan Về Thực Hành Ma Thuật Dân Gian Ở An Giang

An Giang, vùng đất đa văn hóa với các dân tộc Kinh, Hoa, Chăm, Khmer, chứa đựng kho tàng phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian phong phú. Nơi đây còn nổi tiếng với những câu chuyện ly kỳ về các tôn giáo nội sinh, tín ngưỡng thờ Bà, và các thực hành lên đồng, nhập xác, luyện bùa, chữa bệnh kỳ bí, có thể xem là thực hành ma thuật. Ma thuật, một sinh hoạt dân gian lâu đời, tồn tại trong các thực hành phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian của nhiều dân tộc. Dù phổ biến, ma thuật lại gây tranh cãi, khi bị coi là 'dị đoan', 'hủ tục' với một số người, nhưng lại là tục lệ truyền thống cần thiết với những người khác. Một số nhà nghiên cứu xem ma thuật là thô sơ, lạc hậu, đối lập với khoa học, văn minh, và dự đoán sẽ biến mất khi xã hội phát triển. Tuy nhiên, đến nay, thực hành ma thuật vẫn tồn tại và phát triển nhiều dạng thức mới.

1.1. Vị trí của ma thuật trong đời sống tâm linh người An Giang

Ở An Giang, các thực hành ma thuật có ý nghĩa quan trọng về mặt phong tục tập quán, tín ngưỡng dân gian và giá trị văn hóa. Tác giả, một người con của An Giang, đã chọn đề tài 'Thực hành ma thuật trong PTTQ và TNDG ở An Giang' để nghiên cứu. Mục tiêu là nhận diện các thực hành ma thuật, phân loại ma thuật, môi trường thực hành, và xu hướng biến đổi của ma thuật từ truyền thống đến hiện đại trong cộng đồng dân cư địa phương.

1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu về tín ngưỡng dân gian An Giang

Nghiên cứu này đặt ra mục tiêu xác định bản chất và đặc điểm của ma thuật, lý giải lý do chọn nghiên cứu trường hợp An Giang, nhận diện các thực hành ma thuật phổ biến trong phong tục, tín ngưỡng và lý giải nguyên nhân xuất hiện những thực hành này. Đồng thời, tìm hiểu giá trị và sự biến đổi của ma thuật trong bối cảnh văn hóa hiện nay. Các câu hỏi nghiên cứu bao gồm: Thực hành ma thuật diễn ra trong bối cảnh văn hóa nào? Được thể hiện ở những nội dung cụ thể gì? Giá trị mang lại cho người An Giang là gì? Biến đổi về thực hành ma thuật diễn ra như thế nào?

II. Giải Mã Thách Thức Nghiên Cứu Thực Hành Ma Thuật

Việc nghiên cứu thực hành ma thuật đối diện với nhiều thách thức. Thứ nhất, bối cảnh sản sinh các thực hành ma thuật ở An Giang xuất phát từ điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, dẫn đến những lo lắng về bất trắc trong cuộc sống. Dù lý do có thể không thuyết phục với người ngoài, nhưng hiện tượng văn hóa chỉ có ý nghĩa khi được đặt trong hệ thống văn hóa của nó. Tại An Giang, thực hành ma thuật góp phần hình thành nét đặc trưng văn hóa của cộng đồng. Thứ hai, trong phong tục tập quán, thực hành ma thuật hiện hữu trong sinh hoạt, sản xuất, nghi lễ vòng đời, và các ngày lễ Tết. Trong tín ngưỡng dân gian, thực hành ma thuật đan xen trong các nghi lễ liên quan đến thờ thần linh, thờ con người, và thờ tự nhiên của các dân tộc Kinh, Chăm, Hoa, Khmer, góp phần xây dựng niềm tin và chỗ dựa tinh thần.

2.1. Giả thuyết về bối cảnh sản sinh ma thuật dân gian An Giang

Giả thuyết đặt ra là bối cảnh sản sinh các thực hành ma thuật ở An Giang xuất phát từ điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, dẫn đến những lo lắng về bất trắc có thể xảy ra trong cuộc sống. Có thể với người ngoài cuộc, lý do nảy sinh thực hành ma thuật chưa thuyết phục, nhưng hiện tượng văn hóa chỉ có ý nghĩa khi được đặt để và diễn giải trong chỉnh thể hệ thống văn hóa của nó, tại An Giang thực hành ma thuật đã góp phần hình thành nên nét đặc trưng văn hóa của cộng đồng người An Giang.

2.2. Vai trò của bùa ngải An Giang trong phong tục tập quán

Trong phong tục tập quán, thực hành ma thuật hiện hữu trong sinh hoạt, sản xuất (như nhu cầu đoán vận, giải xui, cầu may, chữa bệnh…); trong nghi lễ vòng đời, các ngày lễ Tết. Trong tín ngưỡng dân gian, thực hành ma thuật đan xen trong các nghi lễ liên quan đến thờ thần linh, thờ con người và thờ tự nhiên của bốn tộc người Kinh, Chăm, Hoa, Khmer tại An Giang, góp phần xây dựng niềm tin, chỗ dựa tinh thần trong quá trình khẩn hoang, mở cõi và phát triển đến ngày hôm nay.

III. Phương Pháp Nhận Diện Hình Thức Ma Thuật Ở An Giang

Thực hành ma thuật, nếu được khai thác theo cách tích cực, sẽ là chỗ dựa tinh thần to lớn, giúp con người vượt qua khó khăn, tạo niềm tin về sự thuận lợi trong công việc, cuộc sống, và góp phần xây dựng những chuẩn mực chung của cộng đồng. Trong bối cảnh hiện đại, một số thực hành ma thuật được quản lý đúng còn mang lại nguồn thu kinh tế cho địa phương, quảng bá du lịch tâm linh của An Giang. Phát sinh từ bối cảnh văn hóa cụ thể, sự thay đổi của bối cảnh này sẽ dẫn đến sự thay đổi của ma thuật. Quá trình giao lưu văn hóa, hội nhập quốc tế và nâng cao nhận thức của con người đã làm thay đổi những thực hành ma thuật trong phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian ở An Giang.

3.1. Giá trị tích cực của ma thuật cầu tài An Giang trong đời sống

Thực hành ma thuật nếu được khai thác theo cách tích cực, sẽ là chỗ dựa tinh thần to lớn cho con người, giúp con người có thêm nhiều sức mạnh vượt qua những khó khăn, tạo niềm tin về sự thuận lợi trong công việc, trong cuộc sống; góp phần xây dựng những chuẩn mực chung của cộng đồng. Trong bối cảnh hiện đại, một số thực hành ma thuật được quản lý đúng còn mang lại nguồn thu kinh tế cho địa phương, góp phần quảng bá sản phẩm du lịch tâm linh của An Giang đến du khách.

3.2. Tác động của giao lưu văn hóa đến thực hành ma thuật

Phát sinh từ bối cảnh văn hóa cụ thể nên khi bối cảnh này thay đổi sẽ dẫn theo sự thay đổi của ma thuật. Ngoài ra, quá trình giao lưu văn hóa, hội nhập quốc tế và quá trình nâng cao nhận thức của con người đã làm thay đổi những thực hành ma thuật trong phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian ở An Giang. Tuy nhiên, hầu hết các thực hành ma thuật đều biến đổi theo hướng tích cực, đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội.

IV. Khám Phá Lịch Sử Ma Thuật An Giang Qua Nghiên Cứu Thế Giới

Các tranh luận về ma thuật giữa các nhà nghiên cứu phương Tây kéo dài từ giữa thế kỷ XIX đến cuối thế kỷ XX, tập trung vào khái niệm, phương thức thực hành, mục đích và ý nghĩa. Eward Tylor, người đặt nền móng cho văn hóa học, đã có tác phẩm 'Văn hóa nguyên thủy' (1871), nghiên cứu sâu sắc lĩnh vực tộc người học, khảo cổ và lịch sử văn hóa. Tylor cho rằng ma thuật là giai đoạn tư duy đầu tiên trong ba giai đoạn thay thế nhau của tư duy nhân loại: ma thuật - tôn giáo - khoa học. Tư duy ma thuật được coi là đơn giản, thô phác, nguyên thủy nhất, và chắc chắn sẽ bị thay thế. James Frazer, trong 'Cành vàng' (1890), cũng nêu ra lý thuyết ba giai đoạn của tư duy con người: ma thuật, tôn giáo, khoa học.

4.1. Quan điểm của Tylor về ma thuật bản địa như một giai đoạn tư duy

Eward Tylor đã có tác phẩm Văn hóa nguyên thủy (1871) - nghiên cứu sâu sắc lĩnh vực tộc người học, khảo cổ và lịch sử văn hóa. Nêu lên rõ sự chuyển biến từ trạng thái hoang dã đến văn minh, sự khác nhau giữa các tầng nấc văn hóa và các yếu tố liên quan như: nghi thức, định chế xã hội… và cũng bắt nguồn từ đó mà phân tích, lí giải các hành vi ma thuật bản địa mà ông gọi là 'giả khoa học'. Dưới cái nhìn mang tính “tiến hóa luận đơn tuyến”, ma thuật là giai đoạn tư duy đầu tiên trong ba giai đoạn thay thế nhau của tư duy nhân loại ma thuật - tôn giáo - khoa học, trong đó tư duy ma thuật được coi là đơn giản, thô phác, nguyên thủy nhất, và chắc chắn sẽ bị thay thế.

4.2. Lý thuyết ba giai đoạn của Frazer về văn hóa tâm linh An Giang

Người đầu tiên đưa ra quan điểm về tư duy ba giai đoạn của ma thuật là James Frazer trong Cành vàng (1890). Dựa vào các tư liệu văn hóa vô cùng phong phú có được, dưới cái nhìn khoa học đầy lý tính, Frazer nêu ra lý thuyết ba giai đoạn của tư duy con người: đầu tiên là tư duy ma thuật, tiếp đó là tư duy tôn giáo, rồi đến giai đoạn thứ ba, tư duy khoa học. Cuộc tranh luận của Tylor và Frazer, kéo dài tới Tambiah đã chứng kiến sự tham gia của nhiều học giả.

V. So Sánh Quan Điểm Về Ma Thuật Trong Nghiên Cứu Việt Nam

Hiện nay, các công trình nghiên cứu thuần túy về ma thuật ở Việt Nam còn hạn chế, chủ yếu là các bài đăng trên tạp chí. Nghiên cứu 'Khoa học và mê tín' (1985) của Bùi Ngọc xem thực hành ma thuật là những hành vi mê tín khi so sánh với khoa học. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hiền 'Ma thuật - Nhận diện và nghiên cứu trong nhân học' (2014) đề cập đến những quan điểm và tranh luận về khái niệm ma thuật như một phần của nhân học tôn giáo, mối quan hệ giữa ma thuật, tôn giáo và khoa học, đồng thời phân tích một số quan điểm tiêu biểu trong nghiên cứu ma thuật dưới góc độ nhân học trong hơn một thế kỷ qua.

5.1. Thiếu hụt nghiên cứu chuyên sâu về ma thuật dân gian Việt Nam

Hiện nay, các công trình nghiên cứu thuần túy về ma thuật dân gian Việt Nam khá ít, đa phần là các bài đăng ở các tạp chí. Điển hình như nghiên cứu “Khoa học và mê tín” (1985) của Bùi Ngọc, tuy không đề cập đến thuật ngữ ma thuật nhưng xem thực hành ma thuật là những hành vi mê tín trong so sánh với khoa học.

5.2. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hiền về ảnh hưởng của ma thuật đến xã hội An Giang

Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hiền: “Ma thuật - Nhận diện và nghiên cứu trong nhân học” (2014) với những ví dụ sống động từ cuộc sống của con người liên quan đến thực hành ma thuật ở Việt Nam và các nước trên thế giới, đề cập đến những quan điểm và tranh luận về khái niệm ma thuật như một phần của nhân học tôn giáo và mối quan hệ giữa ma thuật, tôn giáo và khoa học; phân tích một số quan điểm tiêu biểu trong nghiên cứu ma thuật dưới góc độ nhân học từ hơn một thế kỷ qua; nhấn mạnh những vấn đề xã hội, tinh thần mà ma thuật đóng góp; đặt ra những vấn đề mà khoa học hiện đại cần quan tâm và ứng xử đúng với các thực hành ma thuật chưa thể giải thích bằng khoa học thực nghiệm.

VI. Tương Lai Của Thực Hành Ma Thuật Trong Văn Hóa An Giang

Nhìn chung, nghiên cứu về thực hành ma thuật trong phong tục và tín ngưỡng dân gian ở An Giang vẫn còn nhiều tiềm năng để khai thác. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn về các hình thức ma thuật cụ thể, vai trò của nó trong đời sống tinh thần của người dân, và những biến đổi của nó dưới tác động của xã hội hiện đại. Đồng thời, cũng cần có sự nhìn nhận khách quan, khoa học về ma thuật, tránh những định kiến và đánh giá chủ quan.

6.1. Hướng nghiên cứu sâu hơn về tín ngưỡng dân gian An Giang

Nghiên cứu về thực hành ma thuật trong phong tục và tín ngưỡng dân gian ở An Giang vẫn còn nhiều tiềm năng để khai thác. Cần có những nghiên cứu chuyên sâu hơn về các hình thức ma thuật cụ thể, vai trò của nó trong đời sống tinh thần của người dân, và những biến đổi của nó dưới tác động của xã hội hiện đại.

6.2. Cần có cái nhìn khoa học về ma thuật dân gian An Giang

Cần có sự nhìn nhận khách quan, khoa học về ma thuật, tránh những định kiến và đánh giá chủ quan. Điều này đòi hỏi sự hợp tác giữa các nhà nghiên cứu văn hóa, tôn giáo, xã hội học và các chuyên gia trong lĩnh vực tâm linh để có được cái nhìn toàn diện và sâu sắc về hiện tượng văn hóa độc đáo này.

Nội dung chính

Tổng quan nghiên cứu

An Giang, một tỉnh thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long, là nơi sinh sống của hơn 1,9 triệu người với đa dạng các tộc người như Kinh, Hoa, Chăm, Khmer. Đây là vùng đất có điều kiện tự nhiên đặc thù với địa hình bán sơn địa, khí hậu gió mùa cận xích đạo, hệ thống sông ngòi chằng chịt và nhiều biến động thiên nhiên như lũ lụt, hạn hán, xâm nhập mặn. Những yếu tố này đã tạo nên một không gian văn hóa tâm linh phong phú, nơi các thực hành ma thuật tồn tại và phát triển trong phong tục tập quán (PTTQ) và tín ngưỡng dân gian (TNDG) của các cộng đồng dân cư.

Nghiên cứu tập trung vào thực hành ma thuật trong PTTQ và TNDG ở An Giang nhằm nhận diện các hình thức ma thuật phổ biến, phân loại, môi trường thực hành và xu hướng biến đổi của chúng trong bối cảnh văn hóa hiện đại. Mục tiêu cụ thể gồm: xác định bản chất và đặc điểm của ma thuật tại An Giang; nhận diện các thực hành ma thuật tiêu biểu trong đời sống và nghi lễ; phân tích giá trị và sự biến đổi của ma thuật trong bối cảnh xã hội đương đại. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào bốn tộc người chính tại An Giang (Kinh, Hoa, Chăm, Khmer) trong giai đoạn đương đại, với dữ liệu thu thập từ các địa bàn trọng điểm như TP. Long Xuyên, TP. Châu Đốc, Thị xã Tân Châu, Thị xã Tịnh Biên và các huyện An Phú, Tri Tôn.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc làm rõ vai trò của ma thuật trong đời sống văn hóa đa dân tộc, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách quản lý văn hóa và phát triển du lịch tâm linh tại địa phương. Theo ước tính, hơn 60% dân cư An Giang vẫn duy trì các thực hành ma thuật trong sinh hoạt hàng ngày và các nghi lễ truyền thống, cho thấy tầm quan trọng của đề tài trong việc hiểu và phát triển văn hóa bản địa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính để phân tích thực hành ma thuật tại An Giang:

1. Lý thuyết Chức năng: Dựa trên quan điểm của Bronisław Malinowski và Radcliffe-Brown, lý thuyết này xem ma thuật như một phương tiện giải quyết các bất trắc trong cuộc sống, đặc biệt trong những môi trường có nhiều rủi ro và nguy hiểm. Ma thuật được coi là công cụ trấn an tâm lý, duy trì sự ổn định xã hội và tạo ra niềm tin, giúp con người vượt qua khó khăn. Ví dụ, tại An Giang, các nghi lễ ma thuật thường được thực hiện trong các dịp khai hoang, canh tác nông nghiệp hay chữa bệnh nhằm giảm thiểu rủi ro thiên nhiên và xã hội.

2. Lý thuyết Giao lưu tiếp biến văn hóa: Lý thuyết này giải thích sự biến đổi văn hóa khi các cộng đồng đa tộc người tiếp xúc và tương tác lâu dài. Ở An Giang, bốn tộc người chính (Kinh, Hoa, Chăm, Khmer) đã có sự giao lưu văn hóa sâu sắc, dẫn đến sự biến đổi và đa dạng hóa các thực hành ma thuật trong PTTQ và TNDG. Lý thuyết giúp nhận diện các yếu tố truyền thống được giữ gìn và những yếu tố mới được tiếp nhận, điều chỉnh phù hợp với bối cảnh hiện đại.

Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: ma thuật (thực hành huyền bí nhằm tác động đến tự nhiên và xã hội), phong tục tập quán (những hành vi chuẩn mực được xã hội hóa và truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác), và tín ngưỡng dân gian (niềm tin và thực hành liên quan đến thế giới siêu nhiên được lưu truyền trong dân gian).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành với trọng tâm là phương pháp nghiên cứu văn hóa học và nhân học:

• Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ các công trình nghiên cứu, sách chuyên khảo, tài liệu lịch sử, văn hóa, pháp luật và các bài báo khoa học; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát điền dã, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế tại các địa bàn trọng điểm của An Giang.

• Phương pháp phân tích: Phân tích định tính dựa trên lý thuyết chức năng và giao lưu tiếp biến văn hóa, kết hợp phân loại và diễn giải các hình thức ma thuật theo nguyên lý hành vi và mục đích chức năng.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn sâu 41 người, trong đó có 17 chuyên gia văn hóa – xã hội và 21 người dân thuộc bốn tộc người chính, với tỷ lệ giới tính 39% nam và 61% nữ. Mẫu được chọn ngẫu nhiên và có chủ đích nhằm đảm bảo đa dạng về độ tuổi, nghề nghiệp và kinh nghiệm thực hành ma thuật.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2022-2023, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu điền dã, phân tích và viết luận văn.

Phương pháp điền dã bao gồm tham dự các nghi lễ vòng đời, lễ hội, nghi lễ tín ngưỡng và các hoạt động ma thuật trong sinh hoạt hàng ngày. Phỏng vấn được tiến hành trực tiếp, hỏi đáp mở, thu thập nhiều góc nhìn đa chiều từ người thực hành, người dân và chuyên gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Phân loại thực hành ma thuật theo nguyên lý hành vi: Thực hành ma thuật tại An Giang được chia thành ba loại chính:

   • Ma thuật giao tiếp: Thực hiện qua lời cầu khấn, gọi hồn, nhập đồng, nhằm tạo sự liên kết với thế giới siêu nhiên. Ví dụ, trong các nghi lễ cúng ông thiên, thổ công, người dân sử dụng lời khấn và lễ vật để giao tiếp với thần linh.
   • Ma thuật tiếp xúc: Thực hiện qua việc tiếp xúc trực tiếp với vật thể linh thiêng như bùa chú, hình nhân thế mạng, hoặc các pháp khí. Khoảng 45% người dân được khảo sát cho biết họ từng sử dụng bùa hộ mệnh hoặc vật linh để cầu may, chữa bệnh.
   • Ma thuật tương đồng: Dựa trên nguyên lý sử dụng vật tượng trưng hoặc hành động mô phỏng để tác động đến đối tượng siêu nhiên, như việc vẽ hình ảnh hoặc sử dụng đồ vật đại diện trong nghi lễ.

2. Chức năng của ma thuật trong đời sống: Ma thuật được sử dụng chủ yếu với ba mục đích:

   • Tiên đoán và thăm dò tương lai: Các hình thức bói toán, xem vận hạn phổ biến trong cộng đồng, chiếm khoảng 38% các thực hành ma thuật được ghi nhận.
   • Mang lại điều lành: Cầu an, cầu phúc, cầu may mắn trong sản xuất, sinh hoạt và các dịp lễ tết.
   • Ứng phó điều dữ: Trừ tà, chữa bệnh, giải hạn, tránh xui xẻo, chiếm khoảng 42% các thực hành ma thuật được khảo sát.

3. Sự đa dạng và biến đổi của thực hành ma thuật: Các thực hành ma thuật không chỉ tồn tại trong nghi lễ lớn mà còn hiện diện trong sinh hoạt hàng ngày, mang tính cá nhân hoặc cộng đồng. Khoảng 60% người dân vẫn duy trì các thực hành ma thuật trong đời sống hiện đại. Đồng thời, ma thuật có sự biến đổi tích cực dưới ảnh hưởng của tôn giáo, kinh tế và giao lưu văn hóa, như việc đơn giản hóa nghi thức, kết hợp với các yếu tố du lịch tâm linh.

4. Vai trò văn hóa và xã hội của ma thuật: Ma thuật góp phần xây dựng niềm tin, tạo sự an tâm, duy trì các chuẩn mực xã hội và là phương tiện giao tiếp với thế giới siêu nhiên. Các nghi lễ ma thuật cũng là không gian lưu trữ văn hóa, nghệ thuật đặc trưng của các tộc người tại An Giang.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy ma thuật tại An Giang không phải là hiện tượng lạc hậu hay mê tín dị đoan đơn thuần mà là một phần không thể tách rời của hệ thống văn hóa bản địa. Sự tồn tại và phát triển của ma thuật được lý giải qua lý thuyết chức năng, khi ma thuật giúp con người đối phó với những bất trắc trong môi trường tự nhiên và xã hội đầy biến động. Ví dụ, trong bối cảnh địa hình phức tạp, khí hậu khắc nghiệt và lịch sử khai hoang gian khó, ma thuật trở thành công cụ tinh thần quan trọng để người dân cảm thấy an toàn và có sức mạnh vượt qua thử thách.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, quan điểm của Tambiah về ma thuật như một hành động diễn năng trong nghi lễ được xác nhận tại An Giang, khi các nghi lễ ma thuật luôn gắn liền với lời nói, hành động và không gian nghi lễ đặc thù. Sự đa dạng về chủ thể văn hóa (Kinh, Hoa, Chăm, Khmer) và sự giao lưu tiếp biến văn hóa đã tạo nên các hình thức ma thuật phong phú, vừa giữ được bản sắc vừa thích nghi với sự thay đổi xã hội.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ các loại ma thuật theo nguyên lý hành vi và mục đích chức năng, cũng như bảng so sánh các biến đổi ma thuật theo từng tộc người và thời gian. Điều này giúp minh họa rõ nét sự đa dạng và biến đổi của thực hành ma thuật trong bối cảnh hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu và bảo tồn thực hành ma thuật truyền thống: Các cơ quan văn hóa và học thuật cần phối hợp tổ chức các dự án nghiên cứu chuyên sâu, sưu tầm tư liệu và bảo tồn các nghi lễ ma thuật đặc trưng của từng tộc người tại An Giang trong vòng 3-5 năm tới.

2. Định hướng phát triển du lịch tâm linh gắn với thực hành ma thuật: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch An Giang nên xây dựng các sản phẩm du lịch tâm linh dựa trên các nghi lễ ma thuật truyền thống, nhằm thu hút khách du lịch trong và ngoài nước, góp phần tăng trưởng kinh tế địa phương trong 2-3 năm tới.

3. Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị văn hóa của ma thuật: Các chương trình truyền thông, hội thảo và đào tạo cần được tổ chức nhằm giúp người dân hiểu đúng về ma thuật, tránh các quan niệm tiêu cực, đồng thời phát huy các giá trị tích cực trong vòng 1-2 năm.

4. Quản lý và kiểm soát các thực hành ma thuật có yếu tố tiêu cực: Các cơ quan chức năng cần phối hợp với cộng đồng và các nhà nghiên cứu để phát hiện, ngăn chặn các hành vi ma thuật gây hại, mê tín dị đoan, đảm bảo an ninh trật tự xã hội, thực hiện trong thời gian liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu văn hóa và nhân học: Luận văn cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết sâu sắc về ma thuật trong PTTQ và TNDG, giúp các nhà nghiên cứu mở rộng hiểu biết về văn hóa đa tộc người tại An Giang và khu vực Đồng bằng sông Cửu Long.

2. Cán bộ quản lý văn hóa và du lịch: Tài liệu là cơ sở khoa học để xây dựng chính sách bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống và phát triển du lịch tâm linh, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương.

3. Giảng viên và sinh viên ngành Văn hóa học, Nhân học, Tôn giáo học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho việc giảng dạy và học tập về các thực hành văn hóa dân gian, tín ngưỡng và ma thuật trong bối cảnh đa văn hóa.

4. Cộng đồng dân cư và người thực hành ma thuật: Giúp nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa của các thực hành ma thuật, đồng thời hỗ trợ cộng đồng trong việc bảo tồn và phát triển các nghi lễ truyền thống phù hợp với xã hội hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

1. Ma thuật trong phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian là gì?
   Ma thuật là các thực hành huyền bí nhằm tác động có chủ đích đến tự nhiên và xã hội thông qua lời nói, hành động và vật thể linh thiêng, được thực hiện trong các nghi lễ và sinh hoạt văn hóa truyền thống.

2. Tại sao ma thuật vẫn tồn tại và phát triển ở An Giang?
   Do điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, lịch sử khai hoang gian khó và sự đa dạng văn hóa, ma thuật trở thành công cụ tinh thần giúp người dân an tâm, vượt qua khó khăn và duy trì các chuẩn mực xã hội.

3. Các hình thức ma thuật phổ biến ở An Giang là gì?
   Ba hình thức chính gồm ma thuật giao tiếp (cầu khấn, gọi hồn), ma thuật tiếp xúc (sử dụng bùa chú, vật linh), và ma thuật tương đồng (dùng vật tượng trưng hoặc hành động mô phỏng).

4. Ma thuật có vai trò gì trong đời sống hiện đại?
   Ma thuật góp phần xây dựng niềm tin, tạo sự an tâm, duy trì văn hóa bản địa và có thể phát triển thành sản phẩm du lịch tâm linh, đồng thời được điều chỉnh phù hợp với xã hội hiện đại.

5. Làm thế nào để phát huy giá trị tích cực của ma thuật và hạn chế tiêu cực?
   Cần tăng cường nghiên cứu, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng, quản lý chặt chẽ các thực hành ma thuật, đồng thời phát triển các hoạt động văn hóa, du lịch dựa trên giá trị truyền thống.

Kết luận

• Thực hành ma thuật tại An Giang là một phần không thể tách rời của phong tục tập quán và tín ngưỡng dân gian đa dạng của bốn tộc người chính.
• Ma thuật được phân loại theo nguyên lý hành vi gồm ma thuật giao tiếp, tiếp xúc và tương đồng, phục vụ các mục đích tiên đoán, cầu an và ứng phó điều dữ.
• Ma thuật đóng vai trò quan trọng trong việc trấn an tâm lý, duy trì sự ổn định xã hội và bảo tồn bản sắc văn hóa trong bối cảnh môi trường tự nhiên và xã hội đầy biến động.
• Thực hành ma thuật đang biến đổi tích cực dưới ảnh hưởng của tôn giáo, kinh tế và giao lưu văn hóa, đồng thời có tiềm năng phát triển thành sản phẩm du lịch tâm linh.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào nghiên cứu chuyên sâu, bảo tồn, giáo dục nâng cao nhận thức và phát triển du lịch văn hóa gắn với thực hành ma thuật tại An Giang.

Hành động ngay hôm nay để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa ma thuật truyền thống tại An Giang, góp phần xây dựng cộng đồng văn hóa đa dạng, bền vững và phát triển!