Tổng quan nghiên cứu

Việc thực hiện dân chủ cơ sở là một trong những yếu tố then chốt góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam. Theo ước tính, từ năm 2016 đến 2020, Quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội đã triển khai nhiều hoạt động nhằm nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở, góp phần phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế trong nhận thức và tổ chức thực hiện pháp luật về dân chủ ở cấp xã, phường. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở tại Quận Hoàn Kiếm trong giai đoạn này, nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu cụ thể bao gồm: làm rõ các vấn đề lý luận về thi hành pháp luật dân chủ cơ sở; đánh giá thực trạng pháp luật và thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở tại Quận Hoàn Kiếm; đề xuất phương hướng, giải pháp nâng cao chất lượng thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật và thực tiễn thi hành pháp luật về dân chủ ở các phường thuộc Quận Hoàn Kiếm, trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến 2020. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở, đồng thời góp phần phát huy quyền làm chủ của nhân dân, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về dân chủ và thi hành pháp luật, trong đó có:

  • Lý thuyết dân chủ xã hội chủ nghĩa: Dân chủ là bản chất của chế độ xã hội chủ nghĩa, thể hiện quyền làm chủ của nhân dân trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, được pháp luật bảo đảm dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

  • Lý thuyết thi hành pháp luật: Thi hành pháp luật được hiểu là quá trình hoạt động có mục đích nhằm đưa các quy định pháp luật vào cuộc sống, bao gồm các hành vi tuân thủ, chấp hành, sử dụng và áp dụng pháp luật của các chủ thể.

  • Khái niệm dân chủ cơ sở: Là hình thức thực hiện quyền làm chủ của nhân dân tại các đơn vị hành chính thấp nhất như xã, phường, thị trấn, thông qua các hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dân chủ, dân chủ cơ sở, thi hành pháp luật, thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở, quyền làm chủ của nhân dân, hệ thống chính trị cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học pháp lý và khoa học hành chính, bao gồm:

  • Nghiên cứu lý thuyết: Tổng hợp, phân tích các văn bản pháp luật, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước liên quan đến dân chủ cơ sở và thi hành pháp luật.

  • Thu thập dữ liệu thực tiễn: Số liệu được thu thập trực tiếp từ các cơ quan, tổ chức tại Quận Hoàn Kiếm, bao gồm các báo cáo, kết quả khảo sát, phỏng vấn cán bộ, công chức và người dân.

  • Phân tích, tổng hợp và so sánh: Đánh giá thực trạng thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở, so sánh với các tiêu chuẩn pháp lý và các nghiên cứu trước đó.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào các phường thuộc Quận Hoàn Kiếm với cỡ mẫu khoảng vài trăm cán bộ, công chức và người dân đại diện, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2016 đến năm 2020, phù hợp với phạm vi thời gian nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng pháp luật về dân chủ cơ sở được hoàn thiện nhưng còn nhiều hạn chế trong thi hành: Pháp luật về dân chủ cơ sở tại Quận Hoàn Kiếm được xây dựng dựa trên Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 và các văn bản liên quan, tuy nhiên, việc thi hành pháp luật còn chưa đồng đều. Khoảng 70% cán bộ, công chức được khảo sát cho biết việc phổ biến, tuyên truyền pháp luật chưa thực sự sâu rộng, dẫn đến nhận thức của người dân về quyền làm chủ còn hạn chế.

  2. Vai trò của hệ thống chính trị cơ sở và Mặt trận Tổ quốc được phát huy nhưng chưa tối ưu: Khoảng 65% ý kiến cho rằng vai trò lãnh đạo của Đảng ủy phường và sự phối hợp của Mặt trận Tổ quốc trong việc thực hiện dân chủ cơ sở có tác động tích cực, nhưng vẫn còn tình trạng thiếu sự đồng thuận và phối hợp chưa chặt chẽ giữa các tổ chức chính trị - xã hội.

  3. Yếu tố cán bộ, công chức ảnh hưởng lớn đến hiệu quả thi hành pháp luật: Đội ngũ cán bộ, công chức cơ sở có trình độ chuyên môn tương đối tốt (khoảng 80% có trình độ đại học trở lên), nhưng vẫn còn một bộ phận chưa thực sự năng động, thiếu kỹ năng tiếp cận và giải quyết các vấn đề phát sinh, ảnh hưởng đến việc thực hiện dân chủ.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế, văn hóa - xã hội và trình độ dân trí: Mặc dù Quận Hoàn Kiếm có mức phát triển kinh tế cao hơn nhiều địa phương khác, nhưng sự chênh lệch về trình độ dân trí và phong tục tập quán vẫn ảnh hưởng đến việc thực hiện dân chủ cơ sở. Khoảng 30% người dân được khảo sát cho biết họ chưa hiểu rõ hoặc chưa được tham gia đầy đủ vào các hoạt động dân chủ tại địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật chưa được thực hiện một cách đồng bộ và sâu rộng, dẫn đến nhận thức của người dân và cán bộ chưa đồng đều. So sánh với một số nghiên cứu trong nước, kết quả này tương đồng với nhận định về hạn chế trong việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở tại các địa phương khác.

Vai trò của hệ thống chính trị cơ sở, đặc biệt là Đảng ủy phường và Mặt trận Tổ quốc, mặc dù được khẳng định nhưng chưa phát huy hết hiệu quả do thiếu sự phối hợp chặt chẽ và sự chủ động trong tổ chức các hoạt động dân chủ. Điều này cho thấy cần tăng cường năng lực lãnh đạo và quản lý của các tổ chức này.

Đội ngũ cán bộ, công chức cơ sở là cầu nối quan trọng giữa pháp luật và người dân, nhưng sự thiếu kỹ năng và thái độ làm việc chưa tích cực của một bộ phận cán bộ ảnh hưởng tiêu cực đến việc thi hành pháp luật. Đây là điểm cần được chú trọng trong công tác đào tạo, bồi dưỡng và đánh giá cán bộ.

Yếu tố kinh tế và văn hóa - xã hội cũng đóng vai trò quan trọng. Mặc dù kinh tế phát triển tạo điều kiện thuận lợi, nhưng sự đa dạng về trình độ dân trí và phong tục tập quán vẫn là thách thức trong việc thực hiện dân chủ cơ sở. Việc nâng cao nhận thức pháp luật và phát huy vai trò của cộng đồng là cần thiết để khắc phục những khó khăn này.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ cán bộ, công chức và người dân có nhận thức đúng về pháp luật dân chủ cơ sở, cũng như bảng so sánh mức độ phối hợp giữa các tổ chức chính trị - xã hội tại các phường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về dân chủ cơ sở: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông, tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho cán bộ, công chức và người dân nhằm nâng cao nhận thức pháp luật. Mục tiêu đạt 90% người dân và cán bộ có hiểu biết cơ bản về pháp luật dân chủ cơ sở trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND Quận, Đảng ủy phường, Mặt trận Tổ quốc.

  2. Nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ, công chức cơ sở: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng thực thi pháp luật, kỹ năng giao tiếp, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Đánh giá và khen thưởng cán bộ có thành tích xuất sắc. Mục tiêu cải thiện năng lực cán bộ lên 85% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Học viện Hành chính Quốc gia, UBND Quận.

  3. Thúc đẩy sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chức chính trị - xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng, tổ chức các cuộc họp định kỳ để trao đổi thông tin, giải quyết các vấn đề phát sinh. Mục tiêu tăng cường hiệu quả phối hợp lên 80% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Đảng ủy phường, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể.

  4. Phát huy vai trò của nhân dân trong giám sát và thực hiện dân chủ cơ sở: Khuyến khích người dân tham gia các hoạt động giám sát, phản biện xã hội, tổ chức các diễn đàn dân chủ tại địa phương. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân tham gia hoạt động dân chủ lên 70% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Mặt trận Tổ quốc, UBND phường.

  5. Điều chỉnh, hoàn thiện các quy định pháp luật về dân chủ cơ sở phù hợp với thực tiễn địa phương: Thu thập ý kiến người dân và cán bộ để đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật nhằm phù hợp hơn với điều kiện kinh tế - xã hội và văn hóa của Quận Hoàn Kiếm. Chủ thể thực hiện: UBND Quận phối hợp với các cơ quan pháp luật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức cơ sở: Nghiên cứu luận văn giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở, từ đó thực hiện tốt nhiệm vụ quản lý, phục vụ nhân dân.

  2. Lãnh đạo các tổ chức chính trị - xã hội: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc phối hợp thực hiện dân chủ cơ sở, từ đó xây dựng các chương trình, kế hoạch phù hợp.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để giảng dạy, nghiên cứu sâu hơn về thi hành pháp luật dân chủ cơ sở.

  4. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước ở cấp cơ sở.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở là gì?
    Thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở là quá trình tổ chức, thực hiện các quy định pháp luật nhằm phát huy quyền làm chủ của nhân dân tại các đơn vị hành chính xã, phường, thị trấn, bao gồm việc phổ biến, áp dụng, giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện pháp luật.

  2. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc trong thi hành pháp luật dân chủ cơ sở như thế nào?
    Mặt trận Tổ quốc là cơ quan giám sát, phản biện xã hội, phối hợp với chính quyền trong việc tổ chức thực hiện dân chủ cơ sở, đảm bảo quyền làm chủ của nhân dân được phát huy và pháp luật được thực thi nghiêm túc.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở?
    Bao gồm yếu tố chính trị (vai trò lãnh đạo của Đảng, năng lực cán bộ), yếu tố kinh tế (điều kiện phát triển kinh tế - xã hội), yếu tố pháp luật (sự hoàn thiện và phù hợp của pháp luật), và yếu tố văn hóa - xã hội (trình độ dân trí, phong tục tập quán).

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo cán bộ, phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội, khuyến khích sự tham gia của nhân dân và hoàn thiện hệ thống pháp luật phù hợp với thực tiễn.

  5. Phạm vi nghiên cứu của luận văn này là gì?
    Luận văn tập trung nghiên cứu thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở tại các phường thuộc Quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2020, dưới góc độ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính.

Kết luận

  • Thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở là yêu cầu cấp thiết để phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

  • Thực trạng thi hành pháp luật tại Quận Hoàn Kiếm đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về nhận thức, tổ chức và phối hợp thực hiện.

  • Các yếu tố chính trị, kinh tế, pháp luật và văn hóa - xã hội đều ảnh hưởng đến hiệu quả thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở.

  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, phát huy vai trò các tổ chức chính trị - xã hội và hoàn thiện pháp luật.

  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu, đồng thời triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở trong thời gian tới.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, tổ chức chính trị - xã hội và cán bộ công chức cần phối hợp chặt chẽ, triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về dân chủ cơ sở, góp phần xây dựng Quận Hoàn Kiếm phát triển bền vững, dân chủ và văn minh.