Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh văn học Việt Nam giai đoạn 1930-1945, công cuộc hiện đại hóa văn học đã tạo ra những bước chuyển mang tính bước ngoặt, góp phần làm phong phú nền văn học dân tộc. Trong khoảng gần nửa thế kỷ này, nhiều nhà văn tài năng đã xuất hiện, trong đó Nguyễn Tuân được xem là một trong những cây bút lớn, có phong cách độc đáo và đóng góp quan trọng cho văn học hiện đại. Sáng tác của ông trước Cách mạng tháng Tám tập trung vào ba đề tài chính: chủ nghĩa xê dịch, vẻ đẹp quá khứ và cuộc sống hưởng lạc. Đề tài về quá khứ trong sáng tác của Nguyễn Tuân đặc biệt nổi bật với việc lý tưởng hóa những giá trị văn hóa truyền thống, phản ánh lòng yêu nước và tinh thần dân tộc sâu sắc.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích sâu sắc đề tài quá khứ trong sáng tác của Nguyễn Tuân trước Cách mạng, đặc biệt qua tập truyện ngắn Vang bóng một thời. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ sáng tác của Nguyễn Tuân trước năm 1945, tập trung vào các tác phẩm thể hiện đề tài quá khứ, nhằm làm rõ giá trị thẩm mỹ và nhân văn trong bút pháp của nhà văn. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ giúp hiểu rõ hơn về di sản văn học của Nguyễn Tuân mà còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa tinh thần của dân tộc trong bối cảnh hiện đại.

Theo ước tính, trong giai đoạn này, Nguyễn Tuân đã để lại một kho tàng tác phẩm đa dạng với nhiều thể loại như tiểu thuyết, truyện ngắn, phóng sự và tùy bút, trong đó đề tài quá khứ chiếm vị trí quan trọng, phản ánh sự trân trọng và gìn giữ những giá trị truyền thống giữa thời kỳ biến động xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu sau:

  • Chủ nghĩa lãng mạn: Giúp giải thích xu hướng thoát ly hiện thực, hướng về quá khứ và lý tưởng hóa những giá trị truyền thống trong sáng tác của Nguyễn Tuân.
  • Thi pháp học: Phân tích quan niệm nghệ thuật, quan niệm về cái đẹp và con người trong tác phẩm, đặc biệt là cách nhà văn xây dựng hình tượng nhân vật tài hoa, nghệ sĩ.
  • Lý thuyết về lý tưởng hóa trong nghệ thuật: Giúp làm rõ cách Nguyễn Tuân đề cao và tôn vinh vẻ đẹp quá khứ như một hình mẫu lý tưởng, phản ánh thái độ phủ định hiện thực xã hội đương thời.
  • Phân tích so sánh: So sánh quan điểm nghệ thuật và đề tài của Nguyễn Tuân với các nhà văn cùng thời để làm nổi bật nét độc đáo trong sáng tác của ông.

Các khái niệm chính bao gồm: chủ nghĩa xê dịch, lý tưởng hóa, quan niệm nghệ thuật vị nghệ thuật, cái tôi nghệ sĩ, và hình tượng nhân vật tài hoa nghệ sĩ.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu chính:

  • Phương pháp hệ thống: Khảo sát toàn diện hành trình sáng tác, quan điểm nghệ thuật và các đề tài chính của Nguyễn Tuân trước Cách mạng.
  • Phân tích - tổng hợp: Phân tích chi tiết các tác phẩm tiêu biểu, tổng hợp các đặc sắc nghệ thuật và nội dung đề tài quá khứ.
  • So sánh: Đối chiếu các đặc điểm sáng tác của Nguyễn Tuân với các nhà văn đương thời để làm rõ sự khác biệt và đóng góp riêng.
  • Loại hình học: Phân loại các kiểu nhân vật và đề tài trong sáng tác của Nguyễn Tuân nhằm đánh giá giá trị nghệ thuật và nội dung.

Nguồn dữ liệu chính là các tác phẩm của Nguyễn Tuân trước năm 1945, đặc biệt tập truyện Vang bóng một thời, cùng các công trình nghiên cứu, bài viết phê bình văn học liên quan. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ sáng tác tiêu biểu của nhà văn trong giai đoạn này. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và mức độ ảnh hưởng của tác phẩm trong sự nghiệp Nguyễn Tuân. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng năm 2014-2015, tại Hà Nội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lý tưởng hóa cuộc sống quá khứ: Nguyễn Tuân thể hiện rõ xu hướng lý tưởng hóa, tôn vinh vẻ đẹp của quá khứ như một hình mẫu chuẩn mực, phản ánh thái độ phủ định hiện thực xã hội thực dân phong kiến đầy xấu xa và bế tắc. Ví dụ, trong Vang bóng một thời, ông mô tả những nhà nho cuối mùa với lối sống tao nhã, tinh tế, giữ gìn truyền thống giữa thời đại biến động. Tỷ lệ các tác phẩm đề cập đến đề tài quá khứ chiếm khoảng 40% trong tổng số sáng tác trước Cách mạng.

  2. Bức tranh thiên nhiên và con người đậm chất thơ: Các tác phẩm về đề tài quá khứ của Nguyễn Tuân thường xây dựng những bức tranh thiên nhiên bình dị, thơ mộng, giàu hình ảnh và âm thanh, như hình ảnh vầng trăng, bóng nắng, gió và cảnh vật làng quê. Ví dụ, trong truyện Thả thơ và Chén trà trong sương sớm, thiên nhiên được nhân hóa và gắn liền với tâm trạng con người, tạo nên không gian nghệ thuật đậm chất lãng mạn.

  3. Nghệ thuật ẩm thực và thú vui tao nhã: Nguyễn Tuân nâng tầm ẩm thực và các thú vui như uống trà, thưởng hoa, chơi cờ thành nghệ thuật, biểu tượng cho văn hóa tinh thần của người xưa. Tác phẩm Những chiếc ấm đất và Chén trà trong sương sớm thể hiện sự cầu kỳ, tinh tế trong cách thưởng thức trà, phản ánh chiều sâu văn hóa và nhân cách con người.

  4. Nhân vật tài hoa nghệ sĩ và lối ứng xử tinh tế: Nhà văn xây dựng hình tượng nhân vật là những người tài hoa, nghệ sĩ trong nghề nghiệp và lối sống, như các nhà nho cuối mùa, thợ mộc làng Tràng Thôn, hay nhân vật Huấn Cao trong Chữ người tử tù. Các nhân vật này được lý tưởng hóa, đối lập với những kẻ phàm tục, phản thẩm mỹ, thể hiện quan niệm nghệ thuật vị nghệ thuật và cái tôi cá nhân mạnh mẽ của Nguyễn Tuân.

Thảo luận kết quả

Nguyễn Tuân đã thể hiện một quan điểm nghệ thuật nhất quán, đề cao cái đẹp thuần túy, tách rời khỏi các giá trị đạo đức và chính trị, điều này phù hợp với chủ nghĩa duy mỹ và chủ nghĩa lãng mạn. Việc lý tưởng hóa quá khứ không chỉ là sự trốn tránh hiện thực mà còn là cách nhà văn bày tỏ lòng yêu nước kín đáo, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong bối cảnh xã hội thực dân phong kiến đầy biến động.

So với các nhà văn hiện thực cùng thời như Nam Cao, Ngô Tất Tố, Nguyễn Tuân không phê phán xã hội bằng góc nhìn đạo đức mà bằng cái nhìn thẩm mỹ, tập trung vào vẻ đẹp và tài hoa của con người. Điều này tạo nên sự khác biệt rõ nét trong phong cách và nội dung sáng tác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố đề tài trong sáng tác trước Cách mạng, bảng so sánh quan điểm nghệ thuật giữa Nguyễn Tuân và các nhà văn đương thời, cũng như sơ đồ phân loại nhân vật theo tiêu chí tài hoa nghệ sĩ và nhân vật phàm tục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nghiên cứu chuyên sâu về đề tài quá khứ trong văn học hiện đại: Khuyến khích các nhà nghiên cứu và học viên cao học tiếp tục khai thác các khía cạnh chưa được đề cập sâu trong sáng tác của Nguyễn Tuân, nhằm làm rõ hơn giá trị văn hóa và nghệ thuật. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; chủ thể: các viện nghiên cứu văn học, trường đại học.

  2. Đưa tác phẩm Nguyễn Tuân vào chương trình giảng dạy văn học phổ thông và đại học: Tập trung vào các tác phẩm tiêu biểu như Vang bóng một thời để giúp học sinh, sinh viên hiểu sâu sắc về giá trị văn hóa truyền thống và quan điểm nghệ thuật duy mỹ. Thời gian: triển khai trong 3 năm; chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trường phổ thông và đại học.

  3. Tổ chức các hội thảo, tọa đàm về phong cách và đề tài sáng tác của Nguyễn Tuân: Tạo diễn đàn trao đổi học thuật, nâng cao nhận thức về di sản văn học của nhà văn. Thời gian: hàng năm; chủ thể: các trường đại học, viện nghiên cứu văn học.

  4. Phát triển các ấn phẩm, tài liệu tham khảo về Nguyễn Tuân: Biên soạn sách, bài viết, tài liệu điện tử phục vụ nghiên cứu và giảng dạy, đồng thời phổ biến rộng rãi đến công chúng yêu văn học. Thời gian: 2 năm; chủ thể: nhà xuất bản, các tổ chức văn hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành Văn học Việt Nam: Luận văn cung cấp cơ sở lý thuyết và phân tích chi tiết về đề tài quá khứ trong sáng tác Nguyễn Tuân, giúp nâng cao kiến thức và kỹ năng nghiên cứu.

  2. Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học: Tài liệu tham khảo hữu ích để phát triển bài giảng, nghiên cứu chuyên sâu về phong cách nghệ thuật và quan điểm thẩm mỹ của Nguyễn Tuân.

  3. Nhà văn, nhà phê bình văn học: Cung cấp góc nhìn mới về đề tài quá khứ và cách thể hiện nghệ thuật trong văn học hiện đại, hỗ trợ sáng tạo và phê bình.

  4. Độc giả yêu thích văn học cổ điển và hiện đại Việt Nam: Giúp hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa, lịch sử và nghệ thuật trong tác phẩm của Nguyễn Tuân, từ đó nâng cao trải nghiệm đọc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao Nguyễn Tuân lại chọn đề tài quá khứ trong sáng tác trước Cách mạng?
    Nguyễn Tuân chọn đề tài quá khứ như một cách thoát ly hiện thực xã hội thực dân phong kiến đầy bế tắc, đồng thời thể hiện lòng yêu nước và trân trọng giá trị văn hóa truyền thống. Ví dụ, trong Vang bóng một thời, ông lý tưởng hóa những giá trị văn hóa cổ truyền để phản ánh thái độ bất hợp tác với thực dân.

  2. Quan niệm nghệ thuật của Nguyễn Tuân có điểm gì đặc biệt?
    Ông theo chủ nghĩa duy mỹ, đề cao cái đẹp thuần túy, tách rời khỏi các giá trị đạo đức và chính trị, coi nghệ thuật là mục đích tự thân. Điều này thể hiện qua việc xây dựng nhân vật tài hoa nghệ sĩ và cách miêu tả cảnh vật, con người với sự tinh tế, cầu kỳ.

  3. Những kiểu nhân vật tiêu biểu trong sáng tác của Nguyễn Tuân là gì?
    Nhân vật chủ yếu là những nhà nho cuối mùa bi quan, tài hoa nghệ sĩ, những người có lối sống tao nhã, tinh tế. Ví dụ như Huấn Cao trong Chữ người tử tù là hình tượng người nghệ sĩ tài hoa, khí phách hiên ngang.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp hệ thống, phân tích - tổng hợp, so sánh và loại hình học để khảo sát toàn diện sáng tác của Nguyễn Tuân, đặc biệt tập trung vào đề tài quá khứ.

  5. Ý nghĩa của việc nghiên cứu đề tài quá khứ trong sáng tác Nguyễn Tuân là gì?
    Nghiên cứu giúp làm rõ giá trị văn hóa, nghệ thuật và nhân văn trong tác phẩm, góp phần bảo tồn và phát huy di sản văn học dân tộc, đồng thời cung cấp tư liệu quý cho giảng dạy và nghiên cứu văn học hiện đại.

Kết luận

  • Nguyễn Tuân là nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại với phong cách độc đáo và cá tính mạnh mẽ, đặc biệt trong sáng tác trước Cách mạng tháng Tám.
  • Đề tài quá khứ trong tác phẩm của ông được lý tưởng hóa, thể hiện lòng yêu nước và trân trọng giá trị văn hóa truyền thống giữa thời kỳ xã hội biến động.
  • Nhà văn xây dựng hình tượng nhân vật tài hoa nghệ sĩ, đồng thời nâng tầm các giá trị văn hóa như ẩm thực, thú vui tao nhã thành nghệ thuật.
  • Quan điểm nghệ thuật vị nghệ thuật và chủ nghĩa duy mỹ là nền tảng cho phong cách sáng tác của Nguyễn Tuân, tạo nên sự khác biệt so với các nhà văn hiện thực cùng thời.
  • Các bước nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào mở rộng phạm vi khảo sát, phát triển các công trình nghiên cứu chuyên sâu và ứng dụng kết quả vào giảng dạy, phổ biến văn học.

Call-to-action: Đề nghị các nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên tiếp tục khai thác sâu sắc đề tài quá khứ trong văn học hiện đại, đồng thời phổ biến rộng rãi giá trị di sản văn học của Nguyễn Tuân đến đông đảo công chúng.