Tổng quan nghiên cứu
Nghệ thuật chèo là một loại hình sân khấu truyền thống đặc sắc của Việt Nam, trong đó dàn nhạc chèo giữ vai trò quan trọng trong việc tạo nên không gian âm nhạc và hỗ trợ diễn xuất. Theo ước tính, Nhà hát Chèo Việt Nam hiện có khoảng 172 cán bộ viên chức và người lao động, trong đó có đội ngũ nhạc công chuyên nghiệp tham gia biểu diễn và đào tạo. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh nhạc công chèo, dù đã được đào tạo chuyên môn tại các trường nghệ thuật, vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận và thể hiện phần hòa tấu nhạc nền trong các vở diễn. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng và đề xuất phương pháp dạy học hòa tấu dàn nhạc chèo, tập trung vào phần nhạc nền, nhằm nâng cao kỹ năng phối hợp và thể hiện hiệu quả tổng phổ nhạc nền cho học sinh nhạc công tại Nhà hát Chèo Việt Nam trong giai đoạn 2016-2018. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật chèo truyền thống, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng biểu diễn và đào tạo tại các đơn vị nghệ thuật chèo trên toàn quốc.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về âm nhạc dân tộc, phương pháp dạy học âm nhạc và nghệ thuật hòa tấu dàn nhạc chèo. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:
Lý thuyết về dàn nhạc chèo và hòa tấu: Dàn nhạc chèo là tập hợp các nhạc khí dân tộc gồm bộ gõ, bộ hơi, bộ dây kéo, dây gảy và dây gõ, phối hợp biểu diễn nhằm đệm hát và diễn tấu nhạc nền phục vụ kịch bản sân khấu. Hòa tấu dàn nhạc chèo bao gồm hai phương thức chính: ứng tấu (ngẫu hứng theo tình huống sân khấu) và thị tấu (diễn tấu theo bản nhạc viết sẵn). Khái niệm phối khí được hiểu là sự sáng tạo trong việc kết hợp các nhạc cụ nhằm thể hiện ý tưởng âm nhạc và nội dung tác phẩm.
Lý thuyết phương pháp dạy học âm nhạc: Phương pháp dạy học được hiểu là cách thức tổ chức hoạt động giữa giáo viên và học sinh nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức, kỹ năng và hình thành năng lực chuyên môn. Trong lĩnh vực hòa tấu dàn nhạc chèo, phương pháp dạy học cần chú trọng đến việc phân tích tác phẩm, khai thác đặc tính âm nhạc và kỹ thuật biểu diễn của từng nhạc cụ, đồng thời rèn luyện kỹ năng phối hợp nhóm và chỉ huy.
Các khái niệm chính bao gồm: dàn nhạc chèo, hòa tấu, ứng tấu, thị tấu, phối khí, nhạc nền trong chèo, hệ thống làn điệu chèo (Sắp, Đường trường, Sa lệch, Hề, Nói sử, Lệch), và phương pháp dạy học hòa tấu.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
Phương pháp khảo sát, thu thập tư liệu: Thu thập và tổng hợp các công trình nghiên cứu, tài liệu liên quan đến nghệ thuật chèo, dàn nhạc chèo và phương pháp dạy học hòa tấu nhằm xây dựng cơ sở lý thuyết vững chắc.
Phương pháp phân tích tổng hợp: Phân tích tổng phổ các đoạn nhạc nền trong vở chèo Suý Vân của nhạc sĩ Hoàng Kiều để làm rõ tính chất âm nhạc, thủ pháp phối khí và đặc điểm kỹ thuật biểu diễn, từ đó rút ra các nhận định khoa học phục vụ thiết kế phương pháp dạy học.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức dạy học thực nghiệm với học sinh nhạc công chèo tại Nhà hát Chèo Việt Nam nhằm kiểm chứng hiệu quả của phương pháp dạy học hòa tấu nhạc nền được đề xuất.
Cỡ mẫu nghiên cứu gồm học sinh hệ Trung cấp nhạc công chèo tại Nhà hát Chèo Việt Nam, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện dựa trên điều kiện thực tế và khả năng tham gia nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2018.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thực trạng năng lực học sinh nhạc công chèo còn hạn chế: Qua khảo sát, khoảng 70% học sinh còn yếu về kỹ thuật nhạc cụ, đặc biệt là kỹ năng bấm phím và chạy nốt nhanh. Hơn 60% học sinh gặp khó khăn trong việc đọc nhạc và thị tấu các đoạn nhạc có tiết tấu phức tạp, đặc biệt là các đoạn có đảo phách ngoại đặc trưng trong âm nhạc chèo.
Nội dung chương trình và tài liệu dạy học chưa cụ thể, thiếu hệ thống: Hiện tại, Nhà hát Chèo Việt Nam chưa có chương trình dạy học hòa tấu nhạc nền chính thức, nội dung dạy chủ yếu do giáo viên tự biên soạn dựa trên các tổng phổ nhạc nền đã được sáng tác. Khoảng 80% giáo viên sử dụng phương pháp dạy truyền thống, chủ yếu là thị phạm và bắt chước, thiếu các hoạt động phân tích âm nhạc và rèn luyện kỹ năng phối hợp nhóm.
Phương pháp dạy học hòa tấu nhạc nền được đề xuất giúp nâng cao kỹ năng phối hợp và biểu diễn: Thực nghiệm sư phạm cho thấy, sau khi áp dụng phương pháp dạy học mới, 85% học sinh cải thiện rõ rệt kỹ năng đọc nhạc, phối hợp bè và thể hiện sắc thái âm nhạc trong các đoạn nhạc nền. Tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu về kỹ thuật và biểu cảm âm nhạc tăng từ 40% lên 75%.
Vai trò quan trọng của phân tích tính chất âm nhạc và khai thác đặc tính nhạc cụ: Việc phân tích kỹ lưỡng tính chất âm nhạc từng đoạn nhạc nền, cùng với hướng dẫn khai thác đặc tính màu âm và kỹ thuật biểu diễn của từng nhạc cụ giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung và cảm xúc cần truyền tải, từ đó biểu diễn hiệu quả hơn.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân hạn chế năng lực của học sinh nhạc công chèo chủ yếu do thiếu chương trình đào tạo bài bản và phương pháp dạy học chưa phù hợp, dẫn đến việc học sinh chỉ tập trung vào kỹ thuật đơn thuần mà chưa phát triển được khả năng phối hợp và cảm thụ âm nhạc. So sánh với một số nghiên cứu trong lĩnh vực âm nhạc dân tộc, việc kết hợp phân tích âm nhạc và thực hành hòa tấu nhóm được xem là phương pháp hiệu quả để nâng cao năng lực biểu diễn.
Kết quả thực nghiệm cho thấy phương pháp dạy học hòa tấu nhạc nền được xây dựng dựa trên cơ sở lý thuyết về đặc tính âm nhạc chèo, kỹ thuật biểu diễn và phương pháp dạy học hiện đại đã mang lại hiệu quả rõ rệt. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng tổng hợp các kỹ năng được cải thiện.
Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp nâng cao chất lượng đào tạo tại Nhà hát Chèo Việt Nam mà còn có thể áp dụng rộng rãi tại các đơn vị đào tạo và biểu diễn nghệ thuật chèo trên toàn quốc, góp phần bảo tồn và phát triển nghệ thuật truyền thống.
Đề xuất và khuyến nghị
Xây dựng chương trình dạy học hòa tấu nhạc nền bài bản, khoa học: Thiết kế nội dung chương trình cụ thể, bao gồm phân tích tác phẩm, kỹ thuật biểu diễn, phối hợp nhóm và chỉ huy dàn nhạc. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh đạt chuẩn kỹ năng hòa tấu lên ít nhất 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc Nhà hát phối hợp với các chuyên gia âm nhạc.
Đào tạo nâng cao năng lực giáo viên dạy hòa tấu: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp dạy học hiện đại, kỹ thuật phân tích âm nhạc và khai thác đặc tính nhạc cụ dân tộc. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, nhằm cải thiện chất lượng giảng dạy và tăng cường khả năng hướng dẫn học sinh.
Đầu tư cơ sở vật chất, phòng tập chuyên biệt cho học sinh nhạc công: Xây dựng phòng tập nhạc riêng biệt, trang bị đầy đủ nhạc cụ và thiết bị hỗ trợ học tập nhằm tạo môi trường học tập chuyên nghiệp, thuận lợi cho việc luyện tập và phối hợp nhóm. Thời gian hoàn thành dự kiến 18 tháng.
Tăng cường thực hành hòa tấu nhóm và chỉ huy dàn nhạc trong quá trình đào tạo: Tổ chức các buổi tập luyện định kỳ, kết hợp với biểu diễn thực tế để học sinh nâng cao kỹ năng phối hợp và phản xạ âm nhạc. Mục tiêu đạt ít nhất 90% học sinh tham gia đều đặn và có tiến bộ rõ rệt sau mỗi kỳ học.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên và giảng viên âm nhạc dân tộc: Luận văn cung cấp phương pháp dạy học hòa tấu nhạc nền cụ thể, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển kỹ năng biểu diễn cho học sinh.
Học sinh, sinh viên chuyên ngành âm nhạc truyền thống: Tài liệu giúp hiểu rõ đặc điểm âm nhạc chèo, kỹ thuật hòa tấu và cách phối hợp trong dàn nhạc chèo, hỗ trợ quá trình học tập và thực hành.
Nhà quản lý và lãnh đạo các đơn vị nghệ thuật chèo: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng biểu diễn và phát triển đội ngũ nghệ sĩ, nhạc công.
Các nhà nghiên cứu âm nhạc dân tộc và văn hóa truyền thống: Luận văn góp phần làm sáng tỏ các khía cạnh lý luận và thực tiễn về nghệ thuật hòa tấu dàn nhạc chèo, mở rộng hiểu biết về âm nhạc truyền thống Việt Nam.
Câu hỏi thường gặp
Phương pháp dạy học hòa tấu nhạc nền trong chèo có gì đặc biệt?
Phương pháp tập trung vào phân tích tính chất âm nhạc, khai thác đặc tính từng nhạc cụ và rèn luyện kỹ năng phối hợp nhóm, giúp học sinh không chỉ chơi đúng nốt mà còn thể hiện được sắc thái và cảm xúc của tác phẩm.Tại sao học sinh nhạc công chèo thường gặp khó khăn khi hòa tấu nhạc nền?
Nguyên nhân chính là do thiếu chương trình đào tạo bài bản, kỹ năng đọc nhạc và thị tấu còn yếu, cùng với phương pháp dạy học truyền thống chưa phát huy được khả năng phối hợp và cảm thụ âm nhạc.Vai trò của nhạc nền trong nghệ thuật chèo là gì?
Nhạc nền giúp tạo không gian âm nhạc, phụ họa cho tình huống kịch, khắc họa tính cách nhân vật và dẫn dắt chuyển cảnh, góp phần làm phong phú và sâu sắc nội dung vở diễn.Làm thế nào để nâng cao kỹ năng hòa tấu cho học sinh nhạc công chèo?
Cần kết hợp giảng dạy lý thuyết âm nhạc, phân tích tác phẩm, thực hành kỹ thuật nhạc cụ và luyện tập phối hợp nhóm thường xuyên dưới sự hướng dẫn của giáo viên có chuyên môn.Phương pháp dạy học hòa tấu nhạc nền có thể áp dụng ở đâu ngoài Nhà hát Chèo Việt Nam?
Phương pháp này phù hợp với các đơn vị đào tạo và biểu diễn nghệ thuật chèo khác trên toàn quốc, cũng như các trường nghệ thuật dân tộc có chương trình đào tạo nhạc công chèo.
Kết luận
- Luận văn đã làm rõ thực trạng và những hạn chế trong dạy học hòa tấu nhạc nền tại Nhà hát Chèo Việt Nam, đặc biệt về kỹ năng đọc nhạc, thị tấu và phối hợp nhóm của học sinh nhạc công.
- Đã xây dựng và thực nghiệm thành công phương pháp dạy học hòa tấu nhạc nền dựa trên phân tích tính chất âm nhạc và khai thác đặc tính nhạc cụ, giúp nâng cao hiệu quả đào tạo.
- Phương pháp đề xuất góp phần nâng cao chất lượng biểu diễn và đào tạo, đồng thời hỗ trợ công tác bảo tồn và phát triển nghệ thuật chèo truyền thống.
- Khuyến nghị xây dựng chương trình đào tạo bài bản, đào tạo giáo viên, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường thực hành hòa tấu nhóm.
- Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm, hoàn thiện tài liệu giảng dạy và triển khai áp dụng rộng rãi tại các đơn vị nghệ thuật chèo trong nước.
Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển nghệ thuật chèo truyền thống và nâng cao chất lượng đào tạo nhạc công chèo tại Nhà hát Chèo Việt Nam!