Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0), hoạt động xúc tiến thương mại (XTTM) đã trở thành một công cụ chiến lược quan trọng giúp doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy phát triển kinh tế. Theo báo cáo của Bộ Công Thương, giai đoạn 2016-2019, đã có 776 đề án XTTM quốc gia được phê duyệt với tổng kinh phí hỗ trợ lên đến 418 tỷ đồng, hỗ trợ hơn 30.000 lượt doanh nghiệp tham gia. Năm 2020, hơn 1.000 đề án XTTM được triển khai với kinh phí 255 tỷ đồng, giúp doanh nghiệp ký kết hợp đồng trị giá hơn 300 tỷ đồng và xuất khẩu đạt 43,8 tỷ USD. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công, hoạt động XTTM trong bối cảnh CMCN 4.0 cũng đối mặt với nhiều thách thức về pháp lý, quản lý và thực tiễn thi hành pháp luật.
Luận văn tập trung nghiên cứu pháp luật về các hoạt động XTTM trong bối cảnh CMCN 4.0 tại Việt Nam, nhằm phân tích thực trạng quy định pháp luật, đánh giá hiệu quả thi hành và đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và hỗ trợ doanh nghiệp. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các quy định pháp luật từ Luật Thương mại 2005, Luật Quảng cáo 2012, các nghị định hướng dẫn và thực tiễn thi hành tại Việt Nam từ năm 2005 đến nay. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng hành lang pháp lý phù hợp với xu thế phát triển công nghệ, hội nhập quốc tế và yêu cầu đổi mới hoạt động XTTM.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:
- Lý thuyết marketing hỗn hợp (Marketing Mix): XTTM được xem là một phần không thể tách rời trong chiến lược marketing, bao gồm các hoạt động quảng cáo, khuyến mại, trưng bày, giới thiệu sản phẩm nhằm thúc đẩy tiêu thụ hàng hóa và dịch vụ.
- Lý thuyết pháp luật kinh tế: Pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong hoạt động thương mại, trong đó có XTTM, nhằm bảo vệ quyền lợi các bên, đảm bảo cạnh tranh lành mạnh và phát triển kinh tế bền vững.
- Mô hình quản lý nhà nước về XTTM: Bao gồm các quy định về chủ thể thực hiện, hình thức XTTM, quản lý nhà nước và xử lý vi phạm trong hoạt động XTTM.
- Khái niệm chuyên ngành: Xúc tiến thương mại, Cách mạng công nghiệp 4.0, thương nhân, quản lý nhà nước, khuyến mại, quảng cáo thương mại, hội chợ triển lãm thương mại.
Phương pháp nghiên cứu
- Nguồn dữ liệu: Luận văn sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật (Luật Thương mại 2005, Luật Quảng cáo 2012, Nghị định 31/2018/NĐ-CP, Nghị định 81/2018/NĐ-CP...), báo cáo của Bộ Công Thương, các tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước, các bài viết khoa học, số liệu thống kê về hoạt động XTTM.
- Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích, đánh giá, so sánh luật học để làm rõ các quy định pháp luật hiện hành và thực trạng thi hành pháp luật về XTTM trong bối cảnh CMCN 4.0. Kết hợp phương pháp lịch sử, biện chứng để đánh giá sự phát triển của pháp luật và hoạt động XTTM.
- Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào các quy định pháp luật và thực tiễn thi hành tại Việt Nam, không áp dụng khảo sát trực tiếp nhưng phân tích các trường hợp điển hình, ví dụ thực tế từ các địa phương và doanh nghiệp.
- Timeline nghiên cứu: Từ năm 2005 đến năm 2023, tập trung vào giai đoạn CMCN 4.0 và các chính sách, nghị định mới ban hành trong 5 năm gần đây.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Pháp luật về XTTM đã có sự phát triển nhưng còn nhiều hạn chế
Luật Thương mại 2005 và các nghị định hướng dẫn đã quy định rõ về chủ thể, hình thức XTTM và quản lý nhà nước. Tuy nhiên, các quy định còn thiếu tính đồng bộ, chưa cập nhật kịp thời các thành tựu công nghệ của CMCN 4.0. Ví dụ, Nghị định 31/2018/NĐ-CP chỉ quy định khuyến mại và hội chợ triển lãm, chưa đầy đủ các hình thức XTTM mới như XTTM trực tuyến.Hiệu quả thi hành pháp luật còn hạn chế, gây khó khăn cho doanh nghiệp
Theo báo cáo, năm 2022, Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh tiếp nhận hơn 60.000 hồ sơ thông báo hoạt động khuyến mại, gây áp lực lớn cho công tác giải quyết thủ tục hành chính. Một số quy định về thủ tục còn phức tạp, chưa phù hợp với thực tiễn, làm giảm hiệu quả hoạt động XTTM.Ứng dụng công nghệ thông tin trong XTTM tăng mạnh nhưng pháp luật chưa theo kịp
Đại dịch COVID-19 đã thúc đẩy các hoạt động XTTM trực tuyến phát triển mạnh mẽ. Bộ Công Thương đã triển khai nhiều ứng dụng số như hệ sinh thái XTTM VECOBIZ, cổng truy xuất nguồn gốc, tuy nhiên pháp luật chưa có quy định chi tiết về XTTM trực tuyến, dẫn đến khó khăn trong quản lý và bảo vệ quyền lợi các bên.Lợi dụng hoạt động XTTM để vi phạm pháp luật gia tăng
Các hành vi gian lận, quảng cáo sai sự thật, lợi dụng khuyến mại để trục lợi, quảng cáo hàng hóa cấm xuất hiện phổ biến trên mạng xã hội và các nền tảng số. Ví dụ, TikTok và các nền tảng mạng xã hội khác có hiện tượng trốn thuế quảng cáo, gây thất thu ngân sách nhà nước.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ việc pháp luật chưa kịp thời cập nhật, hoàn thiện để phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và mô hình kinh doanh mới trong CMCN 4.0. So với các nước phát triển như Đức, Mỹ, pháp luật Việt Nam còn thiếu các quy định chi tiết về XTTM trực tuyến, quản lý dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo trong XTTM.
Việc thủ tục hành chính còn phức tạp, chưa áp dụng triệt để công nghệ số trong quản lý cũng làm giảm hiệu quả thi hành pháp luật. Bên cạnh đó, sự gia tăng các hành vi vi phạm pháp luật trong XTTM đòi hỏi phải có cơ chế kiểm soát chặt chẽ hơn, phối hợp liên ngành hiệu quả hơn.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ số lượng hồ sơ thông báo khuyến mại qua các năm, bảng so sánh các quy định pháp luật về XTTM giữa Việt Nam và một số quốc gia phát triển, biểu đồ tăng trưởng số lượng đề án XTTM và kinh phí hỗ trợ giai đoạn 2016-2022.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện khung pháp luật về XTTM phù hợp với CMCN 4.0 và hội nhập quốc tế
- Bổ sung, sửa đổi các quy định về XTTM trực tuyến, ứng dụng công nghệ số, bảo vệ dữ liệu cá nhân trong XTTM.
- Loại bỏ các quy định chồng chéo, không phù hợp, đơn giản hóa thủ tục hành chính.
- Chủ thể thực hiện: Bộ Công Thương phối hợp Bộ Tư pháp, các cơ quan liên quan.
- Timeline: 2024-2026.
Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và thực hiện XTTM
- Phát triển hệ thống quản lý trực tuyến, tích hợp dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo để giám sát hoạt động XTTM.
- Đào tạo cán bộ quản lý và doanh nghiệp về kỹ năng số và pháp luật liên quan.
- Chủ thể thực hiện: Bộ Công Thương, Sở Công Thương các địa phương.
- Timeline: 2024-2025.
Nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm trong XTTM
- Thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành, sử dụng công nghệ cao trong phát hiện vi phạm.
- Xây dựng chế tài xử phạt nghiêm minh, minh bạch, công khai kết quả xử lý.
- Chủ thể thực hiện: Cục XTTM, Thanh tra Bộ Công Thương, các cơ quan chức năng.
- Timeline: 2024-2027.
Hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực XTTM, đặc biệt trong môi trường số
- Tổ chức đào tạo, tư vấn chiến lược XTTM, kỹ năng số, pháp luật cho doanh nghiệp.
- Khuyến khích doanh nghiệp tham gia các hiệp hội ngành nghề để tăng cường hợp tác, chia sẻ thông tin.
- Chủ thể thực hiện: Bộ Công Thương, các hiệp hội ngành nghề, tổ chức đào tạo.
- Timeline: liên tục từ 2024.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cơ quan quản lý nhà nước về thương mại và công nghiệp
- Lợi ích: Cập nhật thực trạng, đề xuất hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý.
- Use case: Xây dựng chính sách, cải cách thủ tục hành chính, tổ chức thanh tra, kiểm tra.
Doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp xuất nhập khẩu và kinh doanh dịch vụ XTTM
- Lợi ích: Hiểu rõ khung pháp lý, áp dụng hiệu quả các hình thức XTTM, tránh vi phạm pháp luật.
- Use case: Lập kế hoạch XTTM, triển khai hoạt động trực tuyến, tham gia hội chợ, triển lãm.
Các tổ chức xúc tiến thương mại, hiệp hội ngành nghề
- Lợi ích: Nắm bắt xu hướng, nâng cao năng lực hỗ trợ doanh nghiệp, phối hợp với nhà nước.
- Use case: Tổ chức sự kiện, đào tạo, tư vấn pháp luật, kết nối thị trường.
Học giả, nghiên cứu sinh, sinh viên ngành Luật Kinh tế, Quản trị kinh doanh, Marketing
- Lợi ích: Tài liệu tham khảo nghiên cứu, phát triển đề tài, cập nhật kiến thức mới về pháp luật và XTTM trong bối cảnh CMCN 4.0.
- Use case: Viết luận văn, nghiên cứu khoa học, giảng dạy.
Câu hỏi thường gặp
Xúc tiến thương mại là gì và vai trò của nó trong CMCN 4.0?
Xúc tiến thương mại là tổng hợp các hoạt động nhằm thúc đẩy việc mua bán hàng hóa, dịch vụ, bao gồm quảng cáo, khuyến mại, trưng bày, hội chợ... Trong CMCN 4.0, XTTM ứng dụng công nghệ số giúp mở rộng phạm vi, tăng hiệu quả và giảm chi phí. Ví dụ, các hội chợ trực tuyến giúp doanh nghiệp kết nối khách hàng toàn cầu.Pháp luật Việt Nam hiện nay điều chỉnh những hình thức XTTM nào?
Luật Thương mại 2005 và các nghị định hướng dẫn điều chỉnh các hình thức như khuyến mại, quảng cáo thương mại, trưng bày, giới thiệu hàng hóa, hội chợ triển lãm. Tuy nhiên, các hình thức XTTM trực tuyến, sử dụng công nghệ số còn thiếu quy định chi tiết.Doanh nghiệp cần lưu ý gì khi thực hiện XTTM trực tuyến?
Doanh nghiệp phải tuân thủ các quy định về quảng cáo, bảo vệ dữ liệu cá nhân, minh bạch thông tin, đăng ký hoặc thông báo với cơ quan quản lý khi thực hiện các chương trình khuyến mại trực tuyến. Ví dụ, phải công khai thể lệ khuyến mại và đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng.Những khó khăn chính trong quản lý nhà nước về XTTM hiện nay là gì?
Bao gồm thủ tục hành chính phức tạp, thiếu đồng bộ pháp luật, khó kiểm soát các hoạt động XTTM trực tuyến, tình trạng vi phạm pháp luật như quảng cáo sai sự thật, gian lận khuyến mại, trốn thuế quảng cáo trên mạng xã hội.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về XTTM?
Cần hoàn thiện pháp luật phù hợp với công nghệ mới, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường ứng dụng công nghệ trong quản lý, đào tạo cán bộ và doanh nghiệp, phối hợp liên ngành trong thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.
Kết luận
- Luận văn đã làm rõ vai trò quan trọng của pháp luật trong điều chỉnh các hoạt động XTTM trong bối cảnh CMCN 4.0, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế.
- Phân tích chi tiết thực trạng pháp luật và thi hành pháp luật về XTTM tại Việt Nam, chỉ ra những hạn chế, bất cập cần khắc phục.
- Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ số trong XTTM.
- Khuyến nghị tăng cường đào tạo, tuyên truyền pháp luật, phát triển hệ thống quản lý trực tuyến và phối hợp liên ngành trong kiểm soát hoạt động XTTM.
- Tiếp tục nghiên cứu, cập nhật pháp luật để phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và thị trường trong nước cũng như quốc tế.
Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, góp phần xây dựng môi trường XTTM minh bạch, hiệu quả và bền vững trong kỷ nguyên số.