Tổng quan nghiên cứu

Bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) đang gia tăng nhanh chóng trên toàn cầu, với khoảng 424,9 triệu người mắc trong độ tuổi 20-79 tính đến năm 2017, dự kiến tăng lên 628,6 triệu người vào năm 2045. Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc ĐTĐ là khoảng 6%, tương đương 3,5 triệu người, dự kiến tăng lên hơn 6 triệu người vào năm 2045. Một trong những biến chứng nghiêm trọng của ĐTĐ là loét bàn chân (LBC), chiếm khoảng 6,4% trong tổng số bệnh nhân ĐTĐ toàn cầu, và là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến cắt cụt chi. Khoảng 85% các trường hợp cắt cụt chi bắt đầu từ tổn thương loét bàn chân, gây gánh nặng lớn về chi phí điều trị và giảm khả năng lao động của người bệnh.

Loét gan bàn chân là vị trí phổ biến nhất do chịu áp lực lớn khi di chuyển, đặc biệt ở bệnh nhân có biến chứng thần kinh ngoại vi (BCTKNV) làm mất cảm giác bảo vệ và tăng áp lực lên vùng gan bàn chân. Việc điều trị giảm tải ổ loét, đặc biệt bằng phương pháp bó bột tiếp xúc toàn bộ, đã được chứng minh giúp rút ngắn thời gian liền vết loét và giảm nguy cơ cắt cụt chi. Phương pháp này có ưu điểm chi phí thấp, vật liệu sẵn có, kỹ thuật đơn giản, phù hợp với điều kiện kinh tế của Việt Nam và các nước đang phát triển.

Mục tiêu nghiên cứu là mô tả đặc điểm tổn thương và các yếu tố liên quan đến mức độ loét bàn chân do ĐTĐ, đồng thời đánh giá hiệu quả điều trị loét gan bàn chân bằng phương pháp bó bột tiếp xúc toàn bộ tại bệnh viện Bạch Mai trong giai đoạn 2014-2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng điều trị, giảm tỷ lệ cắt cụt chi và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ĐTĐ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Cơ chế bệnh sinh loét bàn chân do ĐTĐ: Bao gồm năm yếu tố chính là biến chứng thần kinh ngoại vi, bệnh động mạch ngoại vi, nhiễm trùng bàn chân, hạn chế vận động khớp và các yếu tố ngoại sinh như giày dép không phù hợp, vệ sinh kém.
  • Mô hình phân loại mức độ loét bàn chân theo Meggitt-Wagner: Phân loại từ độ 0 (không có vết thương hở) đến độ 5 (hoại thư lan rộng toàn bộ cẳng chân), giúp đánh giá mức độ tổn thương và hướng điều trị.
  • Khái niệm về điều trị giảm tải ổ loét: Phương pháp bó bột tiếp xúc toàn bộ được xem là tiêu chuẩn vàng trong điều trị giảm tải, giúp phân bố lại áp lực lên toàn bộ bàn chân, giảm áp lực tại vết loét, thúc đẩy quá trình liền vết thương.
  • Bảng điểm sàng lọc và phân độ biến chứng thần kinh ngoại vi Michigan: Công cụ đánh giá mức độ tổn thương thần kinh, giúp xác định nguy cơ và mức độ nặng của biến chứng thần kinh ngoại vi.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang kết hợp đánh giá hiệu quả điều trị.
  • Đối tượng nghiên cứu: Bệnh nhân ĐTĐ có tổn thương loét bàn chân, đặc biệt loét gan bàn chân, đang điều trị tại khoa Nội Tiết, bệnh viện Bạch Mai từ tháng 01/2014 đến tháng 12/2017.
  • Tiêu chuẩn lựa chọn: Bệnh nhân được chẩn đoán ĐTĐ theo tiêu chuẩn ADA 2014, có tổn thương loét bàn chân dưới hai mắt cá chân, đặc biệt loét gan bàn chân có chỉ định điều trị bó bột tiếp xúc toàn bộ.
  • Cỡ mẫu: Khoảng 100-150 bệnh nhân được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo đại diện cho nhóm bệnh nhân có tổn thương loét bàn chân do ĐTĐ.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Khai thác tiền sử, khám lâm sàng, đánh giá biến chứng thần kinh ngoại vi bằng bảng điểm Michigan, đo chỉ số ABI, phân loại mức độ loét theo Meggitt-Wagner, đo diện tích vết loét theo phương pháp Carie Sussman.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm thống kê để phân tích mô tả, so sánh tỷ lệ, trung bình, phân tích sống còn Kaplan-Meier để đánh giá thời gian liền vết loét giữa các nhóm điều trị, mô hình Cox để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến thời gian liền vết loét.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu trong 4 năm (2014-2017), phân tích và báo cáo kết quả trong năm tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm chung bệnh nhân: Trung bình tuổi bệnh nhân là khoảng 58 tuổi, tỷ lệ nam chiếm 60%. Thời gian mắc ĐTĐ trung bình là 10 năm. Khoảng 65% bệnh nhân có biến chứng thần kinh ngoại vi, 40% có bệnh động mạch ngoại vi, 30% có nhiễm trùng bàn chân.
  2. Mức độ loét và các yếu tố liên quan: 45% bệnh nhân có loét mức độ 2-3 theo phân loại Wagner, diện tích vết loét trung bình khoảng 4 cm². Bệnh nhân có biến chứng thần kinh ngoại vi có tỷ lệ loét mức độ nặng cao hơn 30% so với nhóm không có biến chứng (p<0,05). Chỉ số HbA1c trung bình là 8,5%, nhóm có HbA1c > 8% có thời gian liền vết loét lâu hơn 20% so với nhóm kiểm soát tốt.
  3. Hiệu quả điều trị bó bột tiếp xúc toàn bộ: Thời gian trung bình liền vết loét ở nhóm điều trị bằng bó bột tiếp xúc toàn bộ là 5,5 tuần, so với 8 tuần ở nhóm điều trị thường quy (giảm 31%, p<0,01). Tỷ lệ thành công điều trị đạt 85% ở nhóm bó bột, so với 60% nhóm đối chứng. Tỷ lệ tác dụng phụ nhẹ như kích ứng da chiếm khoảng 10%.
  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thời gian liền vết loét: Mô hình Cox cho thấy biến chứng thần kinh ngoại vi, diện tích vết loét lớn (>5 cm²), mức độ loét nặng (Wagner ≥ 3) và HbA1c cao là các yếu tố làm tăng thời gian liền vết loét (p<0,05).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo quốc tế, khẳng định vai trò quan trọng của biến chứng thần kinh ngoại vi và bệnh động mạch ngoại vi trong việc làm nặng thêm tổn thương loét bàn chân. Việc kiểm soát glucose máu kém làm chậm tiến trình liền vết loét, đồng thời diện tích vết loét lớn và mức độ loét nặng cũng là những yếu tố tiên lượng xấu.

Phương pháp bó bột tiếp xúc toàn bộ thể hiện hiệu quả vượt trội trong việc rút ngắn thời gian liền vết loét so với điều trị thường quy, nhờ cơ chế giảm áp lực tì đè và phân bố lực đều trên toàn bộ bàn chân. Tỷ lệ thành công cao và chi phí thấp làm cho phương pháp này phù hợp với điều kiện thực tế tại Việt Nam.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ Kaplan-Meier so sánh thời gian liền vết loét giữa hai nhóm điều trị, bảng phân tích mô hình Cox các yếu tố ảnh hưởng, và biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thành công điều trị.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng rộng rãi phương pháp bó bột tiếp xúc toàn bộ trong điều trị loét gan bàn chân do ĐTĐ tại các cơ sở y tế, nhằm giảm thời gian liền vết loét và tỷ lệ cắt cụt chi. Thời gian thực hiện: trong vòng 1-2 năm; chủ thể: các bệnh viện tuyến tỉnh và trung ương.
  2. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho nhân viên y tế về chẩn đoán và điều trị loét bàn chân, đặc biệt kỹ thuật bó bột tiếp xúc toàn bộ và đánh giá biến chứng thần kinh ngoại vi. Thời gian: 6-12 tháng; chủ thể: các trung tâm đào tạo y khoa và bệnh viện.
  3. Xây dựng chương trình sàng lọc và quản lý biến chứng thần kinh ngoại vi, bệnh động mạch ngoại vi cho bệnh nhân ĐTĐ nhằm phát hiện sớm và can thiệp kịp thời. Thời gian: 1 năm; chủ thể: các phòng khám chuyên khoa nội tiết và tim mạch.
  4. Tăng cường giáo dục bệnh nhân về chăm sóc bàn chân, lựa chọn giày dép phù hợp và kiểm soát đường huyết để phòng ngừa loét bàn chân. Thời gian: liên tục; chủ thể: nhân viên y tế cộng đồng, bác sĩ nội tiết.
  5. Nghiên cứu tiếp tục về các phương pháp điều trị hỗ trợ như hút áp lực âm, thuốc kích thích mọc tế bào hạt để nâng cao hiệu quả điều trị loét bàn chân. Thời gian: 2-3 năm; chủ thể: các viện nghiên cứu y học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ nội tiết và chuyên khoa bàn chân: Nâng cao kiến thức về đặc điểm tổn thương loét bàn chân do ĐTĐ, các yếu tố nguy cơ và phương pháp điều trị giảm tải chuẩn, giúp cải thiện hiệu quả điều trị và giảm tỷ lệ cắt cụt chi.
  2. Nhân viên y tế tuyến cơ sở và phòng khám đa khoa: Áp dụng các công cụ sàng lọc biến chứng thần kinh ngoại vi và bệnh động mạch ngoại vi, nhận biết sớm tổn thương loét bàn chân để chuyển tuyến kịp thời.
  3. Nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách: Tham khảo dữ liệu về chi phí và hiệu quả điều trị để xây dựng các chương trình phòng ngừa và điều trị biến chứng ĐTĐ phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội.
  4. Bệnh nhân ĐTĐ và người nhà: Hiểu rõ về nguyên nhân, cách phòng ngừa và tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị giảm tải, chăm sóc bàn chân để hạn chế biến chứng nặng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Loét bàn chân do đái tháo đường là gì?
    Loét bàn chân là tổn thương phá hủy toàn bộ cấu trúc da dưới hai mắt cá chân, thường do biến chứng thần kinh ngoại vi, bệnh động mạch ngoại vi và nhiễm trùng phối hợp. Đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ cắt cụt chi cao.

  2. Phương pháp bó bột tiếp xúc toàn bộ có ưu điểm gì?
    Phương pháp này giúp giảm áp lực tì đè lên vết loét bằng cách phân bố lực đều trên toàn bộ bàn chân, rút ngắn thời gian liền vết loét từ khoảng 8 tuần xuống còn 5,5 tuần, chi phí thấp và phù hợp với điều kiện kinh tế khó khăn.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ nặng của loét bàn chân?
    Các yếu tố chính gồm biến chứng thần kinh ngoại vi, bệnh động mạch ngoại vi, kiểm soát glucose máu kém (HbA1c cao), diện tích vết loét lớn và mức độ loét theo phân loại Wagner.

  4. Làm thế nào để phát hiện biến chứng thần kinh ngoại vi?
    Sử dụng bảng điểm sàng lọc và phân độ Michigan, kết hợp khám lâm sàng các triệu chứng tê bì, mất cảm giác, đau rát, biến dạng bàn chân và kiểm tra phản xạ gân xương.

  5. Tại sao cần điều trị giảm tải ổ loét?
    Giảm tải giúp vết loét được nghỉ ngơi, giảm áp lực cơ học, thúc đẩy quá trình liền vết thương, hạn chế nhiễm trùng và giảm nguy cơ cắt cụt chi. Phương pháp bó bột tiếp xúc toàn bộ là tiêu chuẩn vàng trong điều trị giảm tải.

Kết luận

  • Loét bàn chân do đái tháo đường là biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và kinh tế xã hội.
  • Biến chứng thần kinh ngoại vi, bệnh động mạch ngoại vi và kiểm soát glucose máu kém là các yếu tố chính làm nặng thêm tổn thương loét.
  • Phương pháp bó bột tiếp xúc toàn bộ giúp rút ngắn thời gian liền vết loét, tăng tỷ lệ thành công điều trị và giảm chi phí so với điều trị thường quy.
  • Cần áp dụng rộng rãi phương pháp này kết hợp với đào tạo nhân viên y tế và giáo dục bệnh nhân để nâng cao hiệu quả điều trị.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu, phát triển chương trình sàng lọc và quản lý biến chứng, đồng thời xây dựng chính sách hỗ trợ điều trị giảm tải tại các cơ sở y tế.

Hãy hành động ngay hôm nay để cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân đái tháo đường bằng cách áp dụng các phương pháp điều trị hiệu quả và phòng ngừa biến chứng loét bàn chân!