Nghiên Cứu Kỹ Năng Tự Học Của Sinh Viên Sư Phạm Tại Trường Đại Học Sư Phạm TP. Hồ Chí Minh

• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Sư Phạm
• Đề tài: Nghiên Cứu Kỹ Năng Tự Học Của Sinh Viên Sư Phạm Tại Trường Đại Học Sư Phạm TP. Hồ Chí Minh
• Loại tài liệu: Luận Văn
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• Bản tóm tắt để tải bằng tiếng Việt và tiếng Anh
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN
• 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề
• 1.2. Phân loại kĩ năng tự học ở trên lớp
• 1.3. Các kĩ năng tự học ở trên lớp của sinh viên. Hình thành, rèn luyện kĩ năng tự học ở trên lớp
• 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến rèn luyện kĩ năng tự học ở trên lớp
• 1.5. Vai trò của giảng viên với nội dung môn học
• 1.6. Vai trò của giảng viên với người học
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG KĨ NĂNG TỰ HỌC Ở TRÊN LỚP MÔN TLH, GDH CỦA SINH VIÊN ĐHSP TP. HCM
• 2.1. Nhận thức về mục đích học tập bộ môn. Thực trạng kĩ năng tự học ở trên lớp môn TLH, GDH của SV ĐHSP
• 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến kĩ năng tự học ở trên lớp của SVSP. Ảnh hưởng từ nội dung môn học
• 2.3. Ảnh hưởng từ yếu tố người dạy, người học
• 2.4. Ảnh hưởng từ phương pháp dạy học
• 2.5. Hứng thú của SV đối với PPDH môn TLH, GDH
• 2.6. Thực trạng sử dụng PPDH môn TLH, GDH
• 2.7. Thực trạng triển khai PPDH môn TLH, GDH ở trên lớp
• 2.8. Thái độ của SV đối với việc học môn TLH, GDH
• 3. CHƯƠNG 3: CÁC BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC NHẰM RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TỰ HỌC CHO SVSP VÀ THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp
• 3.2. Kích thích động cơ học tập bộ môn
• 3.3. Lựa chọn và thiết kế tình huống dạy học ở trên lớp
• 3.4. Lựa chọn và thiết kế tình huống dạy học gợi mở ở trên lớp
• 3.5. Vận dụng các biện pháp vào thiết kế cho môn GDH và thực nghiệm
• 3.6. Thiết kế các biện pháp trong dạy học môn GDH. Thực nghiệm sư phạm
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• Danh mục tài liệu tham khảo
• Phụ lục Thuyết minh đề tài

I. Nền tảng kỹ năng tự học của sinh viên sư phạm tại HCMUE

Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, kỹ năng tự học của sinh viên sư phạm không chỉ là một yêu cầu học thuật mà còn là nền tảng cốt lõi quyết định năng lực nghề nghiệp trong tương lai. Đối với sinh viên tại Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh (HCMUE), việc trang bị và rèn luyện năng lực tự học mang một ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây là chìa khóa để họ không chỉ lĩnh hội kiến thức chuyên môn mà còn hình thành phương pháp luận để tự cập nhật, tự trau dồi kiến thức và đổi mới phương pháp dạy và học trong suốt sự nghiệp. Nghiên cứu của TS. Nguyễn Thị Bích Hạnh và cộng sự đã chỉ ra rằng, quá trình đào tạo giáo viên phải chú trọng vào việc dạy cho người học cách học. Kỹ năng này giúp sinh viên trở thành những nhà giáo dục chủ động, sáng tạo, có khả năng thích ứng với sự thay đổi không ngừng của xã hội và yêu cầu của chương trình giáo dục. Một giáo viên có kỹ năng tự học tốt sẽ truyền cảm hứng và phương pháp cho học sinh, góp phần tạo ra một thế hệ học trò có khả năng học tập suốt đời. Do đó, việc nghiên cứu và tìm ra các giải pháp nâng cao kỹ năng tự học cho sinh viên HCMUE là một nhiệm vụ cấp thiết, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng của đội ngũ giáo viên tương lai.

1.1. Tự học là gì Khái niệm cốt lõi trong chương trình đào tạo giáo viên

Tự học được định nghĩa là quá trình cá nhân chủ động, tự giác huy động ở mức cao nhất toàn bộ tiềm năng, trí tuệ và ý chí để lĩnh hội tri thức dưới sự hướng dẫn của giảng viên. Đây là thành phần cốt lõi của hoạt động học, đặc trưng bởi tính tự giác, tích cực và độc lập cao. Trong chương trình đào tạo giáo viên, tự học không chỉ diễn ra ngoài giờ lên lớp mà còn ngay trong các buổi học chính khóa. Đặc trưng của tự học trên lớp là sự tương tác thường xuyên, có hệ thống và được điều chỉnh kịp thời bởi giảng viên thông qua các nhiệm vụ nhận thức. Quá trình này giúp sinh viên tích lũy phương pháp tự học hiệu quả, tự tin hơn khi thực hiện các nhiệm vụ phức tạp, và hình thành thói quen tự nghiên cứu khoa học.

1.2. Vai trò của năng lực tự học đối với giáo viên tương lai

Đối với sinh viên sư phạm, năng lực tự học là một trong những kỹ năng mềm quan trọng nhất. Nó không chỉ quyết định kết quả học tập tại trường mà còn là tiền đề cho sự phát triển nghề nghiệp bền vững. Một giáo viên có năng lực tự học tốt sẽ luôn chủ động cập nhật kiến thức mới, cải tiến phương pháp giảng dạy, và giải quyết các vấn đề sư phạm một cách sáng tạo. Hơn nữa, họ chính là tấm gương trực tiếp về tinh thần học tập cho học sinh. Khi giáo viên thể hiện được khả năng tự học, họ sẽ dễ dàng hướng dẫn và truyền cảm hứng cho học sinh rèn luyện kỹ năng này, đáp ứng yêu cầu của nền giáo dục hiện đại là đào tạo ra những công dân có khả năng học tập suốt đời.

II. Phân tích thực trạng kỹ năng tự học của sinh viên sư phạm

Nghiên cứu của TS. Nguyễn Thị Bích Hạnh đã tiến hành một cuộc khảo sát quy mô trên 568 sinh viên sư phạm tại Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh để đánh giá toàn diện về thực trạng kỹ năng tự học. Kết quả cho thấy một bức tranh đa chiều với cả những điểm tích cực và nhiều thách thức cần giải quyết. Nhìn chung, các kỹ năng tự học của sinh viên chỉ ở mức trung bình đến khá, chưa thực sự được rèn luyện một cách có hệ thống. Sinh viên thực hiện tốt hơn các kỹ năng cơ bản, mang tính thụ động như ghi chép bài giảng, nhưng còn yếu ở các kỹ năng bậc cao đòi hỏi tính chủ động và tư duy phản biện như phát hiện vấn đề, đặt câu hỏi hay tự giải quyết các nhiệm vụ học tập phức tạp. Thực trạng kỹ năng tự học này bị chi phối bởi nhiều yếu tố ảnh hưởng, từ nhận thức của sinh viên, nội dung môn học cho đến phương pháp giảng dạy của giảng viên. Việc hiểu rõ những điểm mạnh, điểm yếu và các nguyên nhân sâu xa là cơ sở quan trọng để đề xuất những giải pháp nâng cao kỹ năng tự học một cách hiệu quả và bền vững, góp phần cải thiện chất lượng nghiệp vụ sư phạm.

2.1. Đánh giá nhận thức về mục đích học tập của sinh viên HCMUE

Kết quả khảo sát cho thấy, đa số sinh viên HCMUE chưa nhận thức đầy đủ, rõ ràng và sâu sắc về mục đích học tập các môn nghiệp vụ sư phạm như Tâm lý học và Giáo dục học. Nhiều sinh viên học tập với mục tiêu trước mắt là để hoàn thành chương trình, qua môn, thay vì nhìn nhận đây là nền tảng kiến thức quan trọng cho nghề nghiệp tương lai. Nhận thức hạn chế này ảnh hưởng trực tiếp đến động cơ học tập, làm giảm tính tự giác và tích cực trong quá trình lĩnh hội tri thức. Chỉ một bộ phận nhỏ sinh viên nhận ra mối liên hệ chặt chẽ giữa các môn học này với việc chuẩn bị cho khóa luận tốt nghiệp hay hoạt động thực tập.

2.2. Các kỹ năng tự học cơ bản Phân tích điểm mạnh và điểm yếu

Nghiên cứu chỉ ra sự chênh lệch rõ rệt giữa các nhóm kỹ năng. Sinh viên thực hiện tương đối tốt kỹ năng "Xác định và ghi chép ý chính từ bài giảng" (điểm trung bình 3.25/4). Tuy nhiên, các kỹ năng đòi hỏi tính độc lập cao hơn lại ở mức trung bình, chẳng hạn như "Phát hiện vấn đề và đặt câu hỏi" (điểm trung bình 2.50) hay kỹ năng viết báo cáo nghiên cứu dưới dạng văn bản (điểm trung bình 2.40). Điều này cho thấy sinh viên vẫn quen với lối học thụ động, tiếp nhận kiến thức một chiều và chưa được rèn luyện đúng mức về khả năng tự tìm tòi, sáng tạo và giải quyết vấn đề. Việc đánh giá năng lực sinh viên cần chú trọng hơn vào các kỹ năng bậc cao này.

2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng tự học trong thực tiễn

Nghiên cứu đã xác định các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng tự học bao gồm: Nội dung môn học (còn mang nặng tính lý thuyết, khô khan), môi trường học tập (lớp học đông, cơ sở vật chất chưa tối ưu), và đặc biệt là phương pháp giảng dạy của giảng viên. Các phương pháp truyền thống như thuyết trình, diễn giải vẫn chiếm ưu thế, trong khi các phương pháp tích cực như thảo luận nhóm, học theo dự án chưa được áp dụng thường xuyên và hiệu quả. Chính phương pháp giảng dạy chưa thực sự đòi hỏi và tạo điều kiện đã khiến sinh viên chưa phát huy được tính tích cực, độc lập trong học tập.

III. Hướng dẫn các giải pháp nâng cao kỹ năng tự học cho sinh viên

Để cải thiện thực trạng kỹ năng tự học, nghiên cứu đã đề xuất một hệ thống các giải pháp nâng cao kỹ năng tự học mang tính đồng bộ, tác động vào cả người dạy và người học. Trọng tâm của các giải pháp này là việc đổi mới phương pháp dạy và học, chuyển từ mô hình truyền thụ một chiều sang mô hình kiến tạo, nơi sinh viên trở thành trung tâm của quá trình học tập. Giảng viên đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn và tạo điều kiện để sinh viên tự khám phá tri thức. Các biện pháp không chỉ tập trung vào việc truyền đạt kiến thức mà còn chú trọng rèn luyện phương pháp tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng hợp tác. Mục tiêu cuối cùng là hình thành cho sinh viên sư phạm một năng lực tự học bền vững, giúp họ tự tin trong học tập và trong sự nghiệp giảng dạy sau này. Việc áp dụng các giải pháp này đòi hỏi sự thay đổi trong tư duy của cả giảng viên và sinh viên, cũng như sự hỗ trợ từ phía nhà trường để tạo ra một môi trường học thuật khuyến khích sự chủ động và sáng tạo.

3.1. Kích thích động cơ và hình thành mục đích học tập đúng đắn

Biện pháp đầu tiên và quan trọng nhất là giúp sinh viên nhận thức rõ ràng, sâu sắc về ý nghĩa của môn học đối với nghề nghiệp tương lai. Giảng viên cần thực hiện điều này ngay từ buổi học đầu tiên thông qua các hoạt động như tọa đàm ngắn, thảo luận về "mong đợi của sinh viên", hoặc làm rõ mối liên hệ giữa nội dung môn học với thực tiễn giáo dục. Khi sinh viên hiểu được "học để làm gì", động cơ học tập sẽ được kích thích, từ đó thúc đẩy tính tự giác và chủ động trong suốt quá trình học.

3.2. Vai trò của việc thiết kế tình huống dạy học có vấn đề

Thay vì trình bày kiến thức một cách khô khan, giảng viên nên thiết kế nội dung bài dạy dưới dạng các tình huống có vấn đề, các bài toán nhận thức gắn liền với thực tiễn nghiệp vụ sư phạm. Cách tiếp cận này đặt sinh viên vào vị trí người phải tự mình tìm tòi, phân tích và đưa ra giải pháp. Quá trình giải quyết vấn đề không chỉ giúp sinh viên lĩnh hội kiến thức một cách sâu sắc mà còn rèn luyện được tư duy phản biện, kỹ năng thu thập và xử lý thông tin, qua đó nâng cao khả năng tự trau dồi kiến thức một cách hiệu quả.

IV. Top 3 phương pháp dạy học tích cực rèn luyện tự học hiệu quả

Nghiên cứu nhấn mạnh rằng, việc áp dụng các phương pháp tự học hiệu quả phải bắt nguồn từ sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy của giảng viên. Dưới đây là ba phương pháp dạy học tích cực đã được chứng minh là có tác động mạnh mẽ đến việc hình thành và phát triển kỹ năng tự học của sinh viên sư phạm. Những phương pháp này không chỉ giúp giờ học trở nên sinh động, hấp dẫn mà còn trao quyền chủ động cho người học. Sinh viên được khuyến khích tương tác, hợp tác và tự kiến tạo tri thức dưới sự điều phối của giảng viên. Chẳng hạn, phương pháp thảo luận nhóm tạo cơ hội để sinh viên rèn luyện kỹ năng giao tiếp, lắng nghe và bảo vệ quan điểm. Trong khi đó, dạy học theo dự án lại là một phương pháp tự học hiệu quả giúp sinh viên kết nối lý thuyết với thực tiễn, đồng thời phát triển kỹ năng quản lý thời gian học tập và làm việc độc lập. Việc triển khai thành công các phương pháp này là một bước tiến quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy và học tại trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.

4.1. Phương pháp học tập theo nhóm Tăng cường tư duy và hợp tác

Học tập theo nhóm là một hình thức tổ chức dạy học hiệu quả để phát triển các kỹ năng tương tác và tư duy phản biện. Khi làm việc nhóm, sinh viên có cơ hội trình bày ý kiến, lắng nghe và tranh luận với bạn học. Quá trình này giúp họ nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ, tự điều chỉnh nhận thức và đi đến kiến thức chung của cả nhóm. Giảng viên đóng vai trò giao nhiệm vụ rõ ràng, quan sát và hỗ trợ khi cần thiết. Thông qua hoạt động nhóm, các kỹ năng như đặt câu hỏi, lắng nghe, bảo vệ quan điểm và hợp tác được rèn luyện một cách tự nhiên.

4.2. Dạy học theo dự án Gắn liền lý thuyết và thực hành sư phạm

Dạy học theo dự án là một phương pháp đòi hỏi sinh viên phải tự lực thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, từ khâu lên kế hoạch, thu thập thông tin, xử lý, cho đến khi tạo ra sản phẩm cuối cùng. Phương pháp này giúp sinh viên vận dụng tổng hợp kiến thức liên môn để giải quyết một vấn đề thực tiễn, thúc đẩy mạnh mẽ năng lực tự học và tự nghiên cứu khoa học. Sinh viên không chỉ học được kiến thức mà còn rèn luyện được kỹ năng lập kế hoạch, quản lý thời gian và trình bày kết quả một cách chuyên nghiệp, rất cần thiết cho công việc sau này.

4.3. Kỹ thuật đàm thoại và giải quyết vấn đề ngay trên lớp

Giảng viên cần chuyển từ việc diễn giải một chiều sang tổ chức các buổi đàm thoại gợi mở. Bằng cách xây dựng một hệ thống câu hỏi logic, từ dễ đến khó, giảng viên có thể dẫn dắt sinh viên tự khám phá kiến thức. Đồng thời, cần tạo điều kiện để sinh viên đặt câu hỏi ngược lại. Kỹ thuật này không chỉ giúp kiểm tra, củng cố kiến thức mà còn kích thích sự tò mò và thói quen tư duy sâu. Việc giải quyết các bài tập tình huống ngay tại lớp giúp sinh viên thực hành và củng cố ngay lập tức các kỹ năng vừa học, biến giờ học thành một quá trình tương tác tích cực.

V. Kết quả thực nghiệm từ nghiên cứu kỹ năng tự học tại HCMUE

Để kiểm chứng tính hiệu quả của các biện pháp đề xuất, một thực nghiệm sư phạm đã được tiến hành trên môn Giáo dục học. Kết quả cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa nhóm sinh viên được dạy theo phương pháp mới (nhóm thực nghiệm) và nhóm học theo phương pháp truyền thống (nhóm đối chứng). Nhóm thực nghiệm đã có những bước tiến vượt bậc về cả nhận thức, thái độ và đặc biệt là các kỹ năng tự học. Sinh viên trong nhóm này trở nên hứng thú hơn với môn học, tích cực tham gia vào các hoạt động trên lớp, và kết quả học tập cũng được cải thiện đáng kể. Sản phẩm học tập của họ, như bài viết hay bài trình bày, thể hiện rõ sự đầu tư, khả năng phân tích và tổng hợp thông tin tốt hơn. Những kết quả tích cực này khẳng định rằng, việc đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng phát huy tính chủ động của người học là hướng đi đúng đắn và khả thi để nâng cao năng lực tự học của sinh viên sư phạm tại Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.

5.1. So sánh sự tiến bộ giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng

Sau quá trình thực nghiệm, các kỹ năng tự học của nhóm thực nghiệm đều tăng lên đáng kể, trong khi nhóm đối chứng thay đổi không nhiều. Cụ thể, kỹ năng "Viết kết quả nghiên cứu dưới dạng văn bản" của nhóm thực nghiệm tăng từ 1.79 lên 3.44 điểm, và kỹ năng "Phân tích, lựa chọn thông tin" tăng từ 2.12 lên 3.43 điểm. Ngược lại, một số kỹ năng của nhóm đối chứng thậm chí còn giảm nhẹ. Sự chênh lệch này chứng tỏ tác động tích cực và trực tiếp của các phương pháp giảng dạy đổi mới lên quá trình rèn luyện kỹ năng của sinh viên.

5.2. Đánh giá sự thay đổi trong thái độ và hứng thú học tập

Thực nghiệm cũng ghi nhận sự thay đổi lớn về thái độ. Hứng thú học tập của nhóm thực nghiệm tăng lên rõ rệt (hệ số thay đổi là 0.53), trong khi nhóm đối chứng lại có xu hướng giảm (hệ số -0.13). Sinh viên nhóm thực nghiệm đánh giá cao các phương pháp được áp dụng, cho rằng chúng giúp "phát triển tư duy độc lập, sáng tạo" và tạo ra môi trường học tập "cởi mở, tin cậy". Sự thay đổi tích cực về thái độ là một động lực quan trọng, giúp duy trì và phát triển năng lực tự học về lâu dài.

VI. Hướng đi tương lai cho kỹ năng tự học của sinh viên sư phạm

Từ những kết quả nghiên cứu và thực nghiệm, có thể thấy rằng việc nâng cao kỹ năng tự học của sinh viên sư phạm là một quá trình đòi hỏi sự nỗ lực đồng bộ từ nhiều phía. Đây không chỉ là trách nhiệm của riêng sinh viên mà còn là nhiệm vụ chiến lược của nhà trường, các khoa và từng giảng viên. Hướng đi trong tương lai cần tập trung vào việc xây dựng một hệ sinh thái giáo dục mà ở đó, hoạt động tự học được khuyến khích và tạo điều kiện tối đa. Cần có những chỉ đạo quyết liệt hơn trong việc đổi mới phương pháp dạy và học, bồi dưỡng năng lực cho giảng viên, và cải tiến chương trình đào tạo theo hướng tăng cường tính thực hành, gắn liền với thực tiễn. Về phía sinh viên, cần nhận thức rõ ràng rằng năng lực tự học là tài sản quý giá nhất, là yếu tố quyết định sự thành công trong môi trường nghiệp vụ sư phạm đầy biến động. Chủ động, tích cực và tự chịu trách nhiệm với việc học của chính mình là con đường duy nhất để trở thành những nhà giáo ưu tú trong tương lai.

6.1. Kiến nghị đối với nhà trường và các khoa chuyên môn

Nghiên cứu đề xuất nhà trường cần quan tâm đồng bộ hơn đến việc đào tạo nghề sư phạm, chỉ đạo xây dựng nội dung chương trình đào tạo giáo viên mang tính thiết thực. Cần có các biện pháp quản lý chất lượng hiệu quả, bồi dưỡng cho giảng viên về các phương pháp dạy học hiện đại, và tạo sự liên kết chặt chẽ giữa các môn khoa học nghiệp vụ. Các khoa chuyên môn cần xây dựng chương trình đáp ứng mục tiêu đào tạo, phản ánh thực tiễn nghề nghiệp và định hướng vận dụng kiến thức cho sinh viên.

6.2. Đề xuất cho giảng viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy

Mỗi giảng viên cần không ngừng học tập, nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ, đặc biệt là các kỹ thuật dạy học tích cực. Cần mạnh dạn thay đổi, thử nghiệm các chiến lược dạy học mới nhằm phát huy tối đa tính tích cực, độc lập của sinh viên. Giảng viên phải là người thắp lên ngọn lửa hứng thú học tập, là người hướng dẫn và đồng hành cùng sinh viên trên con đường chiếm lĩnh tri thức. Việc đầu tư thiết kế các bài giảng có vấn đề, tổ chức hoạt động nhóm hiệu quả là trách nhiệm cốt lõi của người thầy trong bối cảnh mới.