Nghiên Cứu Khu Hệ Chim Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Xuân Liên, Tỉnh Thanh Hóa

Trên thế giới, đã thống kê được hơn 9.700 loài chim khác nhau, với bộ Sẻ là bộ giàu họ nhất. Tuy nhiên, con số này luôn thay đổi do phát hiện loài mới và tuyệt chủng. Đáng chú ý, nhiều loài được coi là tuyệt chủng lại được phát hiện lại sau nhiều năm. Hiện nay, hơn 1.200 loài chim đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng và khoảng 2000 loài khác đang trong tình trạng nguy cấp. Các nghiên cứu cho thấy gần một nửa số lượng các loài chim nước đang bị suy giảm, chủ yếu do phát triển kinh tế và biến đổi khí hậu toàn cầu. Châu Á là nơi có tốc độ giảm nhanh nhất, với 62% số lượng các loài chim nước bị suy giảm hoặc tuyệt chủng. Bảo tồn chim toàn cầu đang là một thách thức lớn. Việc nghiên cứu taxonomy of Xuân Liên birds cũng là một phần của công tác bảo tồn quốc tế.

Việt Nam là một trong những nước có khu hệ chim đa dạng và phong phú trong khu vực Đông Nam Á. Tổng số loài chim được ghi nhận từ 828 đến 887 loài thuộc 88 họ, 19 bộ. Sự phong phú này là do sự phân hóa địa hình, khí hậu và môi trường sống. Trước năm 1975, Delacour và Jabouille (1931) đã mô tả 954 loài chim ở Đông Dương. Võ Quý (1971) đã khái quát đặc điểm sinh học của 675 loài chim ở miền Bắc Việt Nam, bao gồm một loài mới và một loài phụ mới. Sau năm 1975, các nghiên cứu chim được đẩy mạnh. Võ Quý (1975; 1981) đã mô tả 1.009 loài chim ở Việt Nam. Năm 1995, Võ Quý và Nguyễn Cử đã xuất bản Danh lục Chim Việt Nam với 828 loài. Nghiên cứu khoa học chim ở Việt Nam không ngừng phát triển.

Phương pháp phỏng vấn sử dụng bộ câu hỏi nhằm thu thập thông tin về thành phần loài, phân bố và các mối đe dọa. Quá trình phỏng vấn còn cung cấp thông tin về sự có mặt của các loài chim mà có thể quá trình điều tra thực địa không ghi nhận được. Khi phỏng vấn sử dụng hình ảnh trong các tài liệu nhận dạng chim để giúp người được phỏng vấn nhận diện chính xác loài. Ngoài ra còn thu thập các di vật cơ thể chim còn lưu giữ lại trong nhà người dân địa phương như: mỏ, chân, lông cánh,... Toàn bộ thông tin thu thập được ghi chép đầy đủ vào phiếu phỏng vấn. Phỏng vấn được tiến hành trước nghiên cứu thực địa với 50 đối tượng bao gồm Kiểm lâm viên tại các trạm Kiểm lâm, tổ bảo vệ rừng và người dân địa phương thuộc các xã Bát Mọt, Yên Nhân, và Vạn Xuân.

Mục đích của việc thiết lập và điều tra trên tuyến là xác định thành phần loài, phân bố của các loài theo đai cao và sinh cảnh. Ngoài ra, trong quá trình điều tra trên tuyến tiến hành ghi nhận các tác động của con người tới tài nguyên của khu bảo tồn. Tổng số có 12 tuyến điều tra được lập trong khu vực nghiên cứu. Nguyên tắc lập tuyến là đi qua các dạng sinh cảnh, địa hình khác nhau. Tuyến có chiều dài từ 2,0 km đến – 22,0 km. Điều tra trên tuyến được thực hiện cả ngày bắt đầu từ 5h30 và kết thúc lúc 17h30. Trong quá trình điều tra trên tuyến, người điều tra di chuyển với tốc độ 1,5 km - 2,5 km và quan sát các loài chim bằng mắt thường, ống nhòm, chụp ảnh và xác định tiếng hót hay tiếng kêu.

Khu vực nghiên cứu được phân chia làm 4 đai cao khác nhau. Quan điểm phân chia như sau: < 400 m, 400 m - 600 m, 600 m - 800 m, > 800 m. Trong nghiên cứu này việc xác định và mô tả các dạng sinh cảnh chính ở khu BTTN Xuân Liên dựa trên các bản đồ hiện trạng thảm thực vật và phương pháp quan sát trực tiếp trên tuyến điều tra. Ngoài ra, để mô tả sinh cảnh người điều tra sử dụng máy ảnh chụp lại các dạng sinh cảnh chính trong khu vực nghiên cứu. Quan điểm phân chia như sau: Sinh cảnh rừng nguyên sinh; Sinh cảnh rừng hỗn giao gỗ, tre nứa và tre nứa thuần loài; Sinh cảnh ven sông, suối và hồ nước; Sinh cảnh trảng cỏ, cây bụi; Sinh cảnh rừng thứ sinh và rừng phục hồi; Sinh cảnh khu dân cư, nương rẫy và đồng ruộng.

Nghiên cứu đã bổ sung danh lục các loài chim ghi nhận tại Khu BTTN Xuân Liên. So sánh với các Vườn quốc gia và Khu BTTN khác thuộc vùng Bắc Trung Bộ, Xuân Liên có số lượng loài chim đáng kể, thể hiện giá trị bảo tồn chim Xuân Liên. Phân tích đa dạng cấu trúc các bậc phân loại cho thấy sự phong phú về họ, bộ và lớp của khu hệ chim nơi đây. Điều này khẳng định tầm quan trọng của Xuân Liên trong việc bảo tồn đa dạng sinh học của Việt Nam.

Nghiên cứu đã xác định các loài chim quý, hiếm có giá trị bảo tồn nguồn gen tại Khu BTTN Xuân Liên. Các loài này cần được ưu tiên bảo vệ và giám sát chặt chẽ. Việc bảo tồn môi trường sống của chúng là rất quan trọng để duy trì sự đa dạng sinh học. Nghiên cứu này đóng góp vào việc xây dựng chiến lược bảo tồn loài chim quý hiếm Xuân Liên một cách hiệu quả.

Nghiên cứu đã xác định sự phân bố của các loài chim theo đai cao và các dạng sinh cảnh ở Khu BTTN Xuân Liên. Sự phân bố này phản ánh sự thích nghi của các loài chim với các điều kiện môi trường khác nhau. Thông tin này quan trọng trong việc quy hoạch các khu vực bảo tồn và quản lý môi trường sống chim Xuân Liên.

Nghiên cứu đã ghi nhận các mối đe dọa trực tiếp và gián tiếp tới khu hệ chim tại Khu BTTN Xuân Liên. Các mối đe dọa này bao gồm săn bắn, bẫy bắt, khai thác gỗ trái phép, phá rừng làm nương rẫy, và ô nhiễm môi trường. Đánh giá mức độ ảnh hưởng của từng mối đe dọa giúp xác định các ưu tiên bảo tồn.

Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp bảo tồn đa dạng khu hệ chim tại Khu BTTN Xuân Liên. Các giải pháp này bao gồm tăng cường giám sát các loài chim quý, hiếm, thực thi pháp luật, bảo vệ sinh cảnh, nâng cao nhận thức cộng đồng, và thúc đẩy du lịch sinh thái. Bảo tồn chim Xuân Liên cần sự phối hợp của nhiều bên liên quan.

Du lịch sinh thái có thể tạo ra nguồn thu nhập cho cộng đồng địa phương, từ đó khuyến khích họ tham gia vào công tác bảo tồn. Phát triển các tour du lịch quan sát chim, xây dựng các trung tâm giáo dục môi trường, và tạo ra các sản phẩm du lịch thân thiện với môi trường là những giải pháp tiềm năng. Cần có sự quản lý chặt chẽ để đảm bảo du lịch không gây ảnh hưởng tiêu cực đến sinh thái học chim Xuân Liên.

Nghiên cứu đã đóng góp vào việc nâng cao hiểu biết về khu hệ chim tại Khu BTTN Xuân Liên. Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các chính sách và kế hoạch quản lý, bảo tồn khu hệ động vật Xuân Liên một cách hiệu quả.

Nghiên cứu đề xuất một số kiến nghị cho công tác quản lý và bảo tồn chim tại Khu BTTN Xuân Liên. Các kiến nghị này bao gồm tăng cường nguồn lực cho công tác bảo tồn, nâng cao năng lực cho cán bộ kiểm lâm, và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng địa phương.