## Tổng quan nghiên cứu

Nhu cầu về thịt lợn tại Việt Nam ngày càng tăng, không chỉ về số lượng mà còn về chất lượng, đặc biệt tại các vùng núi cao như huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình. Trong khi các giống lợn ngoại nhập như Yorkshire, Landrace, Duroc được nuôi phổ biến ở nhiều nơi, các giống lợn bản địa đang có xu hướng giảm sút và có nguy cơ tuyệt chủng. Lợn bản địa có ưu điểm về sức đề kháng, khả năng thích nghi với điều kiện chăn nuôi nông hộ và chất lượng thịt thơm ngon, phù hợp với điều kiện kinh tế của người dân vùng cao. Tuy nhiên, khả năng sinh sản và tăng trưởng của lợn bản địa còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của chăn nuôi.

Đề tài nghiên cứu khả năng sinh sản của lợn nái lai F1 (đực Rừng x cái Bản địa) và khả năng sản xuất thịt của con lai F2 (đực Rừng x cái F1) tại huyện Đà Bắc nhằm mục tiêu đánh giá các chỉ tiêu sinh lý sinh sản, khả năng sinh trưởng và chất lượng thịt của các tổ hợp lai này. Thời gian nghiên cứu từ tháng 8/2018 đến tháng 8/2019 tại các nông hộ thuộc ba xã Tiền Phong, Đoàn Kết và Mường Chiềng. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc cung cấp số liệu phục vụ nghiên cứu và giảng dạy, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao năng suất, hiệu quả chăn nuôi và phát triển bền vững chăn nuôi lợn bản địa vùng cao.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Di truyền học số lượng**: Tính trạng số lượng như khả năng sinh sản và sinh trưởng của lợn được điều khiển bởi nhiều gen với ảnh hưởng lớn từ môi trường. Giá trị kiểu hình được biểu thị qua công thức P = G + E, trong đó G là giá trị kiểu gen và E là sai lệch môi trường. Hệ số di truyền quyết định mức tiến triển khi chọn lọc.

- **Lai giống và ưu thế lai**: Lai giống là phương pháp chủ yếu khai thác biến dị di truyền, tạo ưu thế lai giúp con lai vượt trội về sức sống, tốc độ sinh trưởng, khả năng sinh sản và sức đề kháng. Ưu thế lai phụ thuộc vào công thức lai, tính trạng, sự khác biệt di truyền giữa bố mẹ và điều kiện ngoại cảnh.

- **Đặc điểm sinh lý sinh sản lợn nái**: Chu kỳ động dục trung bình 21 ngày, tuổi động dục lần đầu khoảng 148 ngày đối với lợn bản địa, số trứng rụng trung bình 20-25 trứng/lần động dục. Khả năng sinh sản được đánh giá qua số con sơ sinh, tỷ lệ nuôi sống, số lứa/năm, khoảng cách lứa đẻ.

- **Các yếu tố ảnh hưởng đến sinh sản và sinh trưởng**: Yếu tố di truyền, dinh dưỡng, mùa vụ, tuổi và lứa đẻ, phương thức phối giống, điều kiện chăn nuôi và môi trường đều ảnh hưởng đến năng suất sinh sản và sinh trưởng của lợn.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Đối tượng nghiên cứu**: Lợn nái lai F1 (đực Rừng x cái Bản địa) và lợn thịt F2 (đực Rừng x cái F1).

- **Địa điểm và thời gian**: Nghiên cứu thực hiện tại các nông hộ thuộc ba xã Tiền Phong, Đoàn Kết, Mường Chiềng, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình từ tháng 8/2018 đến tháng 8/2019.

- **Thu thập dữ liệu**: Số liệu về cơ cấu đàn lợn, phương thức chăn nuôi, các chỉ tiêu sinh lý sinh sản của lợn nái F1 và khả năng sinh trưởng, chất lượng thịt của lợn F2 được thu thập qua khảo sát thực tế, theo dõi trực tiếp và ghi chép sổ sách.

- **Phân tích số liệu**: Sử dụng phần mềm Minitab và Excel để tính giá trị trung bình, độ biến động, sai số tiêu chuẩn và kiểm định sai khác có ý nghĩa thống kê.

- **Cỡ mẫu**: Theo dõi 30 con lợn nái F1 và 60 con lợn thịt F2 (tỷ lệ đực cái 50/50) nuôi tại 6 hộ gia đình.

- **Phương pháp đánh giá**: Đánh giá khả năng sinh sản qua các chỉ tiêu như tuổi động dục, số con sơ sinh, tỷ lệ nuôi sống; đánh giá sinh trưởng qua khối lượng, sinh trưởng tuyệt đối và tương đối; đánh giá chất lượng thịt qua mổ khảo sát các chỉ tiêu tỷ lệ nạc, mỡ, xương, diện tích cơ thăn.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Cơ cấu đàn lợn**: Lợn bản địa chiếm tỷ lệ cao trong đàn lợn tại các xã nghiên cứu, với tổng số 746 con (46,93% tổng đàn). Lợn Móng Cái, lợn lai và các loại khác chiếm tỷ lệ thấp hơn lần lượt 19,33%, 24,47% và 9,28%.

- **Khả năng sinh sản của lợn nái F1**: Tuổi động dục lần đầu trung bình 148,45 ngày, khối lượng động dục lần đầu 20,25 kg, chu kỳ động dục 21,35 ngày. Số con sơ sinh trung bình 6,84 con/lứa, tỷ lệ nuôi sống đến cai sữa đạt 97,5%. Khoảng cách lứa đẻ trung bình 210,48 ngày, thời gian động dục trở lại sau cai sữa 12,94 ngày.

- **Khả năng sinh trưởng của lợn F2**: Khối lượng lợn F2 tăng dần theo tháng tuổi, sinh trưởng tuyệt đối đạt khoảng 300-400 g/con/ngày, sinh trưởng tương đối tăng từ 3% đến 7% qua các tháng. Mổ khảo sát cho thấy tỷ lệ nạc trung bình 55%, tỷ lệ mỡ 20%, diện tích cơ thăn đạt 35 cm², độ dày mỡ lưng khoảng 2 cm.

- **Phương thức chăn nuôi**: Người dân chuyển dần từ chăn thả tự nhiên sang bán chăn thả và nuôi nhốt, với 63,83% lợn được nuôi nhốt. Thức ăn chủ yếu là thức ăn xanh tự nhiên kết hợp thức ăn tinh công nghiệp với năng lượng 3000 Kcal/kg và protein thô 14%.

### Thảo luận kết quả

Khả năng sinh sản của lợn nái F1 tuy thấp hơn so với các giống ngoại nhập nhưng phù hợp với điều kiện chăn nuôi vùng cao, thể hiện qua số con sơ sinh trung bình 6,84 con/lứa và tỷ lệ nuôi sống cao 97,5%. Khoảng cách lứa đẻ 210 ngày còn dài, ảnh hưởng đến năng suất tổng thể, cần cải thiện qua kỹ thuật chăm sóc và quản lý.

Khả năng sinh trưởng của lợn F2 được cải thiện rõ rệt so với lợn bản địa thuần chủng, với tốc độ tăng trọng trung bình 300-400 g/ngày, phù hợp với điều kiện chăn nuôi nông hộ. Tỷ lệ nạc thịt cao và chất lượng thịt tốt đáp ứng nhu cầu thị trường về sản phẩm đặc sản vùng cao.

Phương thức chăn nuôi chuyển đổi tích cực giúp nâng cao hiệu quả sản xuất, đồng thời thức ăn phối trộn hợp lý đảm bảo dinh dưỡng cho lợn sinh trưởng và sinh sản tốt. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về ưu thế lai và khả năng thích nghi của lợn lai giữa đực rừng và lợn bản địa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu đàn lợn, bảng so sánh các chỉ tiêu sinh sản và sinh trưởng qua các tháng tuổi, biểu đồ tỷ lệ nạc và mỡ thịt qua mổ khảo sát để minh họa rõ nét hiệu quả của tổ hợp lai.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường chọn lọc và quản lý đực giống**: Hướng dẫn người dân lựa chọn đực giống chất lượng, luân chuyển đực giống để giảm thiểu giao phối cận huyết, nâng cao tỷ lệ thụ thai và chất lượng đàn con trong vòng 1-2 năm.

- **Cải thiện kỹ thuật chăm sóc và dinh dưỡng**: Đề xuất bổ sung thức ăn tinh và thô xanh hợp lý, đặc biệt trong giai đoạn hậu bị và nuôi con, nhằm tăng số lượng trứng rụng, tỷ lệ phôi sống và tốc độ sinh trưởng, thực hiện trong 1 năm tới tại các hộ chăn nuôi.

- **Phát triển mô hình chăn nuôi bán chăn thả và nuôi nhốt**: Khuyến khích áp dụng mô hình nuôi nhốt kết hợp bán chăn thả để tăng hiệu quả sử dụng thức ăn và kiểm soát dịch bệnh, giảm thiểu tổn thất lợn con, triển khai trong 2 năm.

- **Tuyên truyền và đào tạo kỹ thuật chăn nuôi**: Tổ chức các lớp tập huấn nâng cao nhận thức về kỹ thuật sinh sản, chăm sóc lợn nái và lợn con cho người dân vùng cao, nhằm nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm, thực hiện liên tục hàng năm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Người chăn nuôi vùng cao**: Nắm bắt kỹ thuật lai tạo và chăm sóc lợn lai phù hợp điều kiện địa phương, nâng cao hiệu quả chăn nuôi.

- **Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành chăn nuôi**: Sử dụng số liệu và kết quả nghiên cứu làm tài liệu tham khảo, phát triển nghiên cứu tiếp theo về lai tạo giống và sinh sản lợn.

- **Chính quyền địa phương và cơ quan quản lý nông nghiệp**: Định hướng chính sách hỗ trợ phát triển chăn nuôi lợn bản địa và lai tạo, xây dựng chương trình phát triển bền vững.

- **Doanh nghiệp sản xuất thức ăn chăn nuôi và giống vật nuôi**: Tham khảo nhu cầu và đặc điểm sinh trưởng, sinh sản của lợn lai để phát triển sản phẩm phù hợp.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Lợn nái lai F1 có ưu điểm gì so với lợn bản địa thuần chủng?**  
Lợn nái lai F1 có khả năng sinh sản ổn định với số con sơ sinh trung bình 6,84 con/lứa và tỷ lệ nuôi sống cao 97,5%, đồng thời có sức đề kháng tốt phù hợp với điều kiện chăn nuôi vùng cao.

2. **Khả năng sinh trưởng của lợn F2 như thế nào?**  
Lợn F2 đạt tốc độ tăng trọng trung bình khoảng 300-400 g/con/ngày, sinh trưởng tương đối tăng từ 3% đến 7% qua các tháng, phù hợp với nhu cầu thị trường về thịt chất lượng.

3. **Phương thức chăn nuôi nào phù hợp cho lợn lai tại vùng cao?**  
Phương thức bán chăn thả kết hợp nuôi nhốt được khuyến khích để tận dụng nguồn thức ăn tự nhiên, kiểm soát dịch bệnh và nâng cao hiệu quả sản xuất.

4. **Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến khả năng sinh sản của lợn nái?**  
Yếu tố di truyền, dinh dưỡng, tuổi phối giống, phương thức phối giống và điều kiện môi trường là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến năng suất sinh sản.

5. **Làm thế nào để giảm thiểu giao phối cận huyết trong chăn nuôi lợn bản địa?**  
Cần tổ chức luân chuyển đực giống đã chọn lọc giữa các hộ, hướng dẫn người dân lựa chọn đực giống chất lượng và tránh sử dụng đực giống trong cùng gia đình lâu dài.

## Kết luận

- Đàn lợn bản địa tại huyện Đà Bắc chiếm tỷ lệ lớn trong cơ cấu chăn nuôi, giữ vai trò quan trọng trong đời sống người dân vùng cao.  
- Lợn nái lai F1 có khả năng sinh sản ổn định với số con sơ sinh trung bình 6,84 con/lứa và tỷ lệ nuôi sống cao 97,5%.  
- Lợn F2 có khả năng sinh trưởng tốt với tốc độ tăng trọng trung bình 300-400 g/ngày và chất lượng thịt đáp ứng yêu cầu thị trường.  
- Phương thức chăn nuôi chuyển đổi tích cực, kết hợp nuôi nhốt và bán chăn thả giúp nâng cao hiệu quả sản xuất.  
- Cần tiếp tục nghiên cứu, áp dụng các giải pháp kỹ thuật và chính sách hỗ trợ để phát triển bền vững chăn nuôi lợn lai tại vùng cao.

**Hành động tiếp theo**: Triển khai các chương trình đào tạo kỹ thuật, hỗ trợ chọn lọc đực giống và cải thiện dinh dưỡng trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao năng suất và chất lượng đàn lợn lai.

**Kêu gọi**: Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và người chăn nuôi cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa tiềm năng của lợn lai F1 và F2, góp phần phát triển kinh tế nông thôn bền vững.