Luận văn thạc sĩ về hiện tượng bắt nạt ở học sinh phổ thông

• Tác giả: Nguyễn Thị Nga
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thị Minh Hằng
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Tâm lý học
• Đề tài: Nghiên cứu hiện tượng bắt nạt học sinh phổ thông
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2011
• Địa điểm: Hà Nội

• PHẦN MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ HIỆN TƯỢNG BỊ BẮT NẠT
• 1.1. Tình hình nghiên cứu về hiện tượng bị bắt nạt ở nước ngoài
• 1.2. Một vài nét về tình hình nghiên cứu hiện tượng bị bắt nạt ở Việt Nam
• 1.3. Một số vấn đề lý luận
• 1.3.1. Khái niệm bắt nạt và người bắt nạt

I. Tổng quan về hiện tượng bắt nạt học sinh

Hiện tượng bắt nạt học sinh đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng trong môi trường học đường. Nghiên cứu cho thấy, hiện tượng bắt nạt không chỉ gây tổn thương về thể chất mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý học sinh. Theo các nghiên cứu quốc tế, nguyên nhân bắt nạt thường liên quan đến sự chênh lệch quyền lực giữa kẻ bắt nạt và nạn nhân. Hành vi này thường lặp đi lặp lại, tạo ra nỗi sợ hãi cho nạn nhân. Các hình thức bạo lực học đường có thể bao gồm cả hành vi trực tiếp như đánh đập và hành vi gián tiếp như phát tán tin đồn. Điều này cho thấy sự cần thiết phải có những biện pháp can thiệp kịp thời để giảm thiểu hậu quả của bắt nạt.

1.1. Tình hình nghiên cứu về hiện tượng bắt nạt ở nước ngoài

Nghiên cứu về hiện tượng bắt nạt đã được thực hiện từ những năm 70, với những đóng góp quan trọng từ Dan Olweus. Các nghiên cứu này đã chỉ ra rằng bắt nạt có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho cả nạn nhân và kẻ bắt nạt. Một số nghiên cứu gần đây cho thấy tỷ lệ học sinh bị bắt nạt ở các nước phát triển có thể lên đến 30%. Điều này cho thấy rằng bắt nạt học sinh không chỉ là vấn đề của một quốc gia mà là một hiện tượng toàn cầu cần được quan tâm và nghiên cứu sâu hơn.

1.2. Tình hình nghiên cứu hiện tượng bắt nạt ở Việt Nam

Tại Việt Nam, hiện tượng bắt nạt học sinh đang ngày càng được chú ý. Các phương tiện truyền thông đã đưa tin về nhiều vụ việc bạo lực học đường, cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề này. Tuy nhiên, số lượng nghiên cứu chính thức về bắt nạt học sinh vẫn còn hạn chế. Các nghiên cứu hiện có chủ yếu tập trung vào các khía cạnh lý thuyết mà chưa đi sâu vào thực trạng và nguyên nhân cụ thể. Điều này cho thấy cần có thêm nhiều nghiên cứu thực tiễn để hiểu rõ hơn về tình trạng bắt nạt trong môi trường học đường Việt Nam.

II. Nguyên nhân và hậu quả của hiện tượng bắt nạt

Nguyên nhân của hiện tượng bắt nạt rất đa dạng, bao gồm yếu tố cá nhân, gia đình và môi trường học đường. Nhiều học sinh bị bắt nạt có thể xuất phát từ sự thiếu tự tin hoặc có hoàn cảnh gia đình khó khăn. Hơn nữa, môi trường học đường cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành hành vi này. Hậu quả của bắt nạt không chỉ ảnh hưởng đến nạn nhân mà còn đến cả kẻ bắt nạt. Nạn nhân có thể gặp phải các vấn đề về tâm lý như trầm cảm, lo âu, và thậm chí là ý định tự tử. Trong khi đó, kẻ bắt nạt có thể phát triển những hành vi tiêu cực và gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ xã hội.

2.1. Nguyên nhân bắt nạt học sinh

Có nhiều nguyên nhân bắt nạt học sinh, trong đó có thể kể đến sự khác biệt về thể chất, giới tính, hoặc tình trạng xã hội. Học sinh có hoàn cảnh gia đình không ổn định thường dễ trở thành nạn nhân. Ngoài ra, sự thiếu hụt kỹ năng giao tiếp và khả năng giải quyết xung đột cũng là yếu tố góp phần vào hiện tượng bắt nạt. Các nghiên cứu cho thấy rằng những học sinh có xu hướng bắt nạt thường có vấn đề trong việc kiểm soát cảm xúc và hành vi của mình.

2.2. Hậu quả của hiện tượng bắt nạt

Hậu quả của bắt nạt học sinh rất nghiêm trọng. Nạn nhân thường phải chịu đựng những tổn thương về tâm lý, dẫn đến các vấn đề như trầm cảm, lo âu và giảm khả năng học tập. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng những học sinh bị bắt nạt có nguy cơ cao hơn trong việc phát triển các vấn đề sức khỏe tâm thần. Hơn nữa, bắt nạt cũng ảnh hưởng đến môi trường học đường, làm giảm sự gắn kết và tinh thần học tập của học sinh.

III. Phương pháp ngăn chặn hiện tượng bắt nạt

Để giảm thiểu hiện tượng bắt nạt học sinh, cần có những biện pháp can thiệp hiệu quả từ cả gia đình, nhà trường và xã hội. Việc giáo dục học sinh về bạo lực học đường và cách ứng xử khi gặp phải tình huống này là rất cần thiết. Các chương trình giáo dục có thể giúp học sinh nhận thức rõ hơn về bắt nạt và cách phòng tránh. Ngoài ra, việc tạo ra một môi trường học tập an toàn và thân thiện cũng là yếu tố quan trọng trong việc ngăn chặn bắt nạt học sinh.

3.1. Giáo dục và nâng cao nhận thức

Giáo dục là một trong những phương pháp quan trọng nhất để ngăn chặn hiện tượng bắt nạt. Các chương trình giáo dục nên bao gồm các nội dung về bạo lực học đường, cách nhận diện và ứng phó với bắt nạt. Học sinh cần được trang bị kỹ năng giao tiếp và giải quyết xung đột để có thể tự bảo vệ mình và giúp đỡ bạn bè. Việc tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm về bắt nạt học sinh cũng có thể giúp nâng cao nhận thức cho cả học sinh và phụ huynh.

3.2. Tạo môi trường học tập an toàn

Môi trường học tập an toàn và thân thiện là yếu tố quyết định trong việc ngăn chặn bắt nạt học sinh. Nhà trường cần có các chính sách rõ ràng về việc xử lý các hành vi bạo lực học đường. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa giáo viên, phụ huynh và học sinh để phát hiện và can thiệp kịp thời khi có dấu hiệu bắt nạt. Hơn nữa, việc khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động ngoại khóa cũng giúp xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa các em, từ đó giảm thiểu nguy cơ bắt nạt.

Tổng quan nghiên cứu

Hiện tượng bị bắt nạt ở học sinh phổ thông là một vấn đề xã hội và tâm lý ngày càng được quan tâm tại Việt Nam cũng như trên thế giới. Theo kết quả nghiên cứu tại huyện Thanh Hà, Hải Dương, có tới 56.21% học sinh phổ thông bị ít nhất một hình thức bắt nạt ở mức độ thường xuyên trở lên, tương đương khoảng 2 học sinh thì có 1 học sinh bị bắt nạt. Tỷ lệ này cho thấy mức độ nghiêm trọng của hiện tượng bắt nạt trong môi trường học đường. Nghiên cứu tập trung trên 459 học sinh từ lớp 4 đến lớp 12 tại ba trường thuộc các cấp tiểu học, trung học cơ sở và trung học phổ thông, với tỷ lệ nam nữ tương đối cân bằng (nam 51.2%, nữ 48.8%). Mục tiêu chính của nghiên cứu là làm rõ mức độ, hình thức, nguyên nhân và cách thức ứng xử của học sinh khi bị bắt nạt, từ đó đề xuất các giải pháp giảm thiểu hiện tượng này.

Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương, trong giai đoạn từ tháng 11/2009 đến tháng 8/2011. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể về thực trạng bắt nạt, góp phần nâng cao nhận thức của nhà trường, gia đình và xã hội về vấn đề này, đồng thời hỗ trợ xây dựng các chính sách và chương trình can thiệp hiệu quả nhằm bảo vệ sức khỏe tâm thần cho học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về hành vi bắt nạt và bị bắt nạt trong tâm lý học phát triển và xã hội học giáo dục. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết về bắt nạt của Olweus (1991): Bắt nạt được định nghĩa là hành vi cố ý gây tổn thương lặp đi lặp lại, có sự chênh lệch về quyền lực giữa kẻ bắt nạt và nạn nhân. Lý thuyết này nhấn mạnh ba đặc điểm: cố ý gây hại, tính lặp lại và sự mất cân bằng quyền lực.

• Mô hình đa chiều về bị bắt nạt (Multidimensional Peer-Victimization Scale - MVPS) của Mynard và Joseph (2000): Mô hình phân loại bắt nạt thành 5 hình thức chính: bắt nạt về thể chất, quan hệ, giá trị, sở hữu và truyền thông. Mô hình này giúp đánh giá toàn diện các dạng bắt nạt, từ đó hiểu rõ hơn về tác động và cách thức can thiệp.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: bắt nạt thể chất (đấm, đá, xô đẩy), bắt nạt quan hệ (loại trừ, nói xấu), bắt nạt giá trị (chê bai, gọi biệt danh xấu), bắt nạt sở hữu (lấy trộm đồ, bắt đưa tiền), và bắt nạt truyền thông (nhắn tin đe dọa, phát tán tin đồn trên mạng).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích tài liệu, khảo sát bằng bảng hỏi, hỏi chuyện lâm sàng và nghiên cứu trường hợp. Cụ thể:

• Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 459 học sinh thuộc 3 cấp học tại huyện Thanh Hà, Hải Dương. Tỷ lệ nam nữ cân bằng, học lực trải đều từ yếu đến xuất sắc, đa phần tự đánh giá phát triển thể chất ở mức trung bình.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng thang đo MVPS để đánh giá mức độ và hình thức bị bắt nạt, kết hợp bảng hỏi bổ sung về nguyên nhân, cảm xúc và cách ứng xử khi bị bắt nạt. Phần mềm SPSS 16.0 được dùng để xử lý số liệu với các phép thống kê mô tả, phân tích tương quan Pearson và so sánh t-test.

• Timeline nghiên cứu: Từ tháng 11/2009 đến tháng 8/2011, gồm xây dựng đề cương, thu thập và xử lý số liệu, viết báo cáo và hoàn thiện luận văn.

Phương pháp chọn mẫu là chọn ngẫu nhiên có chủ đích tại các trường tiểu học, THCS và THPT nhằm đảm bảo đại diện cho các cấp học và đặc điểm dân số học sinh phổ thông. Phương pháp hỏi chuyện lâm sàng và nghiên cứu trường hợp giúp làm rõ sâu sắc hơn về cảm xúc và hành vi của học sinh bị bắt nạt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ bị bắt nạt cao: 56.21% học sinh bị bắt nạt ít nhất một hình thức ở mức độ thường xuyên trở lên. Tỷ lệ này giảm dần theo cấp học: Tiểu học 71%, THCS 56%, THPT 38%. Nam giới bị bắt nạt nhiều hơn nữ (59.68% so với 52.23%).

2. Phân bố hình thức bắt nạt: Bắt nạt thể chất là hình thức phổ biến nhất với mức độ trung bình 1.55 trên thang điểm 4, tiếp theo là bắt nạt về giá trị (1.36), quan hệ (1.35), sở hữu (1.33) và truyền thông (1.29). Khoảng 13% học sinh thường xuyên bị đấm, đá; 15.5% bị gọi bằng biệt danh xấu; 9% bị nói xấu sau lưng.

3. Khác biệt giới tính: Nam giới bị bắt nạt thể chất nhiều hơn nữ (30.64% so với 26.34%, p<0.01). Nam cũng bị bắt nạt về giá trị và sở hữu nhiều hơn với ý nghĩa thống kê (p=0.001). Nữ giới có xu hướng bị bắt nạt quan hệ và lời nói tinh vi hơn nhưng không có sự khác biệt rõ ràng về mặt thống kê.

4. Ảnh hưởng của cấp học: Học sinh tiểu học bị bắt nạt nhiều nhất ở các hình thức thể chất, quan hệ, giá trị và sở hữu (p<0.01). Ngược lại, bắt nạt truyền thông phổ biến hơn ở học sinh THPT do tiếp xúc nhiều với công nghệ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hiện tượng bắt nạt ở học sinh phổ thông tại huyện Thanh Hà là vấn đề nghiêm trọng, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học và nam giới. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, cho thấy bắt nạt thể chất phổ biến hơn ở nam, trong khi bắt nạt quan hệ và lời nói tinh vi hơn ở nữ. Sự giảm tỷ lệ bắt nạt theo cấp học phản ánh khả năng tự bảo vệ và kỹ năng xã hội phát triển theo tuổi tác.

Việc bắt nạt về giá trị và quan hệ có tác động sâu sắc đến tâm lý học sinh, làm giảm lòng tự trọng và có thể dẫn đến trầm cảm, lo âu. Hình thức bắt nạt truyền thông tuy ít phổ biến hơn nhưng đang có xu hướng gia tăng ở học sinh lớn tuổi do sự phát triển của công nghệ thông tin.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ bị bắt nạt theo giới tính và cấp học, bảng so sánh mức độ các hình thức bắt nạt, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt và mức độ phổ biến của từng hình thức.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giáo dục kỹ năng xã hội và phòng chống bắt nạt: Triển khai các chương trình đào tạo kỹ năng giao tiếp, tự bảo vệ và xử lý tình huống bắt nạt cho học sinh từ cấp tiểu học đến THPT. Mục tiêu giảm tỷ lệ bắt nạt thể chất và quan hệ ít nhất 20% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường học.

2. Xây dựng môi trường học đường an toàn, thân thiện: Tăng cường giám sát, xử lý nghiêm các hành vi bắt nạt trong trường học, đặc biệt là ở khu vực sân trường, nhà vệ sinh và trên đường đến trường. Thiết lập hệ thống báo cáo và hỗ trợ học sinh bị bắt nạt. Mục tiêu giảm các vụ việc bắt nạt thể chất và truyền thông trong trường học trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên và công an địa phương.

3. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho phụ huynh và giáo viên: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo về nhận biết dấu hiệu bắt nạt, hậu quả và cách hỗ trợ học sinh. Mục tiêu 80% phụ huynh và giáo viên được đào tạo trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các tổ chức xã hội.

4. Hỗ trợ tâm lý cho học sinh bị bắt nạt: Thiết lập các phòng tư vấn tâm lý học đường, cung cấp dịch vụ hỗ trợ tâm lý kịp thời cho học sinh bị bắt nạt để giảm thiểu hậu quả tâm lý. Mục tiêu 100% học sinh bị bắt nạt được tiếp cận dịch vụ trong vòng 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Nhà trường phối hợp với các chuyên gia tâm lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ thực trạng bắt nạt, từ đó xây dựng chính sách, quy định và chương trình phòng chống phù hợp tại các trường học.

2. Giáo viên và cán bộ quản lý trường học: Nắm bắt các hình thức bắt nạt, dấu hiệu nhận biết và cách xử lý hiệu quả để bảo vệ học sinh và duy trì môi trường học tập an toàn.

3. Phụ huynh học sinh: Nhận biết các dấu hiệu con bị bắt nạt, hiểu nguyên nhân và cách hỗ trợ con em mình vượt qua khó khăn, đồng thời phối hợp với nhà trường.

4. Chuyên gia tâm lý và nhà nghiên cứu: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và cơ sở lý thuyết để phát triển các chương trình can thiệp, tư vấn và nghiên cứu sâu hơn về tâm lý học học đường.

Câu hỏi thường gặp

1. Hiện tượng bắt nạt phổ biến ở độ tuổi nào nhất?
   Nghiên cứu cho thấy học sinh tiểu học có tỷ lệ bị bắt nạt cao nhất, đặc biệt là các lớp 4 và 5, do các em còn hạn chế kỹ năng tự bảo vệ và xử lý tình huống.

2. Hình thức bắt nạt nào phổ biến nhất?
   Bắt nạt thể chất là hình thức phổ biến nhất, với các hành vi như đấm, đá, xô đẩy chiếm tỷ lệ cao nhất trong các hình thức bắt nạt.

3. Giới tính ảnh hưởng thế nào đến việc bị bắt nạt?
   Nam giới bị bắt nạt thể chất nhiều hơn nữ, trong khi nữ thường bị bắt nạt về quan hệ và lời nói tinh vi hơn, tuy nhiên sự khác biệt về hình thức quan hệ không có ý nghĩa thống kê rõ ràng.

4. Bắt nạt truyền thông là gì và có phổ biến không?
   Bắt nạt truyền thông là các hành vi như nhắn tin đe dọa, phát tán tin đồn trên mạng. Ở địa bàn nghiên cứu, hình thức này ít phổ biến do hạn chế tiếp cận công nghệ, nhưng có xu hướng tăng ở học sinh THPT.

5. Làm thế nào để phụ huynh phát hiện con bị bắt nạt?
   Phụ huynh nên chú ý các dấu hiệu như trẻ miễn cưỡng đi học, thay đổi hành vi, kết quả học tập giảm sút, hoặc có vết thương không giải thích được. Giao tiếp thường xuyên và quan tâm đến tâm trạng của con là cách hiệu quả để phát hiện sớm.

Kết luận

• Tỷ lệ học sinh phổ thông bị bắt nạt tại huyện Thanh Hà là 56.21%, với mức độ và hình thức đa dạng, trong đó bắt nạt thể chất chiếm ưu thế.
• Nam giới và học sinh cấp tiểu học có nguy cơ bị bắt nạt cao hơn so với nữ và học sinh cấp cao hơn.
• Bắt nạt gây ra hậu quả nghiêm trọng về tâm lý và hành vi, ảnh hưởng đến sự phát triển nhân cách và học tập của học sinh.
• Cần có các giải pháp đồng bộ từ giáo dục kỹ năng, xây dựng môi trường học đường an toàn, tuyên truyền nâng cao nhận thức và hỗ trợ tâm lý cho học sinh.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai chương trình phòng chống bắt nạt tại các trường học và nghiên cứu sâu hơn về hiệu quả các biện pháp can thiệp.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ thế hệ tương lai khỏi bắt nạt học đường!