Luận án tiến sĩ: Nghiên cứu hiện trạng ấu trùng sán lá có khả năng lây truyền cho người tại khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam

• Tác giả: Bùi Ngọc Thanh
• Người hướng dẫn: PGS. Phan Thị Vân
• Trường học: Học viện Khoa học và Công nghệ
• Chuyên ngành: Ký sinh trùng học
• Đề tài: Nghiên cứu hiện trạng ấu trùng sán lá có khả năng lây truyền cho người nhiễm trên cá ở khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CÁM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• PHẦN MỞ ĐẦU
• 0.1. Đặt vấn đề
• 0.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 0.3. Nội dung nghiên cứu
• 0.4. Những đóng góp mới của Luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Đặc điểm vòng đời sán lá truyền qua cá
• 1.2. Nghiên cứu sán lá truyền lây qua cá trên thế giới
• 1.2.1. Sán lá truyền qua cá trên người
• 1.2.1.1. Sự phân bố của sán lá truyền qua cá
• 1.3. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội khu vực miền núi phía Bắc
• 1.3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội
• 1.3.2. Đặc điểm hồ Thác Bà, Yên Bái
• 1.4. Những tồn tại trong nghiên cứu về sán lá truyền qua cá
• 2. CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Cách tiếp cận
• 2.2. Đối tượng nghiên cứu
• 2.3. Thời gian, địa điểm nghiên cứu
• 2.4. Phương pháp thu mẫu, bảo quản và định danh cá
• 2.5. Kỹ thuật phân lập và định loại sán lá truyền qua cá
• 2.5.1. Phân lập ấu trùng sán lá từ cá
• 2.5.2. Định loại sán lá truyền qua cá
• 2.6. Xác định điều kiện bất hoạt và lưu giữ ấu trùng sán lá truyền qua cá
• 2.6.1. Bố trí các thí nghiệm xác định điều kiện bất hoạt
• 2.6.2. Kỹ thuật xác định ấu trùng bất hoạt
• 2.7. Phân tích và xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Thành phần ấu trùng sán lá nhiễm trên cá ở khu vực miền núi phía Bắc
• 3.1.1. Ấu trùng sán lá gan nhỏ Clonorchis sinensis
• 3.1.2. Ấu trùng sán lá ruột nhỏ Haplorchis pumilio
• 3.1.3. Ấu trùng sán lá ruột nhỏ Haplorchis taichui
• 3.1.4. Ấu trùng sán lá ruột nhỏ Haplorchis yokogawai
• 3.1.5. Ấu trùng sán lá ruột nhỏ Procerovum varium
• 3.1.6. Ấu trùng sán lá ruột nhỏ Centrocestus formosanus
• 3.2. Kết quả khảo sát nhanh ấu trùng sán ở khu vực miền núi phía Bắc
• 3.2.1. Tình hình nhiễm ấu trùng sán lá trên cá
• 3.2.2. Thành phần ấu trùng sán lá nhiễm trên cá ở các loại hình mặt nước
• 3.2.3. Kết quả nghiên cứu về sán lá nhiễm trên cá tại hồ Thác Bà
• 3.2.3.1. Ấu trùng sán lá ruột nhỏ
• 3.2.3.2. Ấu trùng sán lá gan nhỏ
• 3.3. Điều kiện bất hoạt ấu trùng sán lá truyền qua cá
• 3.3.1. Điều kiện đông lạnh
• 3.3.2. Điều kiện gia nhiệt
• 3.3.3. Điều kiện ướp muối
• 3.3.4. Điều kiện kháng sinh và praziquantel
• 3.3.5. Điều kiện nước chanh và rượu
• 3.4. Thảo luận chung
• 3.4.1. Hiện trạng ấu trùng sán lá nhiễm trên cá ở Khu vực miền núi phía Bắc
• 3.4.2. Sán lá gan nhỏ Clonorchis sinensis
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Nghiên cứu hiện trạng ấu trùng sán lá

Nghiên cứu tập trung vào hiện trạng ấu trùng sán lá có khả năng lây truyền cho người tại khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam. Đây là vùng có điều kiện tự nhiên thuận lợi cho sự phát triển của các loài cá, đồng thời là nguồn thực phẩm chính của người dân. Tuy nhiên, tập quán ăn gỏi cá sống tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm sán lá gan nhỏ Clonorchis sinensis và các loài sán lá ruột nhỏ khác. Nghiên cứu đã xác định thành phần và sự phân bố của các loài ấu trùng sán lá trên cá, đặc biệt là tại hồ Thác Bà, Yên Bái.

1.1. Đặc điểm sinh học của ấu trùng sán lá

Ấu trùng sán lá có vòng đời phức tạp, qua nhiều giai đoạn vật chủ khác nhau. Vật chủ trung gian thứ nhất là ốc, thứ hai là cá, và vật chủ cuối cùng là người hoặc động vật ăn cá. Clonorchis sinensis là loài sán lá gan nhỏ phổ biến, gây bệnh lý nghiêm trọng như xơ gan và ung thư đường mật. Nghiên cứu đã mô tả chi tiết quá trình phát triển từ trứng đến ấu trùng và sự lây nhiễm qua cá.

1.2. Phân bố địa lý của ấu trùng sán lá

Khu vực miền núi phía Bắc được xác định là vùng dịch tễ mới của sán lá gan nhỏ Clonorchis sinensis. Nghiên cứu ghi nhận sự hiện diện của ấu trùng sán lá trên nhiều loài cá tại các tỉnh như Yên Bái, Lào Cai, và Điện Biên. Đặc biệt, hồ Thác Bà được xem là điểm nóng về lây nhiễm sán lá gan nhỏ, với tỷ lệ nhiễm cao trên cá Tép dầu.

II. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học để thu thập và phân tích mẫu cá từ các thủy vực tại miền núi phía Bắc. Quy trình bao gồm thu mẫu, bảo quản, và định danh các loài cá nhiễm ấu trùng sán lá. Kỹ thuật phân lập và định loại sán lá được áp dụng để xác định thành phần loài và mức độ nhiễm. Nghiên cứu cũng tiến hành các thí nghiệm để xác định điều kiện bất hoạt ấu trùng sán lá.

2.1. Thu thập và xử lý mẫu

Mẫu cá được thu thập từ các thủy vực tự nhiên và hồ chứa tại miền núi phía Bắc. Quy trình thu mẫu tuân thủ các tiêu chuẩn khoa học, đảm bảo tính chính xác và đại diện. Mẫu sau đó được bảo quản và phân tích trong phòng thí nghiệm để xác định sự hiện diện của ấu trùng sán lá.

2.2. Kỹ thuật phân lập và định loại

Các kỹ thuật phân lập và định loại sán lá được áp dụng để xác định thành phần loài và mức độ nhiễm trên cá. Nghiên cứu sử dụng kính hiển vi và các phương pháp sinh học phân tử để phân tích mẫu, đảm bảo độ chính xác cao trong việc xác định các loài sán lá.

III. Kết quả và thảo luận

Nghiên cứu đã xác định được thành phần và sự phân bố của ấu trùng sán lá trên cá tại miền núi phía Bắc. Kết quả cho thấy sự hiện diện của nhiều loài sán lá, trong đó Clonorchis sinensis là loài phổ biến nhất. Nghiên cứu cũng ghi nhận sự biến động mùa vụ của ấu trùng sán lá, với tỷ lệ nhiễm cao vào mùa mưa. Đặc biệt, hồ Thác Bà được xác định là vùng dịch tễ quan trọng của sán lá gan nhỏ.

3.1. Thành phần ấu trùng sán lá

Nghiên cứu xác định được 6 loài ấu trùng sán lá trên cá, bao gồm Clonorchis sinensis, Haplorchis pumilio, và Centrocestus formosanus. Trong đó, Clonorchis sinensis chiếm tỷ lệ nhiễm cao nhất, đặc biệt trên cá Tép dầu tại hồ Thác Bà.

3.2. Biến động mùa vụ

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự biến động mùa vụ của ấu trùng sán lá, với tỷ lệ nhiễm cao vào mùa mưa. Điều kiện môi trường thuận lợi trong mùa mưa tạo điều kiện cho sự phát triển của ốc và cá, làm tăng nguy cơ lây nhiễm sán lá.

IV. Phòng ngừa và kiểm soát

Nghiên cứu đề xuất các biện pháp phòng ngừa và kiểm soát lây nhiễm ấu trùng sán lá tại miền núi phía Bắc. Các biện pháp bao gồm nâng cao nhận thức cộng đồng về nguy cơ lây nhiễm, thay đổi tập quán ăn gỏi cá, và áp dụng các phương pháp chế biến cá an toàn. Nghiên cứu cũng xác định các điều kiện bất hoạt ấu trùng sán lá, như đông lạnh, gia nhiệt, và ướp muối.

4.1. Nâng cao nhận thức cộng đồng

Việc nâng cao nhận thức cộng đồng về nguy cơ lây nhiễm sán lá là biện pháp quan trọng. Các chương trình giáo dục sức khỏe cần được triển khai để thay đổi tập quán ăn gỏi cá sống, giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm.

4.2. Phương pháp chế biến an toàn

Nghiên cứu xác định các phương pháp chế biến cá an toàn, như đông lạnh ở -20°C trong 7 ngày, gia nhiệt trên 60°C, và ướp muối với nồng độ cao. Các phương pháp này giúp bất hoạt ấu trùng sán lá, đảm bảo an toàn thực phẩm.