Nghiên Cứu Hệ Số An Toàn Vốn Ngân Hàng Tại Việt Nam Theo Chuẩn Basel

Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng được thành lập năm 1974 bởi các nước G-10, nhằm đưa ra các chuẩn mực về an toàn hoạt động ngân hàng và giám sát việc thực hiện. Sự ra đời của Basel xuất phát từ sự rối loạn trên thị trường tiền tệ và ngân hàng, đặc biệt là sau sự kiện phá sản của Ngân hàng Bankhaus Herstatt. Ủy ban này cung cấp một diễn đàn hợp tác thường xuyên giữa các nước thành viên trong các vấn đề giám sát hoạt động ngân hàng. Ban đầu, Ủy ban thảo luận các phương thức hợp tác quốc tế để thu hẹp khoảng cách trong mạng lưới giám sát, sau đó mục đích được mở rộng hơn là nâng cao sự hiểu biết và chất lượng của việc giám sát hoạt động ngân hàng trên thế giới. Ủy ban không có bất kỳ quyền hạn giám sát quốc gia chính thức nào, những kết luận được Ủy ban đưa ra không mang tính bắt buộc về mặt pháp luật. Thay vào đó Ủy ban đưa ra các tiêu chuẩn chung, những hướng dẫn thực hiện và các hình mẫu thực hiện hiệu quả nhất với hi vọng các nhà chức trách của từng quốc gia thành viên sẽ từng bước thực hiện thông qua các sắp xếp cụ thể tùy theo hệ thống pháp luật của từng nước.

Nội dung cơ bản của hệ số an toàn vốn (CAR) theo chuẩn mực Basel tập trung vào việc đảm bảo các ngân hàng có đủ vốn để hấp thụ các khoản lỗ tiềm ẩn. Basel I quy định tỷ lệ vốn tối thiểu là 8% vào cuối năm 1992. Kể từ năm 1988, khung này đã được liên tục giới thiệu không chỉ với các nước thành viên mà còn với tất cả các nước có sự hoạt động của ngân hàng quốc tế. Khung vốn năm 1988 không phải được đưa ra như một khung cố định mà sẽ thay đổi theo thời gian. Tháng 11/1991 nó được chỉnh sửa, đưa ra định nghĩa chính xác hơn về dự phòng chung các khoản vay bị mất, khoản này được tính đến khi tính vốn tiêu chuẩn. Tháng 4/1995, Ủy ban đã phát hành một bản chỉnh sửa của Basel I có hiệu lực vào cuối năm 1995. Trọng tâm của “Hiệp ước 1988” là Ủy ban đã tiến hành cải thiện khung trước đó: đề cập tới những rủi ro khác ngoài rủi ro tín dụng.

Thực trạng áp dụng hệ số an toàn vốn tại Việt Nam cho thấy sự khác biệt đáng kể giữa các ngân hàng. Một số ngân hàng lớn đã chủ động triển khai các yêu cầu của Basel II, trong khi nhiều ngân hàng nhỏ và vừa vẫn đang trong giai đoạn chuẩn bị. Theo báo cáo của Ngân hàng Nhà nước, tỷ lệ CAR trung bình của hệ thống ngân hàng Việt Nam vẫn ở mức an toàn, nhưng chất lượng vốn và khả năng hấp thụ rủi ro còn nhiều hạn chế. Việc thiếu hụt vốn tự có và năng lực quản trị rủi ro là những rào cản lớn đối với việc nâng cao hệ số an toàn vốn theo chuẩn mực quốc tế.

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến việc áp dụng hệ số an toàn vốn theo chuẩn mực Basel tại Việt Nam. Các yếu tố này bao gồm khung pháp lý, năng lực quản trị của ngân hàng, và điều kiện kinh tế vĩ mô. Khung pháp lý hiện hành vẫn còn nhiều điểm chưa phù hợp với các yêu cầu của Basel, gây khó khăn cho việc triển khai. Năng lực quản trị của nhiều ngân hàng còn yếu, đặc biệt là trong việc đánh giá và quản lý rủi ro. Điều kiện kinh tế vĩ mô không ổn định cũng ảnh hưởng đến khả năng tăng vốn và cải thiện hệ số an toàn vốn của các ngân hàng.

Tăng cường vốn tự có là một trong những giải pháp quan trọng nhất để nâng cao hệ số an toàn vốn theo chuẩn mực Basel II. Các ngân hàng có thể tăng vốn thông qua nhiều hình thức khác nhau, như phát hành cổ phiếu, trái phiếu, hoặc giữ lại lợi nhuận. Việc phát hành cổ phiếu giúp ngân hàng tăng vốn cấp 1, là loại vốn có chất lượng cao nhất và có khả năng hấp thụ rủi ro tốt nhất. Phát hành trái phiếu giúp ngân hàng tăng vốn cấp 2, có vai trò bổ sung cho vốn cấp 1. Giữ lại lợi nhuận là một cách tự nhiên để tăng vốn, nhưng đòi hỏi ngân hàng phải có hiệu quả hoạt động tốt.

Nâng cao năng lực quản trị rủi ro là một yếu tố then chốt để đáp ứng các yêu cầu của Basel II. Các ngân hàng cần xây dựng một hệ thống quản lý rủi ro toàn diện, bao gồm việc xác định, đo lường, giám sát, và kiểm soát các loại rủi ro như rủi ro tín dụng, rủi ro hoạt động, và rủi ro thị trường. Việc áp dụng các phương pháp đo lường rủi ro tiên tiến, như phương pháp tiếp cận chuẩn hóa (SA) và phương pháp tiếp cận nâng cao (AMA), giúp ngân hàng đánh giá rủi ro một cách chính xác hơn. Đào tạo nhân lực về quản trị rủi ro cũng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo hệ thống quản lý rủi ro hoạt động hiệu quả.

Để stress test mang lại hiệu quả, cần xây dựng các kịch bản phù hợp với điều kiện kinh tế Việt Nam. Các kịch bản này nên bao gồm các yếu tố như suy thoái kinh tế, biến động tỷ giá, và tăng trưởng nợ xấu. Các kịch bản cần được xây dựng dựa trên các phân tích kinh tế vĩ mô và các yếu tố rủi ro đặc thù của Việt Nam. Ngân hàng Nhà nước nên phối hợp với các chuyên gia kinh tế để xây dựng các kịch bản stress test phù hợp và đáng tin cậy.

Kết quả stress test cần được sử dụng để đánh giá tác động đến hệ số CAR của các ngân hàng. Nếu hệ số CAR giảm xuống dưới mức quy định trong các kịch bản stress test, ngân hàng cần có kế hoạch tăng vốn hoặc giảm rủi ro để đảm bảo tuân thủ các quy định về an toàn vốn. Ngân hàng Nhà nước cần giám sát chặt chẽ việc thực hiện các kế hoạch này và có biện pháp can thiệp kịp thời nếu cần thiết.

Cần sửa đổi các thông tư liên quan đến hệ số CAR để phù hợp với các chuẩn mực quốc tế. Các thông tư như Thông tư 41/2016/TT-NHNN và Thông tư 13/2018/TT-NHNN cần được rà soát và sửa đổi để đảm bảo tính thống nhất và phù hợp với các yêu cầu của Basel. Các quy định về vốn cấp 1, vốn cấp 2, và tỷ lệ đòn bẩy cần được quy định rõ ràng và chi tiết.

Cần nâng cao tính minh bạch trong báo cáo hệ số CAR của các ngân hàng. Các ngân hàng cần công bố thông tin chi tiết về cấu trúc vốn, tài sản có rủi ro, và các phương pháp đo lường rủi ro. Việc công bố thông tin minh bạch giúp các nhà đầu tư và người gửi tiền đánh giá chính xác hơn về tình hình tài chính của ngân hàng.

Trong dài hạn, Việt Nam cần hướng đến việc áp dụng Basel III, phiên bản nâng cấp của Basel II. Basel III yêu cầu các ngân hàng có vốn tự có cao hơn và quản lý rủi ro chặt chẽ hơn. Việc áp dụng Basel III sẽ giúp hệ thống ngân hàng Việt Nam chống chịu tốt hơn trước các cú sốc kinh tế và tài chính.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế về Basel để học hỏi kinh nghiệm và nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật từ các nước phát triển. Việc tham gia các diễn đàn quốc tế về Basel giúp Việt Nam cập nhật các thông tin mới nhất và áp dụng các phương pháp quản lý rủi ro tiên tiến.