Tổng quan nghiên cứu

Tệ nạn mại dâm tại Việt Nam, đặc biệt là tại các khu vực đô thị và du lịch như Quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng, vẫn diễn biến phức tạp với số lượng người tham gia ngày càng tăng. Theo báo cáo của Chi cục Phòng, chống tệ nạn xã hội Hải Phòng năm 2015, có khoảng 80% nữ bán dâm mắc các bệnh xã hội như giang mai, lậu và các bệnh viêm nhiễm đường tình dục, trong đó một số nhiễm HIV/AIDS. Thành phố Hải Phòng hiện có hơn 2.700 cơ sở kinh doanh dịch vụ dễ bị lợi dụng cho hoạt động mại dâm với hơn 3.000 nhân viên nữ, trong đó Quận Đồ Sơn là điểm nóng với gần một nghìn nữ bán dâm hoạt động.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu đánh giá thực trạng việc tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản (CSSKSS) của nữ mại dâm tại Quận Đồ Sơn, đồng thời làm rõ vai trò của công tác xã hội trong việc hỗ trợ nhóm đối tượng này tiếp cận dịch vụ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nữ bán dâm tại địa bàn Quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng trong giai đoạn 2014-2016.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và các chương trình can thiệp nhằm nâng cao hiệu quả tiếp cận dịch vụ CSSKSS cho nữ bán dâm, góp phần giảm thiểu các bệnh lây truyền qua đường tình dục và HIV/AIDS, đồng thời hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng cho nhóm đối tượng yếu thế này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết xã hội học và công tác xã hội chính:

  • Thuyết nhu cầu của Abraham Maslow: Nhấn mạnh các nhu cầu cơ bản của con người từ sinh lý, an toàn, tình cảm xã hội, được tôn trọng đến nhu cầu hoàn thiện bản thân. Nữ bán dâm cũng có các nhu cầu này, đặc biệt là nhu cầu an toàn và chăm sóc sức khỏe.

  • Thuyết trao đổi xã hội: Giải thích hành vi xã hội dựa trên sự cân nhắc lợi ích và chi phí trong các mối quan hệ. Nhân viên công tác xã hội cần hiểu được lợi ích mà nữ bán dâm mong muốn khi tiếp cận dịch vụ để xây dựng mối quan hệ hỗ trợ hiệu quả.

  • Thuyết học tập xã hội của Bandura: Nhấn mạnh vai trò của nhận thức, niềm tin và củng cố gián tiếp trong việc hình thành và thay đổi hành vi. Công tác xã hội có thể giúp nữ bán dâm củng cố niềm tin, nâng cao nhận thức về sức khỏe và kỹ năng tự bảo vệ.

Ba khái niệm chính được sử dụng là mại dâm (theo Pháp lệnh Phòng, chống mại dâm 2010), chăm sóc sức khỏe sinh sản (theo WHO), và tiếp cận dịch vụ CSSKSS (bao gồm các khía cạnh vật chất, hành chính, kinh tế, nhận thức và tâm lý).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 100 nữ bán dâm tại Quận Đồ Sơn qua phiếu khảo sát, 20 cuộc phỏng vấn sâu với nữ bán dâm, cán bộ Chi cục Phòng, chống tệ nạn xã hội, cán bộ y tế và các ban ngành liên quan. Ngoài ra, sử dụng tài liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật và nghiên cứu trước.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng với số liệu khảo sát để đánh giá trình độ học vấn, độ tuổi, hoàn cảnh gia đình, mức độ tiếp cận dịch vụ CSSKSS. Phân tích định tính từ phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm nhằm làm rõ các khó khăn, nhu cầu và vai trò công tác xã hội.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2014-2016, tập trung khảo sát và thu thập dữ liệu tại Quận Đồ Sơn, thành phố Hải Phòng.

Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên thuận tiện, phù hợp với đặc thù nhóm đối tượng khó tiếp cận. Các kỹ thuật công tác xã hội được áp dụng trong quá trình thu thập thông tin nhằm tạo sự tin tưởng và khai thác sâu sắc hơn về tâm lý, nhu cầu của nữ bán dâm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Trình độ học vấn thấp và độ tuổi trẻ: Trong 100 nữ bán dâm khảo sát, 53% có trình độ trung học cơ sở, 19% tiểu học, chỉ 4% có trình độ trên trung học phổ thông. Độ tuổi chủ yếu từ 17-25 chiếm 85%, trong đó 45% từ 17-20 tuổi. Điều này cho thấy nhóm đối tượng còn rất trẻ và trình độ học vấn hạn chế, ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận thông tin và dịch vụ.

  2. Hoàn cảnh gia đình khó khăn: 52% nữ bán dâm cho biết lý do tham gia hoạt động là để trợ giúp gia đình, 26% để ổn định cuộc sống. Nhiều người xuất thân từ vùng nông thôn, miền núi, không có việc làm ổn định, thiếu giấy tờ tùy thân và thường xuyên di chuyển địa bàn.

  3. Tỷ lệ mắc bệnh xã hội cao: Ước tính khoảng 80% nữ bán dâm mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục như giang mai, lậu, viêm nhiễm, một số nhiễm HIV/AIDS. Tần suất khám sức khỏe định kỳ thấp, nhiều người e ngại và gặp khó khăn khi tiếp cận dịch vụ y tế.

  4. Khó khăn trong tiếp cận dịch vụ CSSKSS: Nữ bán dâm gặp nhiều rào cản như tâm lý e ngại, kỳ thị từ cán bộ y tế, thời gian khám chữa bệnh kéo dài, địa điểm dịch vụ xa và thiếu hiệu quả trong cung cấp dịch vụ. Chỉ một phần nhỏ nữ bán dâm được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ tư vấn, xét nghiệm và điều trị.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tương đồng với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về đặc điểm nhóm nữ bán dâm: trẻ tuổi, trình độ học vấn thấp, hoàn cảnh kinh tế khó khăn và tỷ lệ mắc bệnh xã hội cao. Việc tiếp cận dịch vụ CSSKSS còn hạn chế do nhiều yếu tố khách quan và chủ quan.

Phân tích theo thuyết nhu cầu, nữ bán dâm có nhu cầu cấp thiết về an toàn sức khỏe và được tôn trọng khi tiếp cận dịch vụ. Tuy nhiên, các rào cản tâm lý và xã hội làm giảm khả năng đáp ứng nhu cầu này. Thuyết trao đổi xã hội giải thích rằng nữ bán dâm cân nhắc lợi ích và chi phí khi quyết định tiếp cận dịch vụ, trong đó chi phí về kỳ thị và mất thời gian là rào cản lớn.

Vai trò của công tác xã hội được khẳng định trong việc hỗ trợ tư vấn, kết nối nguồn lực, giảm thiểu rào cản tâm lý và xã hội, giúp nữ bán dâm tự tin hơn trong việc tiếp cận dịch vụ. Các mô hình can thiệp giảm tác hại và hỗ trợ hòa nhập cộng đồng tại Quận Đồ Sơn đã bước đầu mang lại hiệu quả tích cực, tuy nhiên cần được nhân rộng và hoàn thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố trình độ học vấn, độ tuổi, tỷ lệ mắc bệnh xã hội và mức độ tiếp cận dịch vụ để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cho cán bộ y tế về kỹ năng giao tiếp, giảm kỳ thị đối với nữ bán dâm nhằm tạo môi trường thân thiện, dễ tiếp cận dịch vụ CSSKSS. Thời gian thực hiện: 1 năm; Chủ thể: Sở Y tế Hải Phòng phối hợp Chi cục Phòng, chống tệ nạn xã hội.

  2. Phát triển và nhân rộng mô hình công tác xã hội hỗ trợ nữ bán dâm tại cộng đồng, tập trung vào tư vấn tâm lý, kết nối dịch vụ y tế và hỗ trợ hòa nhập xã hội. Thời gian: 2 năm; Chủ thể: Trung tâm công tác xã hội, các tổ chức phi chính phủ.

  3. Xây dựng các chương trình truyền thông nâng cao nhận thức về sức khỏe sinh sản và phòng chống STIs, HIV/AIDS dành riêng cho nữ bán dâm, sử dụng ngôn ngữ và hình thức phù hợp với đặc điểm nhóm đối tượng. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Sở Lao động – Thương binh và Xã hội, các tổ chức quốc tế.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và mở rộng mạng lưới cung cấp dịch vụ CSSKSS tại các địa bàn có nhiều nữ bán dâm hoạt động, đảm bảo dịch vụ dễ tiếp cận về mặt địa lý và thời gian. Thời gian: 3 năm; Chủ thể: UBND Quận Đồ Sơn, Sở Y tế.

  5. Tăng cường phối hợp liên ngành giữa các cơ quan chức năng, tổ chức xã hội và cộng đồng để xây dựng chính sách hỗ trợ toàn diện cho nữ bán dâm, bao gồm cả hỗ trợ kinh tế và tái hòa nhập cộng đồng. Thời gian: liên tục; Chủ thể: UBND thành phố Hải Phòng, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước về phòng, chống tệ nạn xã hội và y tế công cộng: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất chính sách giúp hoạch định các chương trình can thiệp hiệu quả.

  2. Nhân viên công tác xã hội và các tổ chức phi chính phủ: Tài liệu giúp hiểu rõ vai trò và phương pháp tiếp cận nhóm nữ bán dâm, từ đó nâng cao kỹ năng hỗ trợ và tư vấn.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành công tác xã hội, xã hội học, y tế công cộng: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về tiếp cận dịch vụ CSSKSS cho nhóm đối tượng yếu thế, làm tài liệu tham khảo học thuật.

  4. Các cơ sở y tế và trung tâm cung cấp dịch vụ CSSKSS: Giúp cải thiện chất lượng dịch vụ, xây dựng môi trường thân thiện, giảm kỳ thị và tăng cường tiếp cận cho nữ bán dâm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nữ bán dâm khó tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản?
    Khó khăn chủ yếu do tâm lý e ngại, sợ bị kỳ thị, thiếu thông tin, thời gian khám chữa bệnh kéo dài và địa điểm dịch vụ xa. Ví dụ, nhiều nữ bán dâm cho biết họ ngại đến các cơ sở y tế vì sợ bị phân biệt đối xử.

  2. Vai trò của công tác xã hội trong hỗ trợ nữ bán dâm là gì?
    Công tác xã hội giúp tư vấn tâm lý, kết nối nguồn lực, giảm rào cản tâm lý và xã hội, hỗ trợ nữ bán dâm tự tin tiếp cận dịch vụ. Nhân viên xã hội còn tổ chức các nhóm đồng đẳng để chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau.

  3. Các bệnh lây truyền qua đường tình dục phổ biến ở nữ bán dâm là gì?
    Bao gồm giang mai, lậu, viêm nhiễm đường sinh dục và HIV/AIDS. Tỷ lệ mắc bệnh lên đến khoảng 80% trong nhóm nữ bán dâm tại Quận Đồ Sơn.

  4. Chính sách hiện nay của Việt Nam về mại dâm như thế nào?
    Mại dâm là hoạt động bất hợp pháp, bị nghiêm cấm theo Pháp lệnh Phòng, chống mại dâm 2010. Tuy nhiên, chính sách đã chuyển hướng từ biện pháp cưỡng chế sang can thiệp giảm tác hại và hỗ trợ hòa nhập cộng đồng.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tiếp cận dịch vụ CSSKSS cho nữ bán dâm?
    Cần đào tạo cán bộ y tế giảm kỳ thị, phát triển mô hình công tác xã hội hỗ trợ, truyền thông nâng cao nhận thức, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp liên ngành. Ví dụ, mô hình nhóm đồng đẳng tại Quận Đồ Sơn đã giúp tăng cường sự tin tưởng và tiếp cận dịch vụ.

Kết luận

  • Nữ bán dâm tại Quận Đồ Sơn chủ yếu trẻ tuổi, trình độ học vấn thấp, hoàn cảnh gia đình khó khăn và có tỷ lệ mắc bệnh xã hội cao.
  • Việc tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản còn nhiều hạn chế do rào cản tâm lý, xã hội và cơ sở vật chất chưa đáp ứng.
  • Công tác xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tư vấn, kết nối và giảm thiểu các rào cản tiếp cận dịch vụ cho nữ bán dâm.
  • Các mô hình can thiệp giảm tác hại và hỗ trợ hòa nhập cộng đồng tại địa phương đã bước đầu thành công và cần được nhân rộng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả tiếp cận dịch vụ CSSKSS, góp phần giảm thiểu các bệnh lây truyền và hỗ trợ tái hòa nhập xã hội cho nữ bán dâm.

Next steps: Triển khai đào tạo cán bộ y tế, nhân rộng mô hình công tác xã hội, tăng cường truyền thông và cải thiện cơ sở vật chất trong vòng 1-3 năm tới.

Call-to-action: Các cơ quan chức năng, tổ chức xã hội và cộng đồng cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm bảo vệ sức khỏe và quyền lợi của nữ bán dâm, góp phần xây dựng xã hội công bằng và văn minh.