Nghiên cứu địa danh đường phố Hà Nội 1888-2008 tại bốn quận

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

1. MỤC LỤC

1.1. DANH MỤC BẢNG

1.2. DANH MỤC HÌNH

1.3. DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

1.4. Tính cấp thiết và lí do chọn đề tài

1.5. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

1.6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

1.7. Phương pháp nghiên cứu

1.8. Những đóng góp mới của luận án

1.9. Cấu trúc của luận án

2. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT

2.1. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu

2.2. Điều kiện tự nhiên

2.3. Điều kiện nhân văn

2.4. Quá trình hình thành và phát triển của đô thị Hà Nội

2.5. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu

2.6. Nghiên cứu về địa danh đường phố trên thế giới

2.7. Nghiên cứu về địa danh đường phố ở Pháp và một số nước Châu Âu

2.8. Nghiên cứu về địa danh đường phố theo khuynh hướng miêu tả và chọn mẫu ở Mỹ

2.9. Nghiên cứu địa danh đường phố ở Trung Quốc và một số nước Châu Á

2.10. Nghiên cứu về địa danh và địa danh đường phố ở Việt Nam

2.11. Các nghiên cứu về địa danh

2.12. Các nghiên cứu về địa danh đường phố Hà Nội

2.13. Một số cơ sở lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu địa danh đường phố

2.14. Lý thuyết khu vực học

2.15. Lý thuyết ký ức tập thể

2.16. Một số vấn đề về địa danh học

2.17. Một số khái niệm dùng trong địa danh học

2.18. Cấu trúc phức thể địa danh và chức năng của địa danh

2.19. Tiểu kết chương 1

3. PHƯƠNG THỨC, QUY TRÌNH ĐỊNH DANH VÀ PHÂN LOẠI ĐỊA DANH ĐƯỜNG PHỐ HÀ NỘI

3.1. Một số phương thức đặt địa danh ở Việt Nam

3.2. Phân loại địa danh đường phố Hà Nội

3.3. Một số cách phân loại địa danh và phân loại địa danh đường phố ở Việt Nam

3.4. Các tiêu chí phân loại địa danh đường phố Hà Nội

3.5. Kết quả phân loại địa danh đường phố Hà Nội

3.6. Tính tương đối giữa hai phương thức định danh

3.7. Quy trình định danh qua các thời kỳ

3.8. Quy trình định danh trong thời kỳ Pháp thuộc

3.9. Quy trình định danh từ sau thời kỳ Pháp thuộc đến nay

3.10. Tiểu kết chương 2

4. ĐỊA DANH ĐƯỜNG PHỐ HÀ NỘI ĐẶT THEO PHƯƠNG THỨC MIÊU TẢ

4.1. Định danh theo phương thức miêu tả ở khu vực Hà Nội trước thời kỳ Pháp thuộc

4.2. Địa danh đường phố Hà Nội miêu tả đặc điểm địa lý

4.3. Các phố được đặt tên theo đặc điểm địa lý tự nhiên

4.4. Các phố được đặt tên theo các công trình xây dựng và cảnh quan nhân sinh

4.5. Các tên phố miêu tả quá trình xây dựng đô thị Hà Nội

4.6. Địa danh đường phố đặt theo tên các loại hàng hóa và đặc trưng nghề nghiệp

4.7. Địa danh đường phố miêu tả hàng hóa, nghề nghiệp (phố Hàng) trong hệ thống tên đường phố Hà Nội

4.8. Đặc trưng ngôn ngữ-văn hóa của nhóm tên phố miêu tả hàng hóa và đặc trưng nghề nghiệp

4.9. Các phố Hàng trong không gian đô thị hiện đại

4.10. Địa danh đường phố miêu tả các tư tưởng

4.11. Địa danh đường phố Hà Nội được đặt theo số

4.12. Tiểu kết chương 3

5. ĐỊA DANH ĐƯỜNG PHỐ HÀ NỘI ĐẶT THEO PHƯƠNG THỨC CHUYỂN HÓA

5.1. Định danh theo phương thức chuyển hóa ở khu vực Hà Nội trước thời kỳ Pháp thuộc

5.2. Phương thức chuyển hóa từ tên đối tượng địa lý, công trình xây dựng

5.3. Phương thức chuyển hóa từ nhân danh

5.4. Phương thức chuyển hóa từ nhân danh bị tác động bởi việc kỵ húy

5.5. Phương thức chuyển hóa từ địa danh truyền thống và địa danh nơi khác

5.6. Phương thức chuyển hóa thông qua việc ghép các địa danh khác nhau

5.7. Các tên phố được chuyển hóa từ nhân danh

5.8. Xác định cách sử dụng một số khái niệm

5.9. Các nhân vật lịch sử được chọn để đặt tên phố qua các giai đoạn

5.10. Giai đoạn Pháp thuộc

5.11. Không gian phố mang tên nhân vật lịch sử qua các giai đoạn

5.12. Mối liên hệ giữa NVLS với vị trí tôn vinh

5.13. Sự đánh giá của nhà cầm quyền với công lao của NVLS thông qua diện mạo vật chất của không gian phố mang tên NVLS

5.14. Tên phố được chuyển hóa từ địa danh

5.15. Chuyển hóa từ các địa danh truyền thống

5.16. Quy tắc chuyển hóa

5.17. Kết quả chuyển hóa

5.18. Chuyển hóa từ địa danh thuộc khu vực khác và chuyển hóa từ sự kiện lịch sử

5.19. Tên phố ra đời do quá trình chuyển hóa bị lỗi

5.20. Tiểu kết chương 4

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

I. Giới thiệu về nghiên cứu địa danh đường phố Hà Nội

Nghiên cứu địa danh Hà Nội từ năm 1888 đến 2008 tập trung vào bốn quận: Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, và Hai Bà Trưng. Mục tiêu chính là phân tích sự biến đổi của hệ thống tên đường phố trong bối cảnh lịch sử, văn hóa và chính trị. Luận án chỉ ra rằng, từ khi người Pháp chiếm Hà Nội, hệ thống tên phố đã trải qua nhiều giai đoạn thay đổi, phản ánh sự phát triển đô thị và các yếu tố xã hội. Đặc biệt, việc đặt tên đường phố không chỉ đơn thuần là một hành động hành chính mà còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc, thể hiện bản sắc và lịch sử của thành phố. Theo đó, nghiên cứu này không chỉ cung cấp cái nhìn tổng quan về địa danh đường phố Hà Nội mà còn mở ra hướng đi mới cho các nghiên cứu về lịch sử Hà Nội.

II. Quá trình hình thành và phát triển địa danh đường phố

Quá trình hình thành địa danh đường phố Hà Nội gắn liền với sự phát triển của đô thị. Từ năm 1888, khi chính quyền Pháp bắt đầu quy hoạch Hà Nội, hệ thống tên phố đã được hình thành với nhiều tên gọi mang tính chất mô tả và chuyển hóa. Các tên phố không chỉ phản ánh đặc điểm địa lý mà còn thể hiện các giá trị văn hóa và lịch sử. Ví dụ, nhiều phố được đặt tên theo các nhân vật lịch sử, sự kiện quan trọng, hoặc đặc trưng nghề nghiệp của người dân. Điều này cho thấy sự kết nối giữa địa danh học và lịch sử Hà Nội. Hệ thống tên phố đã trở thành một phần không thể thiếu trong di sản văn hóa của thành phố, góp phần tạo nên bản sắc riêng biệt cho Hà Nội.

III. Phân loại và phương thức định danh địa danh

Luận án đã phân loại địa danh đường phố Hà Nội thành nhiều nhóm dựa trên các tiêu chí khác nhau như phương thức định danh, động cơ định danh và các yếu tố văn hóa xã hội. Các tên phố được phân loại theo hai phương thức chính: miêu tả và chuyển hóa. Phương thức miêu tả thường liên quan đến các đặc điểm địa lý, trong khi phương thức chuyển hóa thường gắn liền với các nhân vật lịch sử hoặc sự kiện. Việc phân loại này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về quá trình đô thị hóa mà còn phản ánh sự thay đổi trong tư duy và giá trị của xã hội qua các thời kỳ. Điều này cho thấy sự đa dạng và phong phú trong di sản văn hóa của Hà Nội.

IV. Tác động của chính trị và xã hội đến địa danh

Sự biến đổi của địa danh đường phố Hà Nội không thể tách rời khỏi các yếu tố chính trị và xã hội. Trong suốt hơn một thế kỷ, từ thời kỳ Pháp thuộc đến nay, việc đặt tên và đổi tên phố thường phản ánh các chính sách và quan điểm của từng chính quyền. Các tên phố được đặt nhằm tôn vinh các nhân vật lịch sử, các sự kiện quan trọng, hoặc thể hiện các giá trị văn hóa dân tộc. Điều này cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa địa danh học và chính trị xã hội. Nghiên cứu này không chỉ giúp làm rõ quá trình hình thành và phát triển của hệ thống tên phố mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới về mối quan hệ giữa địa danh và di sản văn hóa.

V. Kết luận và ứng dụng thực tiễn

Luận án đã chỉ ra rằng việc nghiên cứu địa danh đường phố Hà Nội từ 1888 đến 2008 không chỉ có giá trị về mặt lý thuyết mà còn có ứng dụng thực tiễn trong công tác quản lý đô thị. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để cải thiện quy trình đặt tên và đổi tên phố, đồng thời bảo tồn các giá trị văn hóa lịch sử của thành phố. Việc hiểu rõ về địa danh học sẽ giúp các nhà quản lý và hoạch định chính sách có cái nhìn sâu sắc hơn về di sản văn hóa của Hà Nội, từ đó góp phần xây dựng một thành phố hiện đại nhưng vẫn giữ gìn được bản sắc văn hóa riêng.

Luận án tiến sĩ về địa danh đường phố Hà Nội từ 1888 đến 2008