Tổng quan nghiên cứu

Keo tai tượng (Acacia mangium Wild.) là loài cây trồng có giá trị kinh tế cao, được trồng phổ biến tại tỉnh Yên Bái với diện tích khoảng 65 nghìn ha tính đến năm 2015. Tuy nhiên, rừng trồng keo đang đối mặt với sự tấn công của nhiều loài sâu hại, trong đó mọt hại thân là loài gây hại nghiêm trọng, chiếm tỷ lệ bị hại từ 10% đến 25% tại huyện Yên Bình và Thành phố Yên Bái. Sự xuất hiện của loài sâu hại này được cho là do biến đổi khí hậu, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sinh trưởng, năng suất và chất lượng gỗ, từ đó làm giảm hiệu quả kinh tế và thu nhập của người trồng rừng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định thành phần loài sâu hại chính trên cây Keo tai tượng tại huyện Yên Bình, nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái của các loài sâu hại chính và thử nghiệm một số biện pháp phòng trừ hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc quản lý tài nguyên rừng bền vững, nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ rừng trồng keo trước các tác nhân sâu bệnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh học sâu hại, sinh thái học côn trùng và quản lý dịch hại tổng hợp (IPM). Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình vòng đời sâu hại: phân tích các pha phát triển của sâu (trứng, sâu non, nhộng, trưởng thành) để xác định thời điểm và điều kiện phát sinh gây hại.
  • Mô hình tương tác sinh thái giữa sâu hại, thiên địch và môi trường: đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố như tuổi cây chủ, nhiệt độ, độ ẩm và sự hiện diện của thiên địch đến mật độ sâu hại.

Các khái niệm chính bao gồm: thành phần loài sâu hại, chỉ số bị hại bình quân, mức độ gây hại, biện pháp phòng trừ sinh học, hóa học và lâm sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ điều tra thực địa tại 2 thôn Ngòi Vồ và Khuân Giỏ, xã Tân Hương, huyện Yên Bình. Tổng cộng 12 ô tiêu chuẩn (mỗi ô 1.000 m²) được thiết lập, phân chia theo tuổi rừng keo (dưới và trên 3 năm tuổi). Điều tra được tiến hành định kỳ 10 ngày một lần trong 6 tháng, thu thập mẫu sâu hại, đánh giá tỷ lệ và mức độ bị hại.

Phương pháp chọn mẫu kết hợp điều tra theo tuyến và theo ô tiêu chuẩn nhằm đảm bảo tính đại diện và độ chính xác. Các mẫu sâu được giám định tên khoa học dựa trên khóa phân loại chuyên ngành.

Phân tích dữ liệu sử dụng các chỉ số như tỷ lệ cây bị hại (%), chỉ số bị hại bình quân (R), hiệu quả phòng trừ theo công thức Abbott và Henderson-Tilton. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 1 đến tháng 10 năm 2019, bao gồm cả thử nghiệm trong phòng thí nghiệm và ngoài hiện trường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thành phần loài sâu hại: Tổng cộng 30 loài sâu hại thuộc 17 họ và 5 bộ được phát hiện trên cây Keo tai tượng tại huyện Yên Bình. Trong đó, mọt hại thân (Euwallacea fornicates) là loài gây hại nặng với chỉ số bị hại bình quân đạt cấp 3 (+++), chiếm tỷ lệ cây bị hại cao nhất. Loài bọ xít muỗi (Helopeltis theivora) gây hại trung bình (++) và 28 loài còn lại gây hại nhẹ (+).

  2. Tỷ lệ và mức độ bị hại: Tỷ lệ cây bị mọt hại thân dao động từ 30% đến 50% tại các ô tiêu chuẩn, trong khi các loài sâu ăn lá có tỷ lệ bị hại dưới 25%. Chỉ số bị hại bình quân của mọt hại thân vượt ngưỡng 2,0, cho thấy mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh trưởng cây keo.

  3. Đặc điểm sinh học và sinh thái: Mọt hại thân có vòng đời trung bình khoảng 44 ngày, phát triển nhanh trong điều kiện nhiệt độ trung bình 26°C và độ ẩm 80%. Sâu non đục thân và cành, làm héo cây và giảm khả năng sinh trưởng. Thiên địch bắt mồi và ký sinh được ghi nhận gồm các loài bọ ngựa và nấm Beauveria bassiana, góp phần kiểm soát mật độ sâu hại.

  4. Hiệu quả biện pháp phòng trừ: Thử nghiệm biện pháp lâm sinh với mật độ trồng khác nhau và chặt tỉa cây sâu hại cho thấy giảm tỷ lệ cây bị mọt hại từ 50% xuống còn khoảng 20% sau 5 tháng. Chế phẩm sinh học Bacillus thuringiensis và Beauveria bassiana đạt hiệu quả phòng trừ trên 70% trong phòng thí nghiệm và trên 65% ngoài hiện trường. Thuốc hóa học Trebon 10EC và Sherpa 25EC có hiệu quả cao nhất, đạt 100% sau 7 ngày phun.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến sự phát triển mạnh của mọt hại thân là do điều kiện khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm ướt, tạo môi trường thuận lợi cho sâu phát sinh. Mật độ trồng keo cao và thiếu biện pháp quản lý lâm sinh làm tăng nguy cơ sâu hại. Kết quả so sánh với các nghiên cứu tại Indonesia và Malaysia cho thấy thành phần sâu hại tương đồng, nhưng mức độ gây hại tại Yên Bình có xu hướng gia tăng do biến đổi khí hậu và thiếu kiểm soát dịch hại hiệu quả.

Việc áp dụng biện pháp phòng trừ tổng hợp, kết hợp lâm sinh, sinh học và hóa học, đã chứng minh hiệu quả trong việc giảm thiểu thiệt hại do sâu hại gây ra. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ cây bị hại theo thời gian và bảng so sánh hiệu quả các biện pháp phòng trừ, giúp minh họa rõ ràng tác động của từng giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện quản lý mật độ trồng và chặt tỉa cây sâu hại nhằm giảm mật độ mọt hại thân, mục tiêu giảm tỷ lệ cây bị hại xuống dưới 20% trong vòng 1 năm, do các cơ quan quản lý rừng và người trồng rừng phối hợp thực hiện.

  2. Áp dụng chế phẩm sinh học Bacillus thuringiensis và Beauveria bassiana phun định kỳ vào giai đoạn sâu non, nhằm nâng cao hiệu quả phòng trừ trên 70% trong 6 tháng, do Trung tâm Nghiên cứu Bảo vệ rừng và người dân địa phương triển khai.

  3. Sử dụng thuốc hóa học Trebon 10EC và Sherpa 25EC trong trường hợp sâu hại nặng, phun 2 lần cách nhau 7 ngày, đảm bảo hiệu quả 100% trong vòng 1 tháng, do các đơn vị chuyên môn và người trồng rừng thực hiện theo hướng dẫn an toàn.

  4. Tăng cường giám sát và điều tra sâu hại định kỳ 10 ngày một lần trong mùa sinh trưởng, nhằm phát hiện sớm và xử lý kịp thời, do Chi cục Kiểm lâm huyện Yên Bình chủ trì phối hợp với các xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người trồng rừng và doanh nghiệp lâm nghiệp: Nắm bắt thông tin về sâu hại và biện pháp phòng trừ để áp dụng hiệu quả, nâng cao năng suất và chất lượng gỗ keo.

  2. Cán bộ quản lý rừng và kiểm lâm: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch quản lý dịch hại tổng hợp, giám sát sâu bệnh và hướng dẫn kỹ thuật cho người dân.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý tài nguyên rừng, Bảo vệ thực vật: Tham khảo dữ liệu về đặc điểm sinh học, sinh thái sâu hại và phương pháp nghiên cứu thực địa, phòng thí nghiệm.

  4. Các cơ quan chính sách và phát triển nông lâm nghiệp: Đánh giá tác động của sâu hại đến kinh tế rừng trồng, từ đó đề xuất chính sách hỗ trợ phòng trừ và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Loài sâu hại nào gây thiệt hại nặng nhất trên cây Keo tai tượng tại Yên Bình?
    Mọt hại thân (Euwallacea fornicates) là loài gây hại nặng nhất với tỷ lệ cây bị hại từ 30% đến 50%, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng và năng suất cây keo.

  2. Phương pháp phòng trừ sinh học nào hiệu quả nhất?
    Chế phẩm Bacillus thuringiensis và Beauveria bassiana đã đạt hiệu quả phòng trừ trên 70% trong phòng thí nghiệm và ngoài hiện trường, an toàn cho môi trường và người sử dụng.

  3. Có thể áp dụng biện pháp lâm sinh nào để giảm sâu hại?
    Quản lý mật độ trồng và chặt tỉa cây sâu hại giúp giảm mật độ sâu, cải thiện thông thoáng tán cây, từ đó hạn chế sự phát triển của mọt hại thân.

  4. Thời gian vòng đời của mọt hại thân là bao lâu?
    Vòng đời trung bình của mọt hại thân khoảng 44 ngày trong điều kiện nhiệt độ 26°C và độ ẩm 80%, cho phép xác định thời điểm phun thuốc hiệu quả.

  5. Tại sao cần kết hợp nhiều biện pháp phòng trừ?
    Việc kết hợp biện pháp lâm sinh, sinh học và hóa học giúp kiểm soát sâu hại hiệu quả hơn, giảm thiểu tác động môi trường và hạn chế sâu kháng thuốc.

Kết luận

  • Xác định được 30 loài sâu hại trên cây Keo tai tượng tại huyện Yên Bình, trong đó mọt hại thân là loài gây hại chính với mức độ nghiêm trọng.
  • Nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái của mọt hại thân và các loài sâu hại khác cung cấp cơ sở khoa học cho biện pháp phòng trừ.
  • Thử nghiệm biện pháp phòng trừ tổng hợp gồm lâm sinh, sinh học và hóa học đạt hiệu quả cao, giảm tỷ lệ cây bị hại đáng kể.
  • Đề xuất các giải pháp quản lý mật độ trồng, sử dụng chế phẩm sinh học và thuốc hóa học phù hợp, đồng thời tăng cường giám sát sâu hại.
  • Khuyến nghị triển khai áp dụng kết quả nghiên cứu trong thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế và bảo vệ bền vững rừng trồng keo tại Yên Bình.

Tiếp theo, cần mở rộng nghiên cứu về ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sâu hại và phát triển các chế phẩm sinh học mới thân thiện môi trường. Mời các nhà quản lý, nghiên cứu và người trồng rừng áp dụng các khuyến nghị để bảo vệ rừng keo hiệu quả hơn.