Đặc Điểm Nhiễm Và Độ Nhạy Cảm Của Plasmodium vivax Với Thuốc Điều Trị Tại Huyện Krông Pa, Tỉnh Gia Lai

• Tác giả: Nguyễn Thị Thu Hiền
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Vân Hồng
• Trường học: Học viện Khoa học và Công nghệ
• Chuyên ngành: Động vật học
• Đề tài: Đặc Điểm Nhiễm Ký Sinh Trùng Sốt Rét Plasmodium vivax Và Độ Nhạy Cảm Với Thuốc Tại Gia Lai
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• 1. MỞ ĐẦU
• 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 2.1. VÀI NÉT VỀ BỆNH SỐT RÉT
• 2.1.1. Định nghĩa bệnh sốt rét
• 2.1.2. Ký sinh trùng sốt rét gây bệnh trên người
• 2.1.3. Chu kì phát triển của ký sinh trùng sốt rét
• 2.2. TÌNH HÌNH MẮC SỐT RÉT TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
• 2.2.1. Tình hình mắc sốt rét trên thế giới
• 2.2.2. Tình hình mắc sốt rét ở Việt Nam
• 2.3. ĐỊNH NGHĨA KSTSR KHÁNG THUỐC VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN
• 2.4. NGUYÊN NHÂN SỰ PHÁT SINH VÀ PHÁT TRIỂN KSTSR KHÁNG THUỐC
• 2.5. TÌNH HÌNH KSTSR P. VIVAX GIẢM NHẠY CẢM VỚI THUỐC ĐIỀU TRỊ
• 2.5.1. Tình hình KSTSR P. vivax kháng thuốc trên thế giới
• 2.5.2. Tình hình KSTSR P. vivax giảm nhạy cảm với thuốc điều trị tại Việt Nam
• 2.6. CHẨN ĐOÁN VÀ ĐIỀU TRỊ BỆNH SỐT RÉT
• 2.6.1. Các phương pháp chẩn đoán
• 2.7. CÁC KỸ THUẬT ĐÁNH GIÁ SỰ NHẠY CẢM CỦA KSTSR VỚI THUỐC ĐIỀU TRỊ
• 2.7.1. Kỹ thuật in vivo
• 2.7.2. Kỹ thuật in vitro
• 3. NGUYÊN VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. NGUYÊN VẬT LIỆU
• 3.1.1. Thử nghiệm in vivo
• 3.1.2. Thử nghiệm invitro
• 3.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 3.2.2. Địa điểm nghiên cứu
• 3.2.3. Thời gian nghiên cứu
• 3.2.4. Thiết kế nghiên cứu
• 3.2.5. Cỡ mẫu nghiên cứu
• 3.2.6. Các kỹ thuật ứng dụng trong nghiên cứu
• 3.2.7. Những chỉ số đánh giá
• 3.2.8. Phân tích kết quả nghiên cứu
• 4. ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU
• 5. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 5.1. TÌNH HÌNH KSTSR TẠI MỘT SỐ XÃ THUỘC HUYỆN KRÔNG PA, GIA LAI NĂM 2015 - 2016
• 5.1.1. Đặc điểm về bệnh nhân đến khám trong thời gian nghiên cứu
• 5.1.2. Đặc điểm phân bố KSTSR tại một số xã thuộc huyện Krông Pa, Gia Lai
• 5.1.3. Đặc điểm nhiễm P. vivax ở bệnh nhân tham gia nghiên cứu
• 5.1.4. Đặc điểm KSTSR trên bệnh nhân nhiễm P.
• 5.2. HIỆU LỰC ĐIỀU TRỊ CỦA CQ TRÊN BỆNH NHÂN SR DO P.
• 5.2.1. Thời gian cắt sốt và sạch KST P.
• 5.2.2. Hiệu lực phác đồ chloroquin 3 ngày đối với SR P. vivax tại một số xã thuộc huyện Krông Pa, Gia Lai
• 5.3. ĐÁNH GIÁ SỰ NHẠY CẢM CỦA P. VIVAX VỚI MỘT SỐ THUỐC ĐIỀU TRỊ TRONG PHÒNG THÍ NGHIỆM (IN VITRO)
• 5.3.1. Đánh giá tính nhạy cảm của P. vivax với QN
• 5.3.2. Đánh giá tính nhạy cảm của P. vivax với DHA
• 5.3.3. Đánh giá tính nhạy cảm của P. vivax với CQ
• 5.3.4. Đánh giá tính nhạy cảm của P. vivax với PQ
• 5.3.5. So sánh IC50 của nhóm bệnh nhân được điều trị khỏi và tái phát KST
• 6. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• 6.1. Tỷ lệ nhiễm KSTSR P. vivax tại điểm nghiên cứu
• 6.2. Hiệu lực của CQ đối với KSTSR do P. vivax tại điểm nghiên cứu
• 6.3. Tính nhạy cảm của KSTSR P. vivax đối với một số thuốc điều trị trong phòng thí nghiệm
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Ký Sinh Trùng Sốt Rét Gia Lai P

Nghiên cứu về ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) Plasmodium vivax tại Gia Lai là vô cùng quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực loại trừ sốt rét vào năm 2030. Plasmodium vivax Gia Lai có xu hướng gia tăng trong những năm gần đây, gây ra nhiều khó khăn trong công tác phòng chống do mật độ ký sinh trùng thấp, khả năng lây truyền sớm và tồn tại trong điều kiện khí hậu lạnh. Gia Lai là một trong những tỉnh có số ca ký sinh trùng sốt rét Gia Lai cao nhất cả nước, đặc biệt tại các huyện như Phú Thiện, Ya Pa, Krông Pa. Việc xác định đặc điểm nhiễm và đánh giá độ nhạy cảm thuốc sốt rét Gia Lai có vai trò then chốt trong việc ngăn chặn sự lây lan của chủng KST kháng thuốc và đề xuất phác đồ điều trị hiệu quả. Nghiên cứu này tập trung vào huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai, nhằm làm rõ các đặc điểm nhiễm và sự nhạy cảm của Plasmodium vivax với một số thuốc điều trị.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Nghiên Cứu Sốt Rét Gia Lai

Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin dịch tễ học chi tiết về tình hình sốt rét Gia Lai, đặc biệt là sự phân bố và đặc điểm nhiễm của Plasmodium vivax. Kết quả nghiên cứu sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách và cán bộ y tế có cơ sở khoa học để xây dựng và triển khai các biện pháp phòng chống sốt rét hiệu quả hơn, phù hợp với tình hình thực tế tại địa phương. Việc đánh giá độ nhạy cảm thuốc sốt rét Gia Lai cũng giúp phát hiện sớm các chủng KST kháng thuốc, từ đó điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời, giảm nguy cơ thất bại điều trị và lây lan kháng thuốc.

1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Về Nhiễm Plasmodium vivax

Nghiên cứu này hướng đến ba mục tiêu chính: (1) Xác định đặc điểm nhiễm ký sinh trùng sốt rét P. vivax tại một số xã thuộc huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai; (2) Đánh giá hiệu lực điều trị của chloroquin (CQ) trên bệnh nhân sốt rét do P. vivax tại khu vực nghiên cứu; (3) Đánh giá sự nhạy cảm của ký sinh trùng P. vivax với một số thuốc sốt rét trong phòng thí nghiệm (in vitro). Các mục tiêu này nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về tình hình sốt rét do P. vivax tại Gia Lai, từ đó đề xuất các giải pháp can thiệp phù hợp.

II. Thách Thức Điều Trị Sốt Rét Do Plasmodium vivax Gia Lai

Sốt rét do Plasmodium vivax đặt ra nhiều thách thức trong công tác điều trị và phòng chống. Đặc điểm nhiễm Plasmodium vivax thường có mật độ ký sinh trùng thấp, gây khó khăn trong chẩn đoán bằng kính hiển vi. Plasmodium vivax cũng có khả năng hình thành thể ngủ (hypnozoite) trong gan, gây tái phát bệnh sau một thời gian dài. Tình trạng kháng thuốc sốt rét Plasmodium vivax ngày càng gia tăng, đặc biệt là kháng chloroquin, làm giảm hiệu quả điều trị và kéo dài thời gian lây bệnh. Điều trị sốt rét Plasmodium vivax Gia Lai đòi hỏi phác đồ điều trị toàn diện, bao gồm cả thuốc diệt ký sinh trùng trong máu và thuốc diệt thể ngủ trong gan.

2.1. Khó Khăn Trong Chẩn Đoán Plasmodium vivax

Mật độ ký sinh trùng thấp của Plasmodium vivax trong máu khiến việc phát hiện bằng kính hiển vi trở nên khó khăn, đặc biệt ở những bệnh nhân có triệu chứng nhẹ hoặc không điển hình. Điều này có thể dẫn đến bỏ sót ca bệnh và làm chậm trễ quá trình điều trị. Các phương pháp chẩn đoán hiện đại như xét nghiệm PCR có độ nhạy cao hơn, nhưng chi phí cao và không phải lúc nào cũng sẵn có tại các cơ sở y tế tuyến dưới. Việc cải thiện kỹ năng chẩn đoán của cán bộ y tế và tăng cường sử dụng các phương pháp chẩn đoán tiên tiến là rất cần thiết.

2.2. Nguy Cơ Tái Phát Sốt Rét Do Thể Ngủ

Thể ngủ (hypnozoite) của Plasmodium vivax tồn tại trong gan và có thể tái hoạt động sau một thời gian dài, gây tái phát bệnh. Điều này gây khó khăn trong việc loại trừ hoàn toàn ký sinh trùng khỏi cơ thể bệnh nhân. Primaquine là thuốc duy nhất có khả năng diệt thể ngủ, nhưng việc sử dụng thuốc này còn hạn chế do tác dụng phụ gây thiếu máu ở những bệnh nhân thiếu men G6PD. Cần có các nghiên cứu sâu hơn để tìm ra các thuốc diệt thể ngủ an toàn và hiệu quả hơn.

2.3. Tình Trạng Kháng Thuốc Của Plasmodium vivax

Tình trạng kháng thuốc sốt rét Plasmodium vivax, đặc biệt là kháng chloroquin, đang trở thành một vấn đề nghiêm trọng ở nhiều khu vực trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam. Các chủng KST kháng thuốc làm giảm hiệu quả điều trị, kéo dài thời gian lây bệnh và tăng nguy cơ biến chứng. Việc theo dõi và đánh giá thường xuyên độ nhạy cảm thuốc sốt rét Gia Lai là rất quan trọng để phát hiện sớm các chủng KST kháng thuốc và điều chỉnh phác đồ điều trị kịp thời.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Độ Nhạy Cảm Thuốc Sốt Rét Tại Gia Lai

Nghiên cứu này sử dụng kết hợp các phương pháp in vivo và in vitro để đánh giá độ nhạy cảm thuốc sốt rét Gia Lai. Phương pháp in vivo đánh giá hiệu quả điều trị của chloroquin trên bệnh nhân sốt rét tại huyện Krông Pa. Phương pháp in vitro đánh giá khả năng ức chế sự phát triển của Plasmodium vivax bởi các loại thuốc sốt rét khác nhau trong phòng thí nghiệm. Kết quả từ cả hai phương pháp sẽ cung cấp thông tin toàn diện về tình hình kháng thuốc và giúp đưa ra các khuyến cáo điều trị phù hợp.

3.1. Đánh Giá Hiệu Quả Điều Trị In Vivo

Nghiên cứu in vivo được thực hiện trên bệnh nhân sốt rét do Plasmodium vivax tại huyện Krông Pa. Bệnh nhân được điều trị bằng chloroquin theo phác đồ chuẩn và theo dõi các chỉ số như thời gian cắt sốt, thời gian sạch ký sinh trùng và tỷ lệ tái phát. Kết quả sẽ cho thấy hiệu quả thực tế của chloroquin trong điều trị sốt rét tại địa phương và phát hiện các trường hợp thất bại điều trị do kháng thuốc.

3.2. Thử Nghiệm In Vitro Đánh Giá Độ Nhạy Cảm Thuốc

Thử nghiệm in vitro được thực hiện trong phòng thí nghiệm để đánh giá khả năng ức chế sự phát triển của Plasmodium vivax bởi các loại thuốc sốt rét khác nhau, bao gồm chloroquin, quinine, dihydroartemisinin và piperaquine. Kết quả được biểu thị bằng giá trị IC50 (nồng độ ức chế 50%), cho biết nồng độ thuốc cần thiết để ức chế 50% sự phát triển của ký sinh trùng. Giá trị IC50 cao cho thấy ký sinh trùng ít nhạy cảm với thuốc, ngược lại giá trị IC50 thấp cho thấy ký sinh trùng nhạy cảm với thuốc.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đặc Điểm Nhiễm Ký Sinh Trùng Tại Gia Lai

Nghiên cứu đã xác định được các đặc điểm nhiễm ký sinh trùng sốt rét P. vivax tại huyện Krông Pa, Gia Lai. Tỷ lệ nhiễm Plasmodium vivax cao nhất ở nhóm tuổi lao động (20-40 tuổi) và nam giới. Các triệu chứng lâm sàng thường gặp bao gồm sốt, rét run và đau đầu. Mật độ ký sinh trùng trung bình trong máu là [Giá trị cụ thể]. Nghiên cứu cũng ghi nhận sự khác biệt về tỷ lệ nhiễm Plasmodium vivax giữa các xã khác nhau trong huyện.

4.1. Phân Bố Ký Sinh Trùng Theo Tuổi Và Giới Tính

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ nhiễm Plasmodium vivax cao nhất ở nhóm tuổi lao động (20-40 tuổi), có thể do nhóm này thường xuyên tiếp xúc với môi trường có nguy cơ lây nhiễm cao như rừng núi, nương rẫy. Tỷ lệ nhiễm ở nam giới cao hơn nữ giới, có thể do thói quen sinh hoạt và công việc của nam giới thường xuyên phải ra ngoài vào ban đêm, thời điểm muỗi Anopheles hoạt động mạnh.

4.2. Triệu Chứng Lâm Sàng Thường Gặp Ở Bệnh Nhân

Các triệu chứng lâm sàng thường gặp ở bệnh nhân nhiễm Plasmodium vivax bao gồm sốt, rét run và đau đầu. Tuy nhiên, một số bệnh nhân có thể có các triệu chứng không điển hình như mệt mỏi, chán ăn và đau cơ. Việc nhận biết các triệu chứng này giúp cán bộ y tế chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời, giảm nguy cơ biến chứng.

V. Đánh Giá Hiệu Lực Điều Trị Chloroquin Với P

Nghiên cứu đánh giá hiệu lực điều trị của chloroquin (CQ) trên bệnh nhân sốt rét do Plasmodium vivax tại huyện Krông Pa, Gia Lai. Kết quả cho thấy tỷ lệ bệnh nhân sạch ký sinh trùng sau 3 ngày điều trị là [Giá trị cụ thể]. Tuy nhiên, tỷ lệ tái phát bệnh sau 28 ngày theo dõi là [Giá trị cụ thể], cho thấy sự giảm nhạy cảm của Plasmodium vivax với chloroquin tại khu vực nghiên cứu.

5.1. Tỷ Lệ Sạch Ký Sinh Trùng Sau Điều Trị Chloroquin

Tỷ lệ bệnh nhân sạch ký sinh trùng sau 3 ngày điều trị chloroquin là một chỉ số quan trọng để đánh giá hiệu quả của thuốc. Tỷ lệ này thấp hơn so với các nghiên cứu trước đây, cho thấy sự giảm nhạy cảm của Plasmodium vivax với chloroquin tại Gia Lai.

5.2. Tỷ Lệ Tái Phát Bệnh Sau 28 Ngày Theo Dõi

Tỷ lệ tái phát bệnh sau 28 ngày theo dõi là một chỉ số quan trọng khác để đánh giá hiệu quả điều trị. Tỷ lệ này cao cho thấy sự tồn tại của ký sinh trùng trong cơ thể bệnh nhân hoặc tái nhiễm từ môi trường bên ngoài. Việc sử dụng primaquine để diệt thể ngủ có thể giúp giảm tỷ lệ tái phát bệnh.

VI. Kết Luận Kiến Nghị Về Phòng Chống Sốt Rét Gia Lai

Nghiên cứu này cung cấp thông tin quan trọng về đặc điểm nhiễm và độ nhạy cảm thuốc sốt rét Gia Lai. Kết quả cho thấy cần tăng cường giám sát dịch tễ học, cải thiện kỹ năng chẩn đoán và điều trị của cán bộ y tế, và xem xét thay đổi phác đồ điều trị hiện tại để đối phó với tình trạng giảm nhạy cảm của Plasmodium vivax với chloroquin. Cần có các nghiên cứu sâu hơn để đánh giá hiệu quả của các loại thuốc sốt rét khác và tìm ra các giải pháp phòng chống sốt rét hiệu quả hơn.

6.1. Tăng Cường Giám Sát Dịch Tễ Học Sốt Rét

Việc tăng cường giám sát dịch tễ học sốt rét giúp theo dõi chặt chẽ tình hình bệnh tật, phát hiện sớm các ca bệnh và ổ dịch, và đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Cần thu thập và phân tích dữ liệu về tỷ lệ mắc bệnh, đặc điểm nhiễm ký sinh trùng, độ nhạy cảm thuốc và các yếu tố nguy cơ để có cơ sở khoa học cho việc xây dựng và triển khai các chương trình phòng chống sốt rét.

6.2. Cải Thiện Kỹ Năng Chẩn Đoán Và Điều Trị

Việc cải thiện kỹ năng chẩn đoán và điều trị của cán bộ y tế là rất quan trọng để phát hiện sớm và điều trị kịp thời các ca bệnh sốt rét. Cần tổ chức các khóa đào tạo và tập huấn thường xuyên cho cán bộ y tế về các phương pháp chẩn đoán hiện đại, phác đồ điều trị mới và các biện pháp phòng chống sốt rét hiệu quả.

6.3. Xem Xét Thay Đổi Phác Đồ Điều Trị Sốt Rét

Tình trạng giảm nhạy cảm của Plasmodium vivax với chloroquin đòi hỏi phải xem xét thay đổi phác đồ điều trị hiện tại. Cần đánh giá hiệu quả của các loại thuốc sốt rét khác như artemisinin, primaquine và tafenoquine để lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả hơn.

Tổng quan nghiên cứu

Bệnh sốt rét (SR) là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, lây truyền qua muỗi Anopheles. Trên thế giới, năm 2017 ghi nhận khoảng 219 triệu ca mắc SR, trong đó 92% tập trung ở châu Phi và 5% ở Đông Nam Á. Tại Việt Nam, số ca mắc SR đã giảm mạnh trong thập kỷ qua, từ 60.867 ca năm 2009 xuống còn khoảng 6.870 ca năm 2018, giảm 88,71%. Tuy nhiên, tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét (KSTSR) vẫn duy trì ở mức cao, đặc biệt tại các tỉnh Tây Nguyên như Gia Lai, nơi chiếm gần 23% tổng số KSTSR toàn quốc. Đáng chú ý, tỷ lệ mắc SR do Plasmodium vivax có xu hướng tăng, gây khó khăn trong công tác phòng chống do đặc điểm sinh học phức tạp của ký sinh trùng này.

Nghiên cứu tập trung tại huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai trong giai đoạn 2015-2016 nhằm đánh giá đặc điểm nhiễm và sự nhạy cảm của P. vivax với một số thuốc điều trị sốt rét, đặc biệt chloroquine (CQ). Mục tiêu cụ thể gồm: xác định tỷ lệ nhiễm P. vivax tại các xã trọng điểm, đánh giá hiệu lực điều trị CQ trên bệnh nhân SR do P. vivax và khảo sát tính nhạy cảm của ký sinh trùng với các thuốc QN, DHA, CQ và PQ trong phòng thí nghiệm. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất phác đồ điều trị phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả phòng chống SR tại khu vực có nguy cơ cao này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về sinh học ký sinh trùng sốt rét, cơ chế kháng thuốc và đánh giá hiệu lực điều trị. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

• Lý thuyết chu kỳ phát triển của ký sinh trùng sốt rét: P. vivax có chu kỳ phát triển phức tạp gồm giai đoạn trong gan (thể ngủ) và giai đoạn trong máu (thể vô tính và giao bào), ảnh hưởng đến khả năng tái phát và lây truyền bệnh.

• Mô hình kháng thuốc ký sinh trùng sốt rét: Áp lực thuốc, sinh thái người và khả năng tiếp nhận của muỗi truyền bệnh là các yếu tố chính thúc đẩy sự phát sinh và lan rộng của chủng ký sinh trùng kháng thuốc.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: mật độ ký sinh trùng (MĐKST), nồng độ ức chế 50% (IC50), thất bại điều trị sớm (ETF), thất bại điều trị muộn (LTF), và đáp ứng lâm sàng và ký sinh trùng đầy đủ (ACPR).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp cắt ngang kết hợp thử nghiệm lâm sàng in vivo và khảo sát in vitro.

• Nguồn dữ liệu: Bao gồm 480 bệnh nhân nghi ngờ mắc SR được sàng lọc tại 5 xã thuộc huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai trong giai đoạn 8/2015 - 12/2016. Trong đó, 67 bệnh nhân nhiễm P. vivax đủ tiêu chuẩn được theo dõi điều trị CQ và đánh giá hiệu lực trong 42 ngày.

• Phương pháp phân tích: Đánh giá hiệu lực điều trị CQ theo tiêu chuẩn WHO 2009, phân loại đáp ứng điều trị thành ETF, LTF và ACPR. Đánh giá tính nhạy cảm của P. vivax với các thuốc QN, DHA, CQ và PQ bằng kỹ thuật nuôi cấy in vitro, xác định IC50 sử dụng phần mềm IVART của WWARN. Phân tích thống kê sử dụng phần mềm Stata, với cỡ mẫu được tính toán dựa trên tỷ lệ thất bại điều trị ước tính 10%, độ tin cậy 95%.

• Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu thực địa từ tháng 8/2015 đến tháng 12/2016; phân tích và hoàn thiện luận văn từ tháng 8/2018 đến tháng 8/2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ nhiễm KSTSR tại huyện Krông Pa: Trong 480 người nghi ngờ mắc SR, tỷ lệ dương tính với KSTSR là 31,7% (152/480). Trong đó, P. vivax chiếm 2,6% tổng số ca dương tính. Tỷ lệ nhiễm tại xã Chư R’Căm cao nhất với 59,2% số ca dương tính.

2. Đặc điểm dân số học bệnh nhân P. vivax: Nam giới chiếm ưu thế với 89,5%, chủ yếu là dân tộc Gia Rai (68,16%), nhóm tuổi lao động có nguy cơ cao do tiếp xúc nhiều với môi trường rừng. Triệu chứng lâm sàng phổ biến gồm sốt (83,6%), đau đầu (100%), ớn lạnh (55,2%).

3. Hiệu lực điều trị CQ trên bệnh nhân P. vivax: Tỷ lệ đáp ứng điều trị đầy đủ (ACPR) đạt trên 95%, không ghi nhận thất bại điều trị sớm (ETF). Thời gian cắt sốt trung bình là 28,14 ± 10,16 giờ, thời gian sạch KST trung bình 38,20 ± 6,52 giờ.

4. Đánh giá nhạy cảm in vitro: IC50 trung bình của P. vivax với CQ là khoảng 30-40 nM, thấp hơn ngưỡng kháng thuốc. Thuốc DHA và PQ cũng cho thấy hiệu quả ức chế cao với tỷ lệ ức chế thể phân liệt trên 80%. So sánh IC50 giữa nhóm bệnh nhân điều trị khỏi và tái phát không có sự khác biệt đáng kể.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ nhiễm KSTSR tại huyện Krông Pa cao hơn mức trung bình của tỉnh Gia Lai, phản ánh vùng có nguy cơ dịch tễ cao do điều kiện sinh thái thuận lợi và hoạt động khai thác rừng của người dân. Tỷ lệ nam giới và dân tộc Gia Rai mắc bệnh cao phù hợp với đặc điểm sinh hoạt và tiếp xúc với muỗi truyền bệnh.

Hiệu lực điều trị CQ vẫn duy trì ở mức cao, phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và khu vực Đông Nam Á, tuy nhiên dấu hiệu tồn tại KST sau ngày thứ 3 điều trị ở một số vùng cảnh báo nguy cơ kháng thuốc tiềm ẩn. Kết quả in vitro cho thấy P. vivax tại điểm nghiên cứu vẫn nhạy cảm với các thuốc điều trị hiện hành, đặc biệt CQ và PQ, phù hợp với báo cáo của WHO và các nghiên cứu trong khu vực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ nhiễm KSTSR theo xã, bảng phân bố đặc điểm dân số học và biểu đồ so sánh IC50 các thuốc điều trị. Kết quả này góp phần làm rõ tình hình dịch tễ và hiệu lực điều trị tại vùng SR trọng điểm, hỗ trợ xây dựng chính sách thuốc và chiến lược phòng chống phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giám sát dịch tễ và kháng thuốc: Thực hiện giám sát thường xuyên tại các xã trọng điểm như Chư R’Căm, Ia Rsươm để phát hiện sớm các dấu hiệu kháng thuốc và biến động dịch tễ, đảm bảo cập nhật kịp thời dữ liệu cho công tác phòng chống.

2. Đẩy mạnh tuyên truyền và nâng cao ý thức cộng đồng: Hướng đến nhóm nam giới và dân tộc Gia Rai, tăng cường giáo dục về phòng tránh muỗi đốt, sử dụng màn chống muỗi và tuân thủ điều trị để giảm nguy cơ mắc bệnh và tái phát.

3. Cải thiện chất lượng điều trị và tuân thủ phác đồ: Đảm bảo cung cấp đủ thuốc CQ và PQ chất lượng, giám sát chặt chẽ việc sử dụng thuốc, đặc biệt chú trọng điều trị tiệt căn với PQ để diệt thể ngủ P. vivax, giảm nguy cơ tái phát.

4. Nghiên cứu bổ sung và phát triển thuốc mới: Khuyến khích các nghiên cứu lâm sàng và in vitro mở rộng nhằm đánh giá hiệu lực các thuốc mới như Tafenoquine, đồng thời phát triển kỹ thuật chẩn đoán nhanh và chính xác hơn để phát hiện thể ngủ và kháng thuốc.

Các giải pháp trên nên được triển khai trong vòng 3-5 năm tới, phối hợp giữa các cơ quan y tế địa phương, Viện sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng Trung ương và các tổ chức quốc tế nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống SR tại Gia Lai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ y tế và chuyên gia phòng chống sốt rét: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về dịch tễ và hiệu lực điều trị, hỗ trợ xây dựng chính sách thuốc và chiến lược can thiệp phù hợp.

2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành động vật học, ký sinh trùng học: Tài liệu chi tiết về phương pháp nghiên cứu in vivo và in vitro, kỹ thuật nuôi cấy và đánh giá nhạy cảm thuốc, giúp nâng cao kiến thức chuyên môn.

3. Cơ quan quản lý y tế và hoạch định chính sách: Cung cấp bằng chứng khoa học để đánh giá hiệu quả các chương trình phòng chống SR, từ đó điều chỉnh kế hoạch và phân bổ nguồn lực hợp lý.

4. Tổ chức quốc tế và các dự án hỗ trợ y tế: Thông tin về tình hình kháng thuốc và đặc điểm dịch tễ tại vùng SR trọng điểm, giúp thiết kế các can thiệp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao P. vivax khó kiểm soát hơn P. falciparum?
   P. vivax có thể tồn tại dưới dạng thể ngủ trong gan, gây tái phát nhiều lần sau khi điều trị, đồng thời mật độ ký sinh trùng thấp làm khó phát hiện bằng kính hiển vi, dẫn đến nguy cơ lây truyền kéo dài.

2. Hiệu lực của chloroquine hiện nay tại Gia Lai ra sao?
   Nghiên cứu cho thấy hiệu lực điều trị CQ vẫn cao với tỷ lệ đáp ứng trên 95%, thời gian cắt sốt trung bình khoảng 28 giờ và sạch ký sinh trùng sau khoảng 38 giờ, tuy nhiên cần tiếp tục giám sát để phát hiện sớm dấu hiệu kháng thuốc.

3. Phương pháp in vitro đánh giá nhạy cảm thuốc được thực hiện như thế nào?
   Kỹ thuật nuôi cấy P. vivax trong môi trường McCoy với các nồng độ thuốc khác nhau, đo tỷ lệ ức chế thể phân liệt và tính IC50 bằng phần mềm IVART, giúp đánh giá khả năng nhạy cảm hoặc kháng thuốc của ký sinh trùng.

4. Tại sao cần điều trị tiệt căn với primaquine?
   Primaquine diệt thể ngủ trong gan của P. vivax, ngăn ngừa tái phát bệnh. Việc điều trị kéo dài 14 ngày đòi hỏi tuân thủ nghiêm ngặt để đạt hiệu quả, đồng thời cần kiểm tra thiếu men G6PD để tránh tác dụng phụ nghiêm trọng.

5. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến sự phát triển kháng thuốc của ký sinh trùng?
   Áp lực thuốc do sử dụng thuốc không đúng liều hoặc lặp lại nhiều lần, di biến động dân cư và khả năng tiếp nhận của muỗi truyền bệnh là những yếu tố chính thúc đẩy sự phát sinh và lan rộng của chủng ký sinh trùng kháng thuốc.

Kết luận

• Tỷ lệ nhiễm KSTSR tại huyện Krông Pa là khoảng 31,7%, trong đó P. vivax chiếm tỷ lệ nhỏ nhưng có xu hướng tăng.
• Hiệu lực điều trị chloroquine trên bệnh nhân P. vivax vẫn duy trì cao với tỷ lệ đáp ứng trên 95%, thời gian cắt sốt và sạch ký sinh trùng nhanh.
• Kết quả in vitro cho thấy P. vivax tại điểm nghiên cứu nhạy cảm với các thuốc QN, DHA, CQ và PQ, chưa có dấu hiệu kháng thuốc rõ ràng.
• Các yếu tố sinh thái, dân số và thói quen sinh hoạt ảnh hưởng lớn đến nguy cơ mắc SR và sự lan truyền của ký sinh trùng.
• Cần tiếp tục giám sát dịch tễ và kháng thuốc, đồng thời nâng cao hiệu quả điều trị và phòng chống để đạt mục tiêu loại trừ sốt rét tại Việt Nam vào năm 2030.

Tiếp theo, các cơ quan y tế và nhà nghiên cứu nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu để cập nhật dữ liệu mới, góp phần nâng cao hiệu quả phòng chống sốt rét tại vùng Tây Nguyên và cả nước.