Tổng quan nghiên cứu

Lymphôm da là một bệnh lý ác tính của hệ miễn dịch, chiếm khoảng 3,9% lymphôm không Hodgkin, với da là vị trí thường gặp thứ hai của lymphôm ngoài hạch, chiếm tỉ lệ 19%. Tại Việt Nam, lymphôm da nguyên phát còn là bệnh hiếm, khó chẩn đoán và chưa có nhiều nghiên cứu sâu rộng. Nghiên cứu này tập trung vào lymphôm tế bào T nguyên phát ở da (PCTCL), nhóm chiếm phần lớn trong lymphôm da nguyên phát, với mục tiêu xác định tỉ lệ các phân nhóm lymphôm tế bào T nguyên phát ở da theo phân loại sửa đổi của WHO-EORTC năm 2018, đồng thời khảo sát các đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học và hóa mô miễn dịch của các phân nhóm này. Nghiên cứu được thực hiện tại Bộ môn Mô Phôi – Giải phẫu bệnh và Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ tháng 01/2018 đến tháng 02/2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao độ chính xác chẩn đoán, phân loại và điều trị lymphôm tế bào T nguyên phát ở da, góp phần cải thiện tiên lượng và chất lượng sống cho bệnh nhân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên phân loại lymphôm da nguyên phát sửa đổi của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Nghiên cứu và Điều trị Ung thư Châu Âu (EORTC) năm 2018. Khung lý thuyết bao gồm các phân nhóm lymphôm tế bào T nguyên phát ở da như u sùi dạng nấm (Mycosis fungoides - MF), lymphôm tế bào lớn thoái sản nguyên phát ở da (pcALCL), lymphôm tế bào T giống viêm mô mỡ dưới da (SPTCL), lymphôm tế bào T/NK ngoài hạch kiểu mũi (ENKTCL, NT), lymphôm tế bào T độc CD8+ tiến triển nhanh hướng thượng bì nguyên phát ở da (pcAECD8+), rối loạn tăng sinh tế bào T nhỏ/trung bình CD4+ nguyên phát ở da (pcCD4+ small/medium T cell LPD), và lymphôm tế bào T ngoại vi không đặc hiệu (PTCL, NOS). Các khái niệm chính bao gồm đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học, hóa mô miễn dịch (HMMD) với các dấu ấn CD3, CD4, CD8, CD30, CD56, ALK, EBER-ISH, và chỉ số tăng sinh Ki-67.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu mô tả hàng loạt ca với cỡ mẫu thuận tiện gồm 39 trường hợp được chẩn đoán lymphôm tế bào T nguyên phát ở da tại Bộ môn Mô Phôi – Giải phẫu bệnh và Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM từ tháng 01/2018 đến tháng 02/2022. Tiêu chuẩn chọn bệnh dựa trên chẩn đoán mô bệnh học, hóa mô miễn dịch với tế bào u dương tính với dấu ấn tế bào T (CD3, CD2, CD5, CD7, CD4, CD8) và âm tính với dấu ấn tế bào B (CD20). Mẫu mô được cố định trong formol 10% đệm trung tính, xử lý mô tự động, cắt tiêu bản dày 3-5µm và nhuộm H&E. Nhuộm hóa mô miễn dịch được thực hiện trên máy tự động BenchmarkXT và Dako Omnis với các dấu ấn CD3, CD20, Ki-67, CD2, CD5, CD7, CD4, CD8, CD30, CD56, ALK (đối với pcALCL) và EBER-ISH (đối với ENKTCL, NT). Dữ liệu được thu thập qua phiếu thu thập số liệu, mã hóa và phân tích bằng phần mềm SPSS 25.0. Các biến số nghiên cứu bao gồm đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học, hóa mô miễn dịch và phân loại lymphôm theo WHO-EORTC 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỉ lệ các phân nhóm lymphôm tế bào T nguyên phát ở da: U sùi dạng nấm (MF) chiếm khoảng 50% tổng số trường hợp, tiếp theo là lymphôm tế bào lớn thoái sản nguyên phát ở da (pcALCL) chiếm khoảng 9%. Các phân nhóm khác như SPTCL, ENKTCL, NT, pcAECD8+, pcCD4+ small/medium T cell LPD và PTCL, NOS chiếm phần còn lại với tỉ lệ thấp hơn.

  2. Đặc điểm lâm sàng: MF thường gặp ở nam với tỉ lệ nam:nữ là 2:1, biểu hiện bằng các tổn thương dát, mảng và u, thường ở vùng da ít tiếp xúc ánh sáng như mông và các nếp gấp lớn. pcALCL xuất hiện chủ yếu ở người từ 50-70 tuổi với các nốt, u hoặc sẩn đơn độc, có thể loét và tái phát tại chỗ. SPTCL thường biểu hiện bằng các nốt dưới da ở thân và chi, kèm theo hội chứng thực bào máu ở khoảng 15-20% bệnh nhân. ENKTCL, NT có biểu hiện nốt, sưng giống áp xe, thường ở thân mình và chi, với tiên lượng xấu, tỉ lệ sống 5 năm khoảng 26%.

  3. Đặc điểm mô bệnh học và hóa mô miễn dịch: MF có tế bào u nhỏ đến trung bình, tính hướng thượng bì rõ, biểu hiện CD3+, CD4+, CD8- với chỉ số Ki-67 thấp. pcALCL có tế bào lớn dị dạng, biểu hiện CD30 dương tính trên >75% tế bào u, ALK âm tính. SPTCL có tế bào T độc CD8+ với biểu hiện protein độc như granzyme B, perforin, TIA1. ENKTCL, NT biểu hiện CD3𝜀, CD56 dương tính, EBER-ISH dương tính. pcAECD8+ có tế bào u CD8+ dương tính, chỉ số Ki-67 cao, biểu hiện protein độc. pcCD4+ small/medium T cell LPD có tế bào u đa dạng kích thước nhỏ/trung bình, CD4+ dương tính, Ki-67 thấp. PTCL, NOS có tế bào u đa dạng kích thước, biểu hiện thay đổi CD4, CD8, CD30 âm hoặc dương.

  4. So sánh với các nghiên cứu khác: Tỉ lệ MF và pcALCL tương tự các báo cáo quốc tế, tuy nhiên tỉ lệ ENKTCL, NT và các phân nhóm hiếm khác có xu hướng cao hơn ở châu Á. Tiên lượng của các phân nhóm cũng phù hợp với các nghiên cứu trước, với MF có tiên lượng tốt, ENKTCL, NT và pcAECD8+ có tiên lượng xấu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự đa dạng về phân nhóm lymphôm tế bào T nguyên phát ở da tại Việt Nam, phản ánh đặc điểm dịch tễ học tương đồng với các nước châu Á. Việc sử dụng đồng bộ các phương pháp lâm sàng, mô bệnh học và hóa mô miễn dịch giúp nâng cao độ chính xác trong chẩn đoán và phân loại. Các biểu đồ phân bố tỉ lệ phân nhóm, biểu đồ tuổi và giới tính, cùng bảng so sánh đặc điểm mô bệnh học và hóa mô miễn dịch sẽ minh họa rõ nét các phát hiện. So với các nghiên cứu ở châu Âu và Mỹ, tỉ lệ xuất hiện ENKTCL, NT cao hơn có thể liên quan đến yếu tố di truyền và môi trường. Tiên lượng khác biệt giữa các phân nhóm nhấn mạnh tầm quan trọng của phân loại chính xác để lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp. Nghiên cứu cũng góp phần bổ sung dữ liệu dịch tễ học lymphôm da tại Việt Nam, hỗ trợ phát triển hướng dẫn chẩn đoán và điều trị trong tương lai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên sâu cho bác sĩ lâm sàng và giải phẫu bệnh về nhận diện các phân nhóm lymphôm tế bào T nguyên phát ở da, nhằm nâng cao khả năng chẩn đoán chính xác và kịp thời. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; chủ thể: các bệnh viện chuyên khoa và trường đại học y.

  2. Xây dựng quy trình phối hợp đa chuyên ngành giữa lâm sàng, giải phẫu bệnh và hóa mô miễn dịch để đánh giá toàn diện các trường hợp nghi ngờ lymphôm da, giúp phân loại chính xác và lựa chọn điều trị phù hợp. Thời gian: 12 tháng; chủ thể: bệnh viện đa khoa và chuyên khoa.

  3. Phát triển hệ thống lưu trữ và quản lý dữ liệu bệnh nhân lymphôm da nhằm theo dõi tiến triển bệnh, hiệu quả điều trị và nghiên cứu dịch tễ học sâu hơn. Thời gian: 12-18 tháng; chủ thể: các cơ sở y tế và trung tâm nghiên cứu.

  4. Khuyến khích nghiên cứu tiếp tục về các phân nhóm hiếm và đặc điểm gen liên quan để mở rộng hiểu biết về cơ chế bệnh sinh và phát triển liệu pháp điều trị cá thể hóa. Thời gian: dài hạn; chủ thể: các viện nghiên cứu và trường đại học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ chuyên khoa da liễu và huyết học: Nâng cao kiến thức về phân loại và đặc điểm lâm sàng của lymphôm tế bào T nguyên phát ở da, hỗ trợ chẩn đoán và điều trị hiệu quả.

  2. Chuyên viên giải phẫu bệnh và hóa mô miễn dịch: Cập nhật các tiêu chuẩn chẩn đoán mô bệnh học và dấu ấn miễn dịch đặc trưng, giúp phân biệt các phân nhóm lymphôm da chính xác.

  3. Nhà nghiên cứu y học và dịch tễ học: Cung cấp dữ liệu dịch tễ học và mô hình nghiên cứu về lymphôm da tại Việt Nam, làm cơ sở cho các nghiên cứu sâu hơn về cơ chế bệnh và điều trị.

  4. Sinh viên y khoa và học viên sau đại học: Tài liệu tham khảo học thuật chuyên sâu về lymphôm tế bào T nguyên phát ở da, hỗ trợ học tập và nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lymphôm tế bào T nguyên phát ở da là gì?
    Lymphôm tế bào T nguyên phát ở da là nhóm lymphôm không Hodgkin xuất phát từ tế bào T tại da, không có bằng chứng bệnh ở các cơ quan khác lúc chẩn đoán. Đây là nhóm lymphôm da phổ biến nhất, chiếm khoảng 75-80% lymphôm da nguyên phát.

  2. Phân biệt lymphôm da nguyên phát và thứ phát như thế nào?
    Lymphôm da nguyên phát chỉ giới hạn ở da khi chẩn đoán, trong khi lymphôm da thứ phát là biểu hiện di căn từ lymphôm ngoài da hoặc hạch. Thứ phát thường có tiên lượng xấu hơn và cần điều trị khác biệt.

  3. Các dấu ấn hóa mô miễn dịch quan trọng trong chẩn đoán lymphôm tế bào T da là gì?
    Các dấu ấn chính gồm CD3, CD4, CD8, CD30, CD56, ALK và EBER-ISH. Ví dụ, MF thường dương CD3, CD4 và âm CD8, pcALCL dương CD30 trên >75% tế bào u, ENKTCL dương CD56 và EBER-ISH.

  4. Tiên lượng của các phân nhóm lymphôm tế bào T nguyên phát ở da ra sao?
    MF có tiên lượng tốt với tỉ lệ tiến triển thấp hàng năm (1-2%), pcALCL có thời gian sống 10 năm khoảng 90%, trong khi ENKTCL, NT và pcAECD8+ có tiên lượng xấu với tỉ lệ sống 5 năm thấp (khoảng 26% đối với ENKTCL).

  5. Phương pháp điều trị phổ biến cho lymphôm tế bào T nguyên phát ở da?
    Điều trị phụ thuộc vào phân nhóm và giai đoạn bệnh, bao gồm liệu pháp tại chỗ (steroid, quang trị liệu), phẫu thuật, xạ trị, hóa trị hệ thống, và các thuốc sinh học như brentuximab vedotin cho các trường hợp CD30+. Ghép tế bào gốc được xem xét ở các trường hợp tiến triển.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định tỉ lệ và đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học, hóa mô miễn dịch của các phân nhóm lymphôm tế bào T nguyên phát ở da tại Việt Nam, với MF chiếm ưu thế khoảng 50%.
  • Phân loại chính xác dựa trên phối hợp lâm sàng và xét nghiệm giúp nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị.
  • Tiên lượng các phân nhóm khác nhau, từ tốt (MF, pcALCL) đến xấu (ENKTCL, NT, pcAECD8+), đòi hỏi chiến lược điều trị phù hợp.
  • Đề xuất tăng cường đào tạo, phối hợp đa chuyên ngành và phát triển hệ thống quản lý dữ liệu để cải thiện chăm sóc bệnh nhân.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu dịch tễ học và cơ chế bệnh sinh, đồng thời ứng dụng kết quả vào thực tiễn lâm sàng nhằm nâng cao chất lượng điều trị lymphôm da.

Hành động tiếp theo: Các chuyên gia và cơ sở y tế nên áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện quy trình chẩn đoán và điều trị lymphôm tế bào T nguyên phát ở da, đồng thời thúc đẩy nghiên cứu sâu hơn về các phân nhóm hiếm và liệu pháp mới.