I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đa Văn Hóa Trong Tiểu Thuyết Naipaul
Nghiên cứu văn học từ lý thuyết đa văn hóa là một phương pháp tiếp cận khoa học, logic, nhằm đào sâu tìm hiểu quá trình sáng tạo nghệ thuật của nhà văn, mở rộng giới hạn của văn bản và sự vẫy gọi người đọc. Khuynh hướng phê bình này bắt nguồn từ những năm 1950 với trường phái Birmingham, Anh và trường phái Frankfurt, Đức rồi lan rộng ra khắp thế giới. Ở Việt Nam, đã có nhiều công trình nghiên cứu đã triển khai, vận dụng phương pháp nghiên cứu văn học từ góc nhìn văn hóa. Điều này chứng minh cơ sở khoa học và tính đúng đắn của phương pháp. Đỗ Lai Thuý nhận định văn học phản ánh hiện thực thông qua lăng kính văn hóa, bộ lọc của các giá trị văn hóa. Trong dòng chảy không ngừng của văn hóa, luôn tồn tại sự vận động, giao lưu giữa các nền văn hóa, tạo nên thuộc tính tất yếu là đa văn hóa và liên văn hóa. Nghiên cứu tác phẩm văn chương qua lý thuyết liên ngành đa văn hóa là một hướng đi đầy triển vọng trong nghiên cứu phê bình.
1.1. Văn Hóa và Phê Bình Văn Học Đa Văn Hóa
Để hiểu đa văn hóa, trước hết cần định nghĩa văn hóa. Đây là thuật ngữ có nội hàm rộng, liên quan đến truyền thông, tôn giáo, hành vi ứng xử, nghệ thuật,… mỗi định nghĩa phản ánh một cách nhìn nhận khác nhau. Thuật ngữ văn hóa xuất phát từ tiếng Latinh “cultura”, có nghĩa là canh tác, gieo trồng ruộng đất (cultus agri) và gieo trồng tinh thần (cultus animi) rồi chuyển nghĩa để tạo ra “culture”. Từ đó đến nay, định nghĩa văn hóa đã phát triển đa dạng. Trong khuôn khổ luận án này, hiểu văn hóa là một hệ thống hay tập hợp các giá trị và chuẩn mực của một cộng đồng, và có tính phát triển, kế thừa theo thời gian. Văn hóa có chức năng tổ chức, thúc đẩy xã hội và chức năng giáo dục.
1.2. Sự Hình Thành và Phát Triển Lý Thuyết Đa Văn Hóa
Lý thuyết đa văn hóa có ý nghĩa quan trọng trong việc tri nhận một đặc tính đa dạng, giao thoa giữa các nền văn hóa, các mã văn hóa, góp phần làm sáng tỏ cội nguồn sáng tạo văn chương. Tiếp cận tác phẩm văn chương từ góc nhìn đa văn hóa là cần thiết vì nó chính là sự kiểm chứng của việc thực hành lý thuyết đa văn hóa, mở ra một một cái nhìn đa chiều về xã hội xung quanh, cũng như những tài năng văn chương vĩ đại, và trên hết là sự vận động của văn học thế giới.
II. V
V.S. Naipaul (1934-2018) là nhà văn Anh gốc Trinidad, tiêu biểu cho dòng văn học đa văn hóa và văn học hậu thuộc địa. Ông được Viện Hàn lâm Thụy Điển trao giải thưởng Nobel văn học năm 2001 vì những cống hiến sáng tạo suốt đời cho nhân loại: những tác phẩm văn chương đa văn hóa, bao gồm cả tiểu thuyết, tiểu luận, du kí và hồi kí khai thác một phần lịch sử bị lãng quên, và ảnh hưởng của chủ nghĩa thực dân đối với các dân tộc cựu thuộc địa. Những tác phẩm của ông “buộc chúng ta phải thấy sự hiện diện của lịch sử những dân tộc bị đàn áp”. Bản thân con người V.S. Naipaul là đa văn hóa: sinh ra ở Trinidad, thuộc địa đồn điền cũ của Anh, lớn lên trong một gia đình Bàlamôn truyền thống đậm chất văn hóa Ấn Độ, rồi được học bổng tại Đại học Oxford và chịu ảnh hưởng của nền giáo dục và văn hóa Anh.
2.1. Ảnh Hưởng Từ Nguồn Gốc và Nền Giáo Dục Đa Văn Hóa Của Naipaul
Nguồn gốc xuất thân, nền giáo dục và môi trường sống của nhà văn chịu ảnh hưởng của sự giao thoa giữa các nền văn hóa: văn hóa Caribbean pha trộn đặc trưng của những người nhập cư; văn hóa phương Đông phong phú, đậm tính chất nông nghiệp lâu đời bắt nguồn từ nền văn minh sông Ấn; và văn hóa phương Tây đề cao cá nhân, coi trọng lối tư duy duy lí. Sự tổng hoà của tất cả các nền văn hóa đó tạo nên một cảm quan đa văn hóa độc đáo của một nhà văn luôn đau đáu đi tìm cái tôi, cái cảm giác mình thuộc về một nơi nào đó.
2.2. Quan Điểm Của Naipaul Về Đa Văn Hóa Con Người Và Sự Nghiệp
Sự mẫn tiệp của một nhà văn tài năng, luôn trăn trở trước thời cuộc có thể là lý do chính khiến tính đa văn hóa trong tác phẩm của ông được thể hiện rất sắc sảo, vượt lên giới hạn thời gian và không gian, thể hiện được những vấn đề thời sự, mang tầm nhân loại. Trong cuộc trò chuyện với Roland Bryden năm 1973, ông đã đề cập đến nền tảng đa văn hóa khi “xem xét bản chất của xã hội quê hương tôi, xem xét bản chất của thế giới mà tôi đã bước vào và thế giới mà tôi phải nhìn vào, tôi không thể là một tiểu thuyết gia chuyên nghiệp theo nghĩa cũ”. Điều này góp phần không nhỏ để hình thành sự độc đáo, khác lạ trong con người và sự nghiệp của nhà văn. Tìm hiểu tính đa văn hóa trong các tiểu thuyết của ông chính là tìm hiểu những giá trị văn hóa phong phú, kết tinh qua nội dung và nghệ thuật sáng tác của nhà văn.
III. Phân Tích Không Gian và Thời Gian Đa Văn Hóa Trong Tiểu Thuyết
Luận án tập trung khảo cứu ba tác phẩm: A House for Mr. Biswas, A Bend in the River, và The Enigma of Arrival. A House for Mr. Biswas, xuất bản năm 1961, là cuốn tiểu thuyết thứ tư của V.S. Naipaul nhưng là tác phẩm đầu tiên thành công vang dội, lần đầu đánh dấu sự ghi nhận của giới phê bình khắp thế giới. A Bend in the River, xuất bản năm 1979, mang dấu ấn của độ chín trong tài năng sáng tác của nhà văn. The Enigma of Arrival, ra mắt độc giả năm 1987, là cuốn tiểu thuyết tổng kết lại 35 năm sáng tác của chính nhà văn, đánh dấu sự trưởng thành trong nhận thức về nghiệp viết, về bản thân, về nhân thế. Luận án sử dụng bản nguyên tác tiếng Anh của cả ba tiểu thuyết. Khi nghiên cứu ba tác phẩm tiêu biểu trên, nhận thấy các đặc trưng đa văn hóa xuất hiện dày đặc.
3.1. Không Gian Sinh Hoạt Đậm Chất Truyền Thống Đa Dạng Văn Hóa
Phân tích không gian sinh hoạt trong các tác phẩm, đặc biệt là không gian sinh hoạt đậm chất truyền thống đa dạng văn hóa. Không gian ở Trinidad và Tobbago thể hiện rõ sự pha trộn giữa các nền văn hóa. Sự đa dạng trong kiến trúc, ẩm thực, và các phong tục tập quán là những biểu hiện rõ nét. Cách Naipaul miêu tả không gian này giúp độc giả hình dung rõ hơn về sự phức tạp của xã hội đa văn hóa.
3.2. Thời Gian Lịch Sử và Những Va Chạm Văn Hóa Trong Tiểu Thuyết
Thời gian lịch sử trong các tác phẩm của Naipaul gắn liền với những va chạm văn hóa. Những biến động chính trị, xã hội ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc sống của các nhân vật. Sự xung đột giữa các giá trị truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa phương Đông và văn hóa phương Tây được thể hiện rõ nét. Thời gian không chỉ là bối cảnh mà còn là một yếu tố quan trọng định hình nên số phận của các nhân vật.
IV. Thế Giới Nhân Vật Điển Hình Trong Tiểu Thuyết Đa Văn Hóa
Luận án phân tích thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Naipaul từ góc độ đa văn hóa. Các nhân vật trong tác phẩm của ông thường là những người sống trong xã hội đa văn hóa, phải đối mặt với những xung đột về bản sắc văn hóa. Có những nhân vật hòa nhập vào xã hội mới, có những nhân vật cố gắng giữ gìn bản sắc dân tộc, và cũng có những nhân vật bị lạc lõng, bơ vơ giữa các nền văn hóa. Cách Naipaul xây dựng nhân vật cho thấy sự am hiểu sâu sắc của ông về vấn đề bản sắc trong xã hội đa văn hóa.
4.1. Kiểu Nhân Vật Hòa Nhập Trong Văn Hóa Đa Dạng
Phân tích kiểu nhân vật hòa nhập vào văn hóa đa dạng, những người cố gắng thích nghi với môi trường sống mới. Họ học hỏi các phong tục tập quán mới, tiếp thu những giá trị mới, nhưng vẫn giữ lại một phần bản sắc của mình. Sự hòa nhập của họ không phải lúc nào cũng suôn sẻ, họ phải đối mặt với những khó khăn và thử thách, nhưng cuối cùng họ đã tìm được chỗ đứng trong xã hội mới.
4.2. Kiểu Nhân Vật Bên Lề Xa Lạ Văn Hóa
Phân tích kiểu nhân vật bên lề, những người cảm thấy lạc lõng, xa lạ trong xã hội đa văn hóa. Họ không thuộc về bất kỳ nền văn hóa nào, họ sống cuộc sống cô đơn và buồn bã. Sự xa lạ của họ xuất phát từ việc họ không thể tìm thấy bản sắc của mình trong một xã hội đa văn hóa phức tạp. Naipaul đã khắc họa thành công những nhân vật này, cho thấy sự thấu hiểu của ông về những khó khăn mà những người sống trong xã hội đa văn hóa phải đối mặt.
V. Biểu Tượng Trong Tiểu Thuyết Kết Tinh Tinh Tế Của Đa Văn Hóa
Luận án đi sâu vào phân tích các biểu tượng trong tiểu thuyết của V.S. Naipaul, cho thấy sự kết tinh tinh tế của đa văn hóa. Các biểu tượng như dòng sông, ngôi nhà, bức tranh, khu vườn không chỉ là những hình ảnh đơn thuần mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về sự giao thoa, xung đột, và hòa hợp giữa các nền văn hóa. Cách Naipaul sử dụng biểu tượng cho thấy sự sáng tạo và tài năng của ông trong việc truyền tải những thông điệp đa văn hóa.
5.1. Dòng Sông Biểu Tượng Quá Trình Đồng Hóa Văn Hóa
Dòng sông trong tiểu thuyết của Naipaul thường được coi là biểu tượng của quá trình đồng hóa văn hóa. Nó tượng trưng cho sự thay đổi, sự biến đổi, và sự mất mát. Các nhân vật trong tiểu thuyết của ông thường phải đối mặt với sự lựa chọn giữa việc giữ gìn bản sắc văn hóa của mình hoặc hòa nhập vào văn hóa mới. Dòng sông là một hình ảnh mạnh mẽ thể hiện sự phức tạp của quá trình này.
5.2. Ngôi Nhà Biểu Tượng Của Sự Pha Trộn Văn Hóa Đa Dạng
Ngôi nhà trong tiểu thuyết của Naipaul là biểu tượng của sự pha trộn văn hóa. Nó tượng trưng cho sự kết hợp giữa các yếu tố truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa phương Đông và văn hóa phương Tây. Ngôi nhà là nơi mà các nhân vật trong tiểu thuyết của ông cố gắng xây dựng một cuộc sống mới, một bản sắc mới, nhưng cũng là nơi mà họ phải đối mặt với những xung đột và khó khăn.
VI. Kết Luận Di Sản và Ảnh Hưởng Của Tiểu Thuyết Naipaul
Nghiên cứu đa văn hóa trong tiểu thuyết V.S. Naipaul đã mở ra một góc nhìn mới về tác phẩm của nhà văn này. Luận án đã khẳng định những giá trị đa văn hóa trong tiểu thuyết của Naipaul đã tạo nên nét độc đáo của nhà văn này. Về phương diện lý luận, nghiên cứu tiểu thuyết của Naipaul từ lý thuyết đa văn hóa, luận án góp phần giải mã một hiện tượng văn học độc đáo của thế kỷ XX, XXI, cũng như khẳng định những cống hiến của nhà văn từng giành giải thưởng Nobel văn học này.
6.1. Đánh Giá Di Sản Văn Học Đa Văn Hóa Của Naipaul
Đánh giá di sản văn học đa văn hóa của Naipaul, nhấn mạnh những đóng góp của ông cho văn học thế giới. Naipaul đã khai thác những chủ đề quan trọng về bản sắc, di cư, hậu thuộc địa, và đã tạo ra những tác phẩm có giá trị nhân văn sâu sắc. Ông là một trong những nhà văn quan trọng nhất của thế kỷ XX, XXI.
6.2. Hướng Nghiên Cứu Tương Lai Về Đa Văn Hóa Trong Văn Học
Đề xuất hướng nghiên cứu tương lai về đa văn hóa trong văn học. Nghiên cứu sâu hơn về các tác phẩm của Naipaul, cũng như các tác phẩm của các nhà văn đa văn hóa khác. Nghiên cứu về ảnh hưởng của toàn cầu hóa đến văn học đa văn hóa. Nghiên cứu về vai trò của văn học trong việc thúc đẩy sự hiểu biết và tôn trọng giữa các nền văn hóa.
