Nghiên cứu Chuyển Gen Nâng Cao Năng Suất Hạt Đậu Tương (Glycine Max L.): Luận Án Tiến Sĩ

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

MỤC LỤC

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC HÌNH

MỞ ĐẦU

0.1. Tính cấp thiết của đề tài

0.2. Mục tiêu nghiên cứu

0.2.1. Mục tiêu tổng quát

0.2.2. Mục tiêu cụ thể

0.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án

0.3.1. Ý nghĩa khoa học

0.3.2. Ý nghĩa thực tiễn

0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

0.4.1. Đối tượng nghiên cứu

0.4.2. Phạm vi, thời gian nghiên cứu

0.5. Những đóng góp mới của luận án

1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới và Việt Nam

1.1.1. Tình hình sản xuất đậu tương trên thế giới

1.1.2. Tình hình sản xuất đậu tương ở Việt Nam

1.2. Tổng quan về nghiên cứu chuyển gen ở cây đậu tương trên thế giới

1.3. Nghiên cứu về tái sinh in vitro ở cây đậu tương

1.3.1. Vật liệu sử dụng trong tái sinh in vitro ở cây đậu tương

1.3.2. Phát sinh phôi soma trong tái sinh in vitro cây đậu tương

1.3.3. Phát sinh cơ quan thông qua mô sẹo trong tái sinh in vitro cây đậu tương

1.3.4. Phát sinh cơ quan trực tiếp từ mẫu nuôi cây (không qua việc hình thành mô sẹo)

1.3.5. Ảnh hưởng của môi trường nuôi cấy và điều kiện nuôi cấy đến khả năng tái sinh đậu tương

1.4. Kết quả nghiên cứu chuyển gen ở đậu tương trên thế giới

1.4.1. Chuyển gen thông qua vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens

1.4.2. Nghiên cứu chuyển gen bằng súng bắn gen

1.4.3. Nghiên cứu chuyển gen bằng xung điện

1.4.4. Nghiên cứu chuyển gen qua ống phấn

1.5. Các tính trạng được cải thiện thông qua chuyển gen ở cây đậu tương

1.5.1. Đặc tính kháng thuốc diệt cỏ

1.5.2. Đặc tính kháng côn trùng

1.5.3. Chuyển gen nâng cao hàm lượng dầu

1.5.4. Chuyển gen nâng cao tính chống chịu điều kiện ngoại cảnh

1.5.5. Chuyển gen nâng cao năng suất

1.5.6. Chuyển gen tạo cây trồng đa tính trạng

1.6. Thành tựu về cây trồng chuyển gen trên thế giới

1.7. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước

1.7.1. Chọn tạo giống thông qua tuyển chọn vật liệu nhập nội và địa phương

1.7.2. Chọn tạo giống đậu tương mới bằng lai hữu tính

1.7.3. Chọn tạo giống mới bằng phương pháp xử lý đột biến

1.8. Nghiên cứu chuyển gen ở cây đậu tương ở Việt Nam

1.8.1. Nghiên cứu tái sinh cây in vitro phục vụ chuyển gen ở cây đậu tương

1.8.2. Nghiên cứu chuyển gen ở đậu tương

1.9. Tổng quan tình hình nghiên cứu về tính trạng gen có khả năng nâng cao năng suất hạt ở cây đậu tương

1.9.1. Nghiên cứu gen điều khiển quá trình tăng cường kích thước hạt ở cây đậu tương

1.9.2. Nghiên cứu về vai trò của gen kìm hãm già hóa bộ lá

1.10. Một số nhận xét rút ra từ tổng quan tài liệu

2. CHƯƠNG II. VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Vật liệu nghiên cứu

2.1.1. Vật liệu thực vật

2.1.2. Vật di truyền

2.1.3. Hóa chất, thiết bị sử dụng

2.2. Nội dung nghiên cứu

2.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu

2.4. Phương pháp nghiên cứu

2.4.1. Nội dung 1: Nghiên cứu khả năng tái sinh bằng kỹ thuật nuôi cấy in vitro và khả năng tiếp nhận gen của một số giống đậu tương để chọn lọc nguồn vật liệu phục vụ cho chuyển gen

2.4.1.1. Nghiên cứu khả năng tái sinh bằng kỹ thuật nuôi cấy in vitro của các giống đậu tương

2.4.1.2. Đánh giá khả năng tiếp nhận gen của các giống đậu tương

2.4.2. Nội dung 2: Tách dòng và thiết kế vector chuyển gen mang gen kìm hãm già hóa lá Ore1 và đánh giá biểu hiện trên cây Arabidopsis thaliana

2.4.2.1. Nghiên cứu tách dòng gen kìm hãm già hóa lá Atore1

2.4.2.2. Thiết kế vector chuyển gen mang gen kìm hãm già hóa lá Atore1

2.4.2.3. Đánh giá khả năng biểu hiện của gen kìm hãm già hóa lá Atore1 trên cây mô hình Arabidopsis thaliana

2.4.3. Nội dung 3: Chuyển gen kìm hãm già hóa lá Ore1 vào cây đậu tương và đánh giá các dòng chuyển gen

2.4.3.1. Nghiên cứu chuyển gen Atore1 vào cây đậu tương thông qua vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens

2.4.3.2. Chọn lọc và đánh giá biểu hiện gen Atore1 trên cây đậu tương chuyển gen

2.4.3.3. Chọn lọc dòng đậu tương đồng hợp tử mang gen Atore1 và đánh giá biểu hiện của gen

2.4.3.4. Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của các dòng đậu tương chuyển gen

2.4.4. Phương pháp xử lý số liệu

3. CHƯƠNG III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

3.1. Kết quả nghiên cứu khả năng tái sinh bằng kỹ thuật nuôi cấy in vitro và khả năng tiếp nhận gen của một số giống đậu tương để chọn lọc nguồn vật liệu phục vụ cho chuyển gen

3.1.1. Kết quả nghiên cứu khả năng tái sinh bằng kỹ thuật nuôi cấy in vitro của các giống đậu tương

3.1.1.1. Nghiên cứu tạo vật liệu vô trùng

3.1.1.2. Ảnh hưởng của BAP đến khả năng tái sinh chồi từ nốt lá mầm

3.1.1.3. Ảnh hưởng của kinetin đến khả năng tái sinh chồi từ nốt lá mầm

3.1.1.4. Kết quả ảnh hưởng của hàm lượng GA3 đến khả năng kéo dài chồi của một số giống đậu tương

3.1.1.5. Tái sinh rễ tạo cây hoàn chỉnh

3.1.2. Đánh giá khả năng tiếp nhận gen của các giống đậu tương

3.2. Kết quả tách dòng và thiết kế vector chuyển gen mang gen kìm hãm già hóa lá Ore1 và đánh giá biểu hiện trên cây Arabidopsis thaliana

3.2.1. Tách dòng gen kìm hãm già hóa Atore1

3.2.2. Thiết kế vector chuyển gen mang gen kìm hãm già hóa lá Atore1

3.2.2.1. Gắn gen Atore1 vào vector chuyển gen

3.2.2.2. Tạo chủng vi khuẩn E.coli và Agrobacterium tumefaciens mang gen Atore1

3.2.3. Đánh giá khả năng biểu hiện của gen kìm hãm già hóa lá Atore1 trên cây mô hình Arabidopsis thaliana

3.2.3.1. Chuyển gen Atore1 vào cây mô hình Arabidopsis thaliana

3.2.3.2. Chọn lọc cây Arabidopsis thaliana chuyển gen T1 mang gen Atore1

3.2.3.3. Đánh giá cây Arabidopsis thaliana chuyển gen Atore1 bằng PCR ở thế hệ T1

3.2.3.4. Đánh giá biểu hiện gen thông qua hình thái của cây Arabidopsis thaliana chuyển gen Atore1 thế hệ T1

3.2.3.5. Đánh giá cây Arabidopsis thaliana chuyển gen Atore1 bằng PCR ở thế hệ T2

3.2.3.6. Đánh giá biểu hiện gen thông qua hình thái lá ở cây Arabidopsis thaliana chuyển gen Atore1 thế hệ T2

3.3. Kết quả chuyển gen kìm hãm già hóa lá Atore1 vào cây đậu tương và đánh giá các dòng chuyển gen

3.3.1. Nghiên cứu chuyển gen Atore1 vào cây đậu tương thông qua vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens

3.3.1.1. Nuôi cấy hạt đậu tương nảy mầm chuẩn bị để biến nạp gen

3.3.1.2. Tạo dung dịch vi khuẩn biến nạp gen Atore1

3.3.1.3. Ảnh hưởng của nồng độ vi khuẩn đến khả năng biến nạp

3.3.1.4. Ảnh hưởng của thời gian đồng nuôi cấy đến khả năng biến nạp gen

3.3.1.5. Ảnh hưởng của nồng độ Acetosyringon (AS) đến khả năng biến nạp gen

3.3.1.6. Ảnh hưởng của kháng sinh chọn lọc đến khả năng chọn lọc sau chuyển gen ở cây đậu tương

3.3.1.7. Tái sinh và chọn lọc chồi chuyển gen Atore1 trên môi trường kháng sinh

3.3.1.8. Tạo cây đậu tương chuyển gen Atore1 hoàn chỉnh

3.3.1.9. Kết quả đưa cây đậu tương chuyển gen trồng trong vườn thí nghiệm

3.3.2. Chọn lọc và đánh giá biểu hiện gen Atore1 trên cây đậu tương chuyển gen

3.3.2.1. Chọn lọc và đánh giá biểu hiện gen Atore1 trên cây đậu tương chuyển gen thế hệ T0

3.3.2.2. Chọn lọc và đánh giá biểu hiện gen Atore1 trên cây đậu tương chuyển gen thế hệ thế hệ T1

3.3.2.3. Chọn lọc cây đậu tương chuyển gen kìm hãm già hóa lá Atore1 ở thế hệ T2

3.3.3. Chọn lọc dòng đậu tương đồng hợp tử mang gen Atore1 và đánh giá biểu hiện gen

3.3.3.1. Chọn lọc dòng đậu tương đồng hợp tử mang gen Atore1

3.3.3.2. Đánh giá biểu hiện gen của dòng đậu tương mang gen Atore1 đồng hợp tử thông qua hình thái

3.3.3.3. Kết quả phân tích sự có mặt của gen chuyển ở các dòng đậu tương chuyển gen Atore1 đồng hợp tử bằng Southern blot

3.3.4. Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển của các dòng đậu tương chuyển gen đồng hợp tử T3

3.3.5. Sự thay đổi thành phần chất điều hòa sinh trưởng liên quan đến cây chuyển gen Atore1

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới Thiệu Nghiên Cứu Chuyển Gen Đậu Tương Glycine max L

Đậu tương [Glycine max (L.) Merrill] là cây trồng nông nghiệp quan trọng. Hạt đậu tương có giá trị kinh tế cao và nhu cầu lớn trên thị trường quốc tế. Tại Việt Nam, đậu tương đứng thứ ba sau lúa và ngô. Nguồn gen đậu tương phong phú, đặc biệt ở miền núi phía Bắc, với các giống địa phương quý giá như Sông Mã, Cúc Hà Bắc. Các giống này có khả năng chống chịu tốt, nhưng năng suất còn thấp. Một trong những mục tiêu quan trọng là nâng cao năng suất đậu tương để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường và giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu. Việc chuyển gen đậu tương mở ra cơ hội cải thiện năng suất và chất lượng đậu tương, hướng đến nền nông nghiệp bền vững.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Đậu Tương Glycine max L.

Đậu tương là nguồn cung cấp protein và dầu thực vật quan trọng cho con người và vật nuôi. Nó cũng đóng vai trò quan trọng trong việc cải tạo đất và luân canh cây trồng. Nghiên cứu sinh học đậu tương giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các đặc tính di truyền và sinh lý của cây đậu tương, từ đó có thể áp dụng các biện pháp cải thiện năng suất và chất lượng. Sự phát triển của công nghệ sinh học đậu tương mở ra những hướng đi mới trong việc tạo ra các giống đậu tương có năng suất cao, khả năng chống chịu tốt và chất lượng dinh dưỡng vượt trội.

1.2. Thực Trạng Sản Xuất Đậu Tương Tại Việt Nam

Diện tích trồng đậu tương tại Việt Nam giảm mạnh trong những năm gần đây do sâu bệnh và năng suất thấp. Năng suất đậu tương trung bình chỉ đạt 1,5 tấn/ha, bằng 50% so với thế giới. Việt Nam phải nhập khẩu từ 3,5 - 5,0 triệu tấn đậu tương mỗi năm, gây tốn kém ngoại tệ. Cần có các giải pháp để tăng năng suất và giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu. Các giải pháp có thể bao gồm việc sử dụng các giống đậu tương mới, áp dụng các kỹ thuật canh tác tiên tiến và ứng dụng công nghệ gen trong nông nghiệp.

II. Thách Thức Nâng Cao Năng Suất Hạt Đậu Tương Bền Vững

Việc nâng cao năng suất đậu tương đặt ra nhiều thách thức. Các giống đậu tương hiện tại có năng suất chưa cao. Sâu bệnh và điều kiện môi trường bất lợi ảnh hưởng đến năng suất. Phát triển các giống đậu tương có khả năng chống chịu và năng suất cao đòi hỏi nghiên cứu sâu rộng và ứng dụng công nghệ tiên tiến. Bên cạnh đó, cần đảm bảo tính an toàn sinh học và bền vững của các giống đậu tương chuyển gen. Đánh giá rủi ro đậu tương chuyển gen là một bước quan trọng để đảm bảo an toàn cho con người và môi trường.

2.1. Hạn Chế Về Năng Suất Của Các Giống Đậu Tương Truyền Thống

Các giống đậu tương truyền thống thường có năng suất thấp và dễ bị ảnh hưởng bởi các yếu tố môi trường. Việc cải thiện năng suất của các giống đậu tương truyền thống gặp nhiều khó khăn do giới hạn di truyền và sự phức tạp của các tính trạng liên quan đến năng suất. Cần có các phương pháp tiếp cận mới để cải thiện giống đậu tương, chẳng hạn như sử dụng công nghệ chuyển gen để đưa các gen có lợi vào cây đậu tương.

2.2. Ảnh Hưởng Của Sâu Bệnh Và Môi Trường Đến Năng Suất

Sâu bệnh và điều kiện môi trường khắc nghiệt như hạn hán, ngập úng có thể gây thiệt hại lớn đến năng suất đậu tương. Việc phát triển các giống đậu tương có khả năng chống chịu sâu bệnh và chịu hạn là một giải pháp quan trọng để đảm bảo năng suất ổn định. Công nghệ chuyển gen có thể được sử dụng để tạo ra các giống đậu tương có khả năng chống chịu tốt hơn với các yếu tố bất lợi của môi trường.

2.3. Đảm Bảo An Toàn Sinh Học Cho Đậu Tương Chuyển Gen

Việc sử dụng đậu tương biến đổi gen đặt ra những lo ngại về an toàn sinh học. Cần có các quy trình đánh giá nghiêm ngặt để đảm bảo rằng các giống đậu tương chuyển gen không gây hại cho sức khỏe con người và môi trường. Các quy định về an toàn sinh học đậu tương chuyển gen cần được tuân thủ chặt chẽ để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành sản xuất đậu tương.

III. Phương Pháp Chuyển Gen Kìm Hãm Già Hóa Nâng Cao Năng Suất

Nghiên cứu này tập trung vào chuyển gen kìm hãm già hóa lá Ore1 vào cây đậu tương. Gen Ore1 có vai trò quan trọng trong việc kéo dài tuổi thọ của lá, giúp cây quang hợp lâu hơn và tăng năng suất. Phương pháp chuyển gen thông qua vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens được sử dụng để đưa gen Ore1 vào cây đậu tương. Các dòng đậu tương chuyển gen được chọn lọc và đánh giá khả năng biểu hiện gen, khả năng sinh trưởng, phát triển. Mục tiêu là tạo ra các dòng đậu tương có năng suất cao và khả năng chống chịu tốt hơn.

3.1. Tách Dòng Và Thiết Kế Vector Chuyển Gen Ore1

Gen Ore1 được tách dòng từ cây Arabidopsis thaliana và thiết kế vector chuyển gen phù hợp. Vector chuyển gen chứa gen Ore1 và các yếu tố điều khiển biểu hiện gen. Việc thiết kế vector chuyển gen chính xác là yếu tố quan trọng để đảm bảo gen Ore1 được biểu hiện hiệu quả trong cây đậu tương. Nghiên cứu cũng đánh giá biểu hiện gen Ore1 trên cây mô hình Arabidopsis thaliana.

3.2. Chuyển Gen Ore1 Vào Cây Đậu Tương Glycine max L.

Phương pháp chuyển gen Agrobacterium tumefaciens được sử dụng để đưa vector chứa gen Ore1 vào tế bào đậu tương. Quá trình chuyển gen đòi hỏi kỹ thuật nuôi cấy mô tế bào và chọn lọc các dòng đậu tương chuyển gen thành công. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả chuyển gen, chẳng hạn như nồng độ vi khuẩn, thời gian đồng nuôi cấy, cũng được nghiên cứu và tối ưu hóa.

3.3. Chọn Lọc Và Đánh Giá Biểu Hiện Gen Ore1

Các dòng đậu tương chuyển gen được chọn lọc trên môi trường chứa kháng sinh để loại bỏ các cây không mang gen chuyển. Biểu hiện gen Ore1 được đánh giá bằng các phương pháp phân tích phân tử và hình thái. Các dòng đậu tương có biểu hiện gen Ore1 cao và ổn định được chọn để tiếp tục đánh giá năng suất và các đặc tính khác.

IV. Kết Quả Đánh Giá Khả Năng Tái Sinh Và Tiếp Nhận Gen

Nghiên cứu đã đánh giá khả năng tái sinh in vitro của các giống đậu tương khác nhau. Khả năng tiếp nhận gen của các giống cũng được khảo sát để chọn lọc vật liệu phù hợp cho chuyển gen đậu tương. Kết quả cho thấy có sự khác biệt đáng kể về khả năng tái sinh và tiếp nhận gen giữa các giống. Các giống có khả năng tái sinh và tiếp nhận gen tốt sẽ được sử dụng trong các nghiên cứu chuyển gen tiếp theo.

4.1. Nghiên Cứu Khả Năng Tái Sinh In Vitro Của Các Giống Đậu Tương

Khả năng tái sinh in vitro là yếu tố quan trọng để chuyển gen thành công. Nghiên cứu đã đánh giá ảnh hưởng của các yếu tố môi trường nuôi cấy đến khả năng tái sinh của các giống đậu tương khác nhau. Các yếu tố như nồng độ hormone, loại môi trường nuôi cấy, và điều kiện ánh sáng được tối ưu hóa để đạt được hiệu quả tái sinh cao nhất.

4.2. Đánh Giá Khả Năng Tiếp Nhận Gen Của Các Giống Đậu Tương

Khả năng tiếp nhận gen của các giống đậu tương cũng được đánh giá bằng cách sử dụng gen báo cáo GUS. Các mẫu đậu tương được lây nhiễm vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens mang gen GUS và sau đó đánh giá mức độ biểu hiện gen GUS. Kết quả cho thấy có sự khác biệt đáng kể về khả năng tiếp nhận gen giữa các giống.

V. Ứng Dụng Đánh Giá Dòng Đậu Tương Chuyển Gen Thế Hệ T2

Nghiên cứu đã thu được các dòng đậu tương chuyển gen Ore1. Các dòng này được đánh giá về khả năng sinh trưởng, phát triển và năng suất. Phân tích di truyền được thực hiện để xác định sự có mặt của gen Ore1 trong các dòng chuyển gen. Mục tiêu là xác định các dòng đậu tương chuyển gen có tiềm năng ứng dụng trong sản xuất nông nghiệp.

5.1. Đặc Điểm Sinh Trưởng Của Dòng Đậu Tương Chuyển Gen T2

Đặc điểm sinh trưởng, phát triển của các dòng đậu tương chuyển gen Ore1 thế hệ T2 được theo dõi và ghi nhận. Các chỉ số như chiều cao cây, số lượng cành, diện tích lá, và thời gian sinh trưởng được đo đạc và so sánh với cây đối chứng. Mục tiêu là đánh giá ảnh hưởng của gen Ore1 đến sự phát triển của cây đậu tương.

5.2. Phân Tích Năng Suất Hạt Của Các Dòng Đậu Tương Chuyển Gen

Năng suất hạt của các dòng đậu tương chuyển gen Ore1 được đánh giá bằng cách đo khối lượng hạt trên cây và số lượng hạt trên quả. Các chỉ số về chất lượng hạt, chẳng hạn như hàm lượng protein và dầu, cũng được phân tích. Mục tiêu là xác định các dòng đậu tương chuyển gen có năng suất và chất lượng hạt cao hơn so với cây đối chứng.

5.3. Ứng Dụng Phân Tích PCR Xác Định Gen Ở Thế Hệ T1

Kết quả phân tích PCR cây đậu tương chuyển gen Atore1 thế hệ T0, Kết quả chọn lọc đậu tương chuyển gen T1 bằng thuốc diệt cỏ Basta, Đánh giá hiện diện gen ở cây đậu tương chuyển gen T0 bằng PCR. Kết quả phân tích hiện diện của gen bằng PCR ở T1, Điều này cho thấy đánh giá phân tử PCR là cần thiết ở các thế hệ cây trồng khác nhau.

VI. Triển Vọng Phát Triển Bền Vững Đậu Tương Chuyển Gen Tương Lai

Nghiên cứu này mở ra triển vọng phát triển các giống đậu tương có năng suất cao và khả năng chống chịu tốt hơn. Ứng dụng công nghệ chuyển gen có thể giúp cải thiện năng suất và chất lượng đậu tương, giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu và đảm bảo an ninh lương thực. Cần có các nghiên cứu tiếp theo để đánh giá đầy đủ các tác động của đậu tương chuyển gen đến môi trường và sức khỏe con người, cũng như để quản lý cây trồng đậu tương chuyển gen một cách hiệu quả.

6.1. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Chuyển Gen Đậu Tương

Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc chuyển gen các gen khác có vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng suất và chất lượng đậu tương, chẳng hạn như gen liên quan đến quang hợp, cố định đạm, và khả năng chống chịu stress. Việc kết hợp nhiều gen có lợi vào cùng một giống đậu tương cũng là một hướng đi tiềm năng.

6.2. Phát Triển Các Giống Đậu Tương Chuyển Gen Đa Tính Trạng

Phát triển các giống đậu tương chuyển gen đa tính trạng, tức là mang nhiều gen có lợi cùng một lúc, có thể giúp giải quyết nhiều vấn đề trong sản xuất đậu tương, chẳng hạn như sâu bệnh, hạn hán, và năng suất thấp. Tuy nhiên, việc chuyển nhiều gen vào cùng một cây đòi hỏi kỹ thuật phức tạp và cần có các nghiên cứu đánh giá kỹ lưỡng.

6.3. Tác Động Của Đậu Tương Chuyển Gen Đến Môi Trường

Đánh giá cần thực hiện các nghiên cứu về tác động của đậu tương chuyển gen đến môi trường để đảm bảo rằng việc sử dụng các giống đậu tương chuyển gen không gây hại cho đa dạng sinh học và hệ sinh thái. Các yếu tố như ảnh hưởng đến quần thể côn trùng có ích, khả năng phát tán gen sang các loài hoang dại, và tác động đến chất lượng đất cần được nghiên cứu kỹ lưỡng.

NGHIÊN CỨU CHUYỂN GEN THEO HƯỚNG NÂNG CAO NĂNG SUẤT HẠT Ở CÂY ĐẬU TƯƠNG (GLYCINE MAX (L.)