I. Tổng Quan Về Bệnh Chảy Gôm Sầu Riêng Tại Đắk Lắk 2024
Sầu riêng (Durio zibethinus Murr) là cây ăn quả nhiệt đới quan trọng ở Đông Nam Á, đặc biệt là tại Việt Nam. Tại Đắk Lắk, sầu riêng đang trở thành cây trồng chủ lực thay thế cà phê, mang lại giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, cây sầu riêng dễ bị nhiều loại sâu bệnh tấn công, trong đó bệnh chảy gôm sầu riêng do nấm Phytophthora gây ra là một trong những bệnh nguy hiểm nhất. Bệnh gây hại trên diện rộng, làm giảm năng suất và chất lượng quả, thậm chí gây chết cây hàng loạt, gây thiệt hại lớn cho người trồng. Nghiên cứu về bệnh chảy gôm và các biện pháp phòng trừ hiệu quả là vô cùng cấp thiết để bảo vệ ngành trồng sầu riêng tại Đắk Lắk.
1.1. Tầm Quan Trọng Của Cây Sầu Riêng Với Nông Nghiệp Đắk Lắk
Sầu riêng mang lại giá trị kinh tế cao hơn nhiều so với các cây ăn quả khác. Tiềm năng thị trường tiêu thụ nội địa và xuất khẩu của loại cây ăn quả này là rất lớn. Đây là loại cây ăn quả có thể phát triển mở rộng diện tích ở nhiều địa phương. Ở Việt Nam, sầu riêng là một trong những cây ăn quả đang được phát triển mạnh mẽ ở khu vực Đông Nam Bộ và Tây Nguyên.
1.2. Thực Trạng Bệnh Chảy Gôm Sầu Riêng Do Phytophthora
Bệnh chảy gôm (Thối thân, nứt vỏ, xì mủ…) do Phytophthora sp. là bệnh quan trọng nhất không chỉ ở nước ta mà còn rộng khắp các vùng trồng sầu riêng trên thế giới. Cây sầu riêng là một loại cây ăn quả đặc sản được người tiêu thụ rất ưa chuộng. Sầu riêng cho giá trị kinh tế cao hơn nhiều lần so với các cây ăn quả khác.
II. Thách Thức Ảnh Hưởng Bệnh Chảy Gôm Đến Sầu Riêng Đắk Lắk
Việc mở rộng diện tích trồng sầu riêng một cách tự phát, thiếu quy hoạch cụ thể, cùng với kỹ thuật canh tác chưa đúng mức là điều kiện thuận lợi cho sâu bệnh phát triển. Lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học làm cho dịch hại phát sinh và bùng phát thành dịch. Bệnh chảy gôm sầu riêng do Phytophthora là bệnh nguy hiểm hàng đầu, có thể gây chết cây hàng loạt, gây tổn thất nặng nề cho nhà vườn. Theo nghiên cứu, sự phát sinh và lây lan của bệnh liên quan mật thiết đến điều kiện ngoại cảnh, địa hình đất đai và giống sầu riêng.
2.1. Các Yếu Tố Môi Trường Ảnh Hưởng Đến Bệnh Chảy Gôm
Theo kết quả nghiên cứu ban đầu thì sự phát sinh và lây lan của bệnh chảy gôm do nấm Phytophthora có liên quan mật thiết với các điều kiện ngoại cảnh khác nhau cũng như địa hình đất đai và giống sầu riêng. Để phòng trừ có hiệu quả với những bệnh này bên cạnh việc phát triển các chế phẩm sinh học có nguồn gốc từ vi sinh vật có ích, thì thuốc hoá học vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc phòng trừ bệnh hại trên cây sầu riêng.
2.2. Tác Động Của Giống Sầu Riêng Đến Khả Năng Mắc Bệnh
Việc mở rộng diện tích trồng sầu riêng, hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung quy mô lớn và áp dụng các biện pháp canh tác kỹ thuật thâm canh cao, lạm dụng quá nhiều thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học là những nguyên nhân làm cho các loài dịch hại trên sầu riêng phát sinh gây hại và thậm trí bùng phát thành dịch trên quy mô lớn gây tổn thất nặng nề cho sản xuất sầu riêng của nhiều địa phương.
2.3. Ảnh Hưởng Của Bệnh Chảy Gôm Đến Năng Suất Sầu Riêng
Bệnh có thể gây chết cây hàng loạt, tổn thất nặng nề cho nhà vườn, thiệt hại lớn về kinh tế nhiều địa phương khu vực Tây Nguyên. Theo kết quả nghiên cứu ban đầu thì sự phát sinh và lây lan của bệnh chảy gôm do nấm Phytophthora có liên quan mật thiết với các điều kiện ngoại cảnh khác nhau cũng như địa hình đất đai và giống sầu riêng.
III. Phương Pháp Xác Định Tác Nhân Gây Bệnh Chảy Gôm Sầu Riêng
Nghiên cứu xác định tác nhân gây bệnh chảy gôm sầu riêng tại Đắk Lắk bao gồm các bước: thu thập mẫu bệnh, phân lập nấm, quan sát đặc điểm hình thái và sinh học của nấm. Phương pháp lây bệnh nhân tạo được sử dụng để xác định khả năng gây bệnh của nấm phân lập được. Định danh loài Phytophthora bằng phương pháp sinh học phân tử, dựa trên trình tự gen ITS.
3.1. Phân Lập Và Định Danh Nấm Phytophthora Gây Bệnh
Phân lập và làm thuần nấm gây bệnh bằng phương pháp cắt đỉnh sinh trưởng sợi nấm trên môi trường WA. Sử dụng nguồn nấm thuần để quan sát các đặc điểm như sự phát triển của sợi nấm, hình dạng, màu sắc tản nấm, bọc bào tử và du động bào tử trên kính hiển vi.
3.2. Phương Pháp Lây Bệnh Nhân Tạo Để Xác Định Khả Năng Gây Bệnh
Phương pháp lây bệnh nhân tạo nấm Phytophthora sp. đối với Sầu riêng. Kết quả phân lập lại mẫu cây sầu riêng bị bệnh chảy gôm trong nhà lưới do lây bệnh nhân tạo (Viện BVTV, tháng 7/2019).
3.3. Sử Dụng Phương Pháp Sinh Học Phân Tử Để Định Danh Loài
Phương pháp xác định và đánh giá mối quan hệ của nấm gây bệnh dựa vào các vùng liên gen ITS của cụm gen rDNA (Blair & cs. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của nấm thực hiện trong điều kiện in vitro như ảnh hưởng của môi trường nuôi cấy, nhiệt độ, pH, điều kiện chiếu sáng đến sự phát triển của nấm gây bệnh.
IV. Biện Pháp Sinh Học Phòng Trừ Bệnh Chảy Gôm Sầu Riêng Hiệu Quả
Nghiên cứu đánh giá hiệu lực ức chế của một số vi sinh vật đối kháng (nấm Trichoderma harzianum, vi khuẩn Bacillus methylotrophicus, xạ khuẩn Streptomyces misionesis) đối với sự sinh trưởng và phát triển của Phytophthora palmivora. Thử nghiệm được thực hiện trong điều kiện in vitro để đánh giá khả năng ức chế của các vi sinh vật này.
4.1. Sử Dụng Nấm Trichoderma Harzianum Để Đối Kháng Phytophthora
Thử nghiệm hiệu lực ức chế của nấm đối kháng Trichoderma harzianum đến sự phát triển của Phytophthora palmivora. Hiệu lực ức chế bằng kháng sinh bay hơi của nấm đối kháng Trichoderma hazhianum đến sự phát triển của Phytophthora palmivora.
4.2. Ứng Dụng Vi Khuẩn Bacillus Methylotrophicus Trong Phòng Trừ
Thử nghiệm hiệu lực ức chế của vi khuẩn đối kháng Bacillus methylotrophicus đến sự phát triển của Phytophthora palmivora. Hiệu lực ức chế của vi khuẩn đối kháng B. methylotrophicus đến Phytophthora palmivora (sau 10 ngày).
4.3. Xạ Khuẩn Streptomyces Misionesis Giải Pháp Tiềm Năng
Thử nghiệm hiệu lực ức chế của xạ khuẩn đối kháng Streptomyces misionesis đến sự phát triển của Phytophthora palmivora. Hiệu lực ức chế của xạ khuẩn đối kháng Streptomyces misionesis đối với Phytophthora palmivora (sau 10 ngày).
V. Ứng Dụng Chế Phẩm Nano Bạc Ag H Trị Bệnh Chảy Gôm Sầu Riêng
Nghiên cứu đánh giá hiệu quả của chế phẩm nano kim loại bạc (Ag-H) đối với sự sinh trưởng và phát triển của Phytophthora palmivora. Thử nghiệm được thực hiện trong điều kiện in vitro để xác định nồng độ và hiệu quả ức chế của nano bạc đối với nấm gây bệnh.
5.1. Cơ Chế Tác Động Của Nano Bạc Lên Nấm Phytophthora
Thử nghiệm hiệu lực của nano kim loại bạc Ag-H đến sự sinh trưởng, phát triển Phytophthora palmivora gây bệnh chảy gôm sầu riêng . Thử nghiệm hiệu lực của nano kim loại bạc (Ag-H) đến sự sinh trưởng, phát triển Phytophthora palmivora (sau 4 ngày TN).
5.2. Hiệu Quả Ức Chế Của Nano Bạc Trong Điều Kiện In Vitro
Trong điều kiện invitro cho thấy, các vi sinh vật đối kháng (nấm Trichoderma harzianum, vi khuẩn Bacillus methylotrophicus, xạ khuẩn Streptomyces misionesis), chế phẩm nano kim loại bạc (Ag-H), thuốc hóa học đều có hiệu lực ức chế cao đối với Phytophthora palmivora gây bệnh chảy gôm. Trong đó, nano bạc có hiệu quả ức chế cao nhất 97.79% ở nồng độ 5ppm sau 6 ngày thí nghiệm.
VI. Giải Pháp Hóa Học Phòng Trừ Bệnh Chảy Gôm Sầu Riêng
Nghiên cứu đánh giá hiệu quả của một số loại thuốc hóa học (Acrobat MZ 90/600 WP, Aliette 800WG, Ridomil Gold 68 WP, Agri-fos 400SL, Anvil 5SC) đối với Phytophthora palmivora. Thử nghiệm được thực hiện trong điều kiện in vitro và nhà lưới để xác định hiệu lực phòng trừ bệnh.
6.1. Đánh Giá Hiệu Lực Của Các Loại Thuốc Hóa Học Phổ Biến
Khảo sát hiệu lực ức chế Phytophthora palmivora của 5 loại thuốc: Acrobat MZ 90/600 WP, Aliette 800WG, Ridomil Gold 68 WP, Agri-fos 400SL, Anvil 5SC . Thí nghiệm đánh giá hiệu lực phòng trừ của thuốc hóa học đối với bệnh chảy gôm sầu riêng trong nhà lưới.
6.2. Ảnh Hưởng Của Thuốc Hóa Học Đến Sự Hình Thành Bào Tử
Nghiên cứu ảnh hưởng của một số loại thuốc hóa học đến sự hình thành bọc bào tử Phytophthora palmivora trên môi trường nhân tạo PDA (sau 3 ngày).
6.3. Hiệu Quả Phòng Trừ Bệnh Chảy Gôm Trong Điều Kiện Nhà Lưới
Hiệu lực của thuốc hóa học đối với bệnh chảy gôm hại sầu riêng trong điều kiện nhà lưới (sau 10 ngày) . Cả 3 loại thuốc: Acrobat MZ 90/600 WP, Ridomil Gold 68WP, Aliette 800WG đều cho hiệu quả cao trong phòng trừ bệnh chảy gôm sầu riêng điều kiện nhà lưới ở nồng độ 0.
