Nghiên Cứu Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Tại Vùng Đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể

• Tác giả: Đỗ Thị Thảo
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Thế Hùng
• Trường học: Trường Đại Học Nông Lâm
• Chuyên ngành: Quản Lý Đất Đai
• Đề tài: Nghiên Cứu Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Tại Vùng Đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Các khái niệm có liên quan
• 1.1.1. Vùng đệm và đa dạng sinh học
• 1.1.2. Khái niệm vùng đệm
• 1.1.3. Những khó khăn trong quản lý vùng đệm
• 1.1.4. Các vấn đề cần giải quyết đối với vùng đệm
• 1.1.5. Khái niệm đa dạng sinh học
• 1.1.6. Giá trị của đa dạng sinh học
• 1.2. Tổng quan về GIS - Geographic Infomation System
• 1.2.1. GIS là gì?
• 1.2.2. Các thành phần của GIS
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu
• 2.2. Địa điểm và thời gian tiến hành
• 2.2.1. Địa điểm nghiên cứu
• 2.2.2. Thời gian tiến hành
• 2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.3.1. Điều tra cơ bản
• 2.3.2. Xây dựng quy trình thành lập bản đồ phân vùng bảo tồn đa dạng sinh học theo mức độ nhạy cảm
• 2.3.3. Ứng dụng phần mềm ENVI giải đoán ảnh vệ tinh
• 2.3.4. Ứng dụng phần mềm ArcGIS xây dựng bản đồ phân vùng bảo tồn theo mức độ nhạy cảm
• 2.4. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4.1. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.4.2. Phương pháp xây dựng cơ sở dữ liệu bản đồ
• 2.4.3. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: TRÌNH BÀY, ĐÁNH GIÁ, BÀN LUẬN CÁC KẾT QUẢ
• 3.1. Điều tra cơ bản
• 3.1.1. Điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên
• 3.1.1.1. Vị trí địa lý
• 3.1.1.2. Địa hình, địa mạo
• 3.1.1.3. Khí hậu, thủy văn
• 3.1.2. Tài nguyên khoáng sản
• 3.1.3. Tình hình dân số
• 3.1.4. Tình hình quản lý
• 3.2. Quy trình thành lập bản đồ phân vùng bảo tồn đa dạng sinh học theo mức độ nhạy cảm tại vùng đệm Vườn quốc gia Ba Bể
• 3.2.1. Giải đoán ảnh vệ tinh
• 3.2.1.1. Nguồn tư liệu ảnh viễn thám
• 3.2.1.2. Xây dựng khóa giải đoán
• 3.2.2. Ứng dụng phần mềm ArcGIS xây dựng bản đồ phân vùng bảo tồn
• 3.2.2.1. Quy trình thực hiện
• 3.2.2.2. Xây dựng bản đồ hiện trạng sử dụng đất
• 3.2.2.3. Phân cấp mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố đối với bảo tồn đa dạng sinh học
• 3.2.2.3.1. Phân cấp yếu tố quản lý rừng
• 3.2.2.3.2. Phân cấp yếu tố thủy văn
• 3.2.2.3.3. Phân cấp yếu tố giao thông
• 3.2.2.3.4. Phân cấp mức độ che phủ
• 3.2.2.3.5. Phân cấp theo yếu tố độ dốc
• 3.2.2.3.6. Phân cấp yếu tố khoảng cách tới khu dân cư
• 3.2.2.3.7. Phân cấp yếu tố mật độ dân số
• 3.2.2.3.8. Phân cấp yếu tố cơ cấu lao động
• 3.2.2.4. Xây dựng bản đồ phân vùng bảo tồn theo mức độ nhạy cảm
• 3.2.2.5. Kết quả phân vùng bảo tồn theo mức độ nhạy cảm
• 3.3. Đề xuất biện pháp bảo tồn đa dạng sinh học ở các vùng
• 3.4. Những khó khăn trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học
• 3.5. Giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học
• KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Về Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Ba Bể

Nước ta có khoảng 94 khu bảo tồn thiên nhiên, bao gồm 11 vườn quốc gia. Các khu này mang lại giá trị kinh tế, môi trường to lớn, đồng thời là nơi lưu trữ nguồn gen động thực vật quý hiếm. Những giá trị này chịu ảnh hưởng lớn từ vùng đệm - khu vực nằm sát ranh giới. Bảo tồn đa dạng sinh học tại các vùng đệm là vô cùng quan trọng, góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và đảm bảo sinh kế cho cộng đồng địa phương. Bài viết này tập trung vào nghiên cứu bảo tồn đa dạng sinh học tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể, nơi vẫn còn nhiều thách thức trong công tác này. Theo tài liệu gốc, công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại vùng lõi đã được thực hiện tương đối tốt, tuy nhiên việc thực hiện bảo tồn ở vùng đệm vẫn còn gặp phải nhiều khó khăn do vùng đệm có diện tích rộng mà nguồn nhân lực và tài chính còn nhiều hạn chế.

1.1. Tầm quan trọng của Vùng Đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể

Vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ hệ sinh thái lõi. Đây là khu vực chuyển tiếp, giảm thiểu tác động tiêu cực từ bên ngoài vào khu bảo tồn. Việc quản lý và bảo tồn hiệu quả vùng đệm giúp duy trì đa dạng sinh học, bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên và hỗ trợ sinh kế cộng đồng. Vùng đệm là vùng được xác định rõ ràng, có hoặc không có rừng, nằm ngoài ranh giới khu bảo tồn và được quản lý để nâng cao việc bảo vệ các khu bảo tồn và cho chính vùng đệm, mang lại lợi ích cho nhân dân sống xung quanh khu bảo tồn, để bảo vệ và phát triển một cách bền vững.

1.2. Thực trạng Đa Dạng Sinh Học trong Vùng Đệm Ba Bể

Hiện nay, đa dạng sinh học trong vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể đang chịu nhiều áp lực từ các hoạt động kinh tế - xã hội. Tình trạng khai thác gỗ trái phép, săn bắt động vật hoang dã, mở rộng diện tích canh tác gây suy thoái hệ sinh thái, làm giảm đa dạng loài và loài đặc hữu. Việc đánh giá và giám sát đa dạng sinh học thường xuyên là cần thiết để có biện pháp can thiệp kịp thời. Các khu này đã đem lại giá trị lớn về kinh tế, môi trường và là nơi lưu trữ nguồn gen động thực vật quý hiếm. Những giá trị này chịu ảnh hưởng rất lớn từ vùng nằm sát ranh giới (vùng đệm) với các khu bảo tồn.

II. Thách Thức Quản Lý và Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Ba Bể

Mặc dù có vai trò quan trọng, công tác quản lý và bảo tồn đa dạng sinh học tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể đối mặt với nhiều thách thức. Các vấn đề như thiếu nguồn lực, chính sách chưa đồng bộ, nhận thức cộng đồng còn hạn chế, cùng với áp lực từ phát triển kinh tế - xã hội gây khó khăn cho việc thực hiện các biện pháp bảo tồn. Theo nghiên cứu, điều khó khăn nhất gặp phải trong việc quản lý vùng đệm của vườn quốc gia và khu bảo tồn nước ta hiện nay là: Hầu hết vùng đệm đều có đông dân cư sinh sống. Vùng đệm thuộc quyền quản lý của chính quyền địa phương (xã, huyện, tỉnh) nhưng thường chính quyền địa phương ít quan tâm đến khu bảo tồn vì họ không hiểu rõ tầm quan trọng của khu bảo tồn đối với địa phương và coi việc bảo vệ các khu rừng đặc dụng là việc của ban quản lý các khu rừng đó.

2.1. Áp lực từ Hoạt Động Kinh Tế Địa Phương lên Đa Dạng Sinh Học

Các hoạt động nông nghiệp, lâm nghiệp và khai thác tài nguyên thiên nhiên trong vùng đệm tạo áp lực lớn lên đa dạng sinh học. Việc sử dụng thuốc trừ sâu, phân bón hóa học, khai thác gỗ quá mức, chuyển đổi đất rừng sang mục đích sử dụng khác gây ô nhiễm môi trường, mất môi trường sống của các loài và suy giảm đa dạng sinh học. Nhân dân địa phương, đa số là nghèo, dân số tăng nhanh, dân trí thấp, trong một số trường hợp họ cho rằng việc thành lập khu bảo tồn không đem lại lợi ích gì cho họ, mà chỉ bị thiệt vì họ không được tự do khai thác một phần tài nguyên thiên nhiên như trước.

2.2. Nhận Thức Cộng Đồng và Sự Tham Gia vào Bảo Tồn

Nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò và giá trị của đa dạng sinh học là yếu tố then chốt để bảo tồn thành công. Sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương vào các hoạt động bảo tồn sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp, đảm bảo tính bền vững của các giải pháp. Tuy nhiên, công tác giáo dục môi trường và nâng cao nhận thức vẫn còn nhiều hạn chế, cần được đẩy mạnh hơn nữa.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Phân Vùng Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học

Nghiên cứu phân vùng bảo tồn đa dạng sinh học tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể đòi hỏi áp dụng các phương pháp khoa học phù hợp. Việc sử dụng công nghệ GIS (Geographic Information System) và viễn thám cho phép thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu không gian hiệu quả, từ đó xác định các khu vực ưu tiên cho bảo tồn. Để được như vậy, phải xác định thứ tự ưu tiên cho các vùng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học căn cứ vào mức độ nhạy cảm của từng vùng. Các phương pháp thủ công cũng đã được áp dụng trong việc phân vùng ưu tiên bảo tồn nhưng đòi hỏi chi phí về thời gian, tài chính và nguồn nhân lực lớn mà hiệu quả đem lại chưa cao, chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

3.1. Ứng Dụng GIS và Viễn Thám trong Đánh Giá Đa Dạng Sinh Học

GIS cung cấp công cụ mạnh mẽ để quản lý và phân tích dữ liệu đa dạng sinh học, bao gồm thông tin về phân bố loài, hệ sinh thái, sử dụng đất và các yếu tố môi trường. Viễn thám cho phép thu thập dữ liệu từ xa, cung cấp hình ảnh và thông tin về thảm thực vật, độ che phủ rừng, biến động môi trường. GIS cho phép tạo lập bản đồ, phối hợp thông tin, khái quát các viễn cảnh, giải quyết các vấn đề phức tạp và phát triển các giải pháp hiệu quả mà trước đây không thực hiện được.

3.2. Xây Dựng Bản Đồ Phân Vùng Ưu Tiên Bảo Tồn Ba Bể

Dựa trên kết quả phân tích dữ liệu GIS và viễn thám, bản đồ phân vùng ưu tiên bảo tồn được xây dựng, xác định các khu vực có giá trị đa dạng sinh học cao, khu vực bị đe dọa và khu vực cần được phục hồi. Bản đồ này là cơ sở quan trọng để xây dựng kế hoạch và triển khai các hoạt động bảo tồn hiệu quả. Nhiệm vụ đặt ra là phải có chiến lược, kế hoạch thực hiện các chương trình, dự án bảo tồn đa dạng sinh học đem lại hiệu quả cao nhất dựa trên nguồn lực sẵn có.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Phân Vùng Bảo Tồn VQG Ba Bể

Nghiên cứu đã thành công trong việc phân vùng bảo tồn theo mức độ nhạy cảm tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể. Kết quả cho thấy sự phân bố không đồng đều của đa dạng sinh học và mức độ đe dọa khác nhau giữa các khu vực. Dựa trên kết quả này, các biện pháp bảo tồn cụ thể được đề xuất cho từng vùng, phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội địa phương.

4.1. Xác định Khu Vực Nhạy Cảm Cao Cần Ưu Tiên Bảo Tồn

Các khu vực có đa dạng sinh học cao, bao gồm các loài nguy cấp, loài đặc hữu và hệ sinh thái quan trọng, được xác định là khu vực nhạy cảm cao và cần được ưu tiên bảo tồn. Các biện pháp như thiết lập khu bảo tồn nhỏ, tăng cường tuần tra kiểm soát và quản lý bền vững tài nguyên thiên nhiên được khuyến nghị áp dụng tại các khu vực này.

4.2. Đề xuất Giải Pháp Quản Lý và Phục Hồi Đa Dạng Sinh Học

Nghiên cứu đề xuất các giải pháp quản lý tổng hợp, bao gồm tăng cường cơ chế đồng quản lý với sự tham gia của cộng đồng địa phương, khuyến khích phát triển du lịch sinh thái bền vững, hỗ trợ sinh kế cộng đồng dựa trên nguồn tài nguyên thiên nhiên, và thực hiện các chương trình phục hồi hệ sinh thái bị suy thoái.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn và Phát Triển Bền Vững Vùng Đệm Ba Bể

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoạch định chính sách và triển khai các chương trình bảo tồn đa dạng sinh học tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể. Việc áp dụng các biện pháp bảo tồn phù hợp sẽ góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, cải thiện sinh kế cộng đồng và thúc đẩy phát triển bền vững khu vực.

5.1. Xây Dựng Chính Sách Hỗ Trợ Bảo Tồn và Phát Triển Kinh Tế

Cần xây dựng các chính sách bảo tồn lồng ghép với các chính sách phát triển kinh tế - xã hội, tạo điều kiện cho cộng đồng địa phương hưởng lợi từ các hoạt động bảo tồn. Các chính sách này cần tập trung vào việc hỗ trợ phát triển du lịch sinh thái, các ngành nghề thủ công truyền thống và quản lý bền vững tài nguyên thiên nhiên.

5.2. Hợp Tác Quốc Tế và Chia Sẻ Kinh Nghiệm Bảo Tồn

Tăng cường hợp tác quốc tế để trao đổi kinh nghiệm, học hỏi các mô hình bảo tồn thành công từ các quốc gia khác. Tham gia các dự án quốc tế về bảo tồn đa dạng sinh học và biến đổi khí hậu để huy động nguồn lực tài chính và kỹ thuật cho công tác bảo tồn tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Ba Bể

Nghiên cứu về bảo tồn đa dạng sinh học tại vùng đệm Vườn Quốc Gia Ba Bể đã đạt được những kết quả quan trọng, góp phần vào việc nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và quản lý bền vững tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần được nghiên cứu sâu hơn, đặc biệt là tác động của biến đổi khí hậu và các yếu tố kinh tế - xã hội đến đa dạng sinh học.

6.1. Đánh Giá Tác Động của Biến Đổi Khí Hậu đến Đa Dạng Sinh Học

Nghiên cứu cần tập trung vào việc đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến sự phân bố và sinh thái của các loài, từ đó đề xuất các biện pháp thích ứng và giảm thiểu tác động tiêu cực. Việc xây dựng các mô hình dự báo và giám sát đa dạng sinh học thường xuyên là cần thiết để theo dõi và đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo tồn.

6.2. Nghiên Cứu Các Mô Hình Kinh Tế Xanh Phù Hợp Với Vùng Đệm

Nghiên cứu cần tập trung vào việc xây dựng và đánh giá các mô hình kinh tế xanh phù hợp với điều kiện của vùng đệm, đảm bảo sự hài hòa giữa bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển kinh tế - xã hội. Các mô hình này cần khuyến khích sử dụng nguồn tài nguyên một cách bền vững, tạo ra các sản phẩm thân thiện với môi trường và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương.

Tổng quan nghiên cứu

Việt Nam hiện có khoảng 94 khu bảo tồn thiên nhiên, trong đó có 11 vườn quốc gia, đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển bền vững. Vùng đệm của các khu bảo tồn này là khu vực nhạy cảm, chịu ảnh hưởng lớn từ các hoạt động kinh tế - xã hội và môi trường xung quanh. Vùng đệm Vườn quốc gia Ba Bể, thuộc hai xã Khang Ninh và Cao Thượng, huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn, có diện tích tự nhiên khoảng 8.358,5 ha, là vùng đệm quan trọng cần được bảo vệ nhằm duy trì giá trị đa dạng sinh học của khu vực lõi rộng 10.048 ha. Tuy nhiên, công tác bảo tồn tại vùng đệm còn nhiều khó khăn do diện tích rộng, nguồn lực hạn chế và sự gia tăng dân số với hơn 7.595 người, trong đó hơn 51,5% hộ nghèo.

Mục tiêu nghiên cứu là ứng dụng công nghệ viễn thám và hệ thống thông tin địa lý (GIS) để xây dựng bản đồ phân vùng bảo tồn đa dạng sinh học theo mức độ nhạy cảm tại vùng đệm Vườn quốc gia Ba Bể, từ đó đề xuất các phương hướng bảo tồn phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2011 đến tháng 8/2012, tập trung vào hai xã Khang Ninh và Cao Thượng. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý bảo tồn đa dạng sinh học mà còn hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách trong việc ra quyết định dựa trên dữ liệu không gian chính xác và khoa học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Khái niệm vùng đệm: Vùng đệm là khu vực nằm sát ranh giới khu bảo tồn, không thuộc quyền quản lý trực tiếp của ban quản lý khu bảo tồn nhưng có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên thiên nhiên. Vùng đệm chịu sự quản lý của chính quyền địa phương và các đơn vị kinh tế trong vùng, đồng thời phải đảm bảo lợi ích cho cộng đồng dân cư sống xung quanh.

• Đa dạng sinh học (Biodiversity): Bao gồm đa dạng di truyền, đa dạng loài và đa dạng hệ sinh thái. Đa dạng sinh học có giá trị to lớn trong duy trì các dịch vụ sinh thái, sức khỏe con người, năng suất nông nghiệp và sự ổn định kinh tế - xã hội.

• Hệ thống thông tin địa lý (GIS): Là công nghệ thông tin dùng để thu thập, lưu trữ, phân tích và hiển thị dữ liệu địa lý. GIS kết hợp dữ liệu không gian và thuộc tính, cho phép phân tích chồng xếp các lớp dữ liệu để tạo ra các bản đồ chuyên đề phục vụ quản lý tài nguyên và môi trường.

• Công nghệ viễn thám (Remote Sensing - RS): Phương pháp thu thập và phân tích thông tin về đối tượng mà không tiếp xúc trực tiếp, sử dụng ảnh vệ tinh có độ phân giải cao như SPOT, Quickbird, Ikonos để giám sát và phân tích hiện trạng sử dụng đất, tài nguyên thiên nhiên.

Các khái niệm chính bao gồm: vùng đệm, đa dạng sinh học, GIS, viễn thám, phân vùng bảo tồn, mức độ nhạy cảm, phân tích chồng xếp bản đồ.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Sử dụng ảnh vệ tinh SPOT độ phân giải 2,5m chụp năm 2009 do Công ty Spatial Decision cung cấp, kết hợp với các bản đồ địa hình, thủy văn, giao thông, hiện trạng sử dụng đất và số liệu điều tra thực địa tại hai xã Khang Ninh và Cao Thượng. Dữ liệu thuộc tính bao gồm số liệu dân số, cơ cấu lao động, mật độ dân số, tình hình quản lý rừng và các yếu tố kinh tế - xã hội.

• Phương pháp thu thập số liệu: Thu thập dữ liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý, tổ chức bảo tồn và khảo sát thực địa để kiểm chứng độ chính xác của dữ liệu ảnh vệ tinh và bản đồ hiện trạng.

• Phương pháp xây dựng cơ sở dữ liệu bản đồ: Giải đoán ảnh vệ tinh bằng phần mềm ENVI 4.5 để phân lớp các loại hình sử dụng đất, kết hợp với phương pháp giải đoán cảm quan và số hóa bản đồ trên phần mềm ArcGIS 9.2.

• Phương pháp phân tích: Phân cấp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố địa hình, thủy văn, lớp phủ thực vật, giao thông, quản lý, mật độ dân số, cơ cấu lao động và khoảng cách tới khu dân cư đối với bảo tồn đa dạng sinh học. Sử dụng công cụ chồng xếp bản đồ (overlay) trong ArcGIS để tổng hợp các lớp dữ liệu và xây dựng bản đồ phân vùng bảo tồn theo mức độ nhạy cảm.

• Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 8/2011 đến tháng 8/2012, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý ảnh vệ tinh, xây dựng cơ sở dữ liệu GIS, phân tích và tổng hợp kết quả, đề xuất giải pháp bảo tồn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiện trạng sử dụng đất: Khu vực nghiên cứu có tổng diện tích khoảng 83.001 m², trong đó rừng giàu chiếm 2,19%, rừng trung bình chiếm 28,59%, đất cây bụi chiếm 35,95%, đất nông nghiệp chiếm 0,44%, và đất giao thông liên xã chiếm phần lớn với 69.001 m². Diện tích rừng có độ che phủ cao chỉ chiếm khoảng 20,03%, cho thấy sự suy giảm đáng kể diện tích rừng giàu và trung bình.

2. Tình hình quản lý rừng: Trong tổng diện tích hơn 4.000 ha đất có rừng, 41,29% được quản lý chặt chẽ bởi Ban quản lý Vườn quốc gia Ba Bể, 47,56% thuộc quyền quản lý của Ủy ban nhân dân xã, và 11,16% do cộng đồng quản lý. Tuy nhiên, diện tích do chính quyền xã quản lý chưa được kiểm soát tốt, dẫn đến tình trạng săn bắn và phá rừng trái phép vẫn diễn ra.

3. Phân cấp mức độ ảnh hưởng các yếu tố đến bảo tồn đa dạng sinh học: Các yếu tố như địa hình, thủy văn, lớp phủ thực vật, giao thông, quản lý, mật độ dân số, cơ cấu lao động và khoảng cách đến khu dân cư được phân cấp theo mức độ ảnh hưởng. Ví dụ, địa hình dốc và hệ thống sông suối có ảnh hưởng lớn đến sự phân bố và bảo tồn đa dạng sinh học; mật độ dân số cao và gần khu dân cư làm tăng áp lực khai thác tài nguyên.

4. Bản đồ phân vùng bảo tồn theo mức độ nhạy cảm: Kết quả chồng xếp các lớp dữ liệu cho thấy vùng đệm có các phân vùng với mức độ nhạy cảm khác nhau, từ cao đến thấp. Vùng có mức độ nhạy cảm cao tập trung ở các khu vực rừng giàu, gần hệ thống sông suối và có quản lý chặt chẽ. Vùng có mức độ nhạy cảm thấp thường là khu vực đất nông nghiệp, đất cây bụi và gần khu dân cư đông đúc.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự phân bố mức độ nhạy cảm đa dạng sinh học liên quan mật thiết đến điều kiện tự nhiên và hoạt động kinh tế - xã hội trong vùng đệm. Địa hình núi cao, dốc và hệ thống thủy văn phức tạp tạo ra môi trường sống đa dạng cho các loài sinh vật, nhưng cũng dễ bị tổn thương do tác động của con người. Mật độ dân số cao và hoạt động khai thác tài nguyên không bền vững làm gia tăng áp lực lên hệ sinh thái.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc ứng dụng GIS và viễn thám trong phân vùng bảo tồn đã chứng minh hiệu quả trong việc cung cấp dữ liệu chính xác, nhanh chóng và hỗ trợ ra quyết định khoa học. Các bản đồ phân vùng bảo tồn giúp xác định rõ các khu vực ưu tiên bảo vệ, từ đó tối ưu hóa nguồn lực và chiến lược bảo tồn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phân bố diện tích rừng theo loại hình sử dụng đất, bản đồ phân cấp mức độ quản lý rừng, và bản đồ phân vùng bảo tồn đa dạng sinh học theo mức độ nhạy cảm, giúp trực quan hóa các kết quả và hỗ trợ công tác truyền thông, giáo dục cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và giám sát vùng đệm: Áp dụng công nghệ GIS để xây dựng hệ thống giám sát tài nguyên rừng và đa dạng sinh học theo thời gian thực, nhằm phát hiện sớm các hành vi khai thác trái phép. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý Vườn quốc gia Ba Bể và chính quyền địa phương. Thời gian: 1-2 năm.

2. Phát triển chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về bảo tồn đa dạng sinh học và vai trò của vùng đệm cho người dân địa phương, đặc biệt là các nhóm dân cư sống gần khu vực nhạy cảm. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, các tổ chức phi chính phủ. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong 3 năm đầu.

3. Xây dựng kế hoạch phát triển kinh tế bền vững cho vùng đệm: Khuyến khích phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp, du lịch sinh thái, thủ công mỹ nghệ nhằm giảm áp lực khai thác tài nguyên thiên nhiên. Chủ thể thực hiện: UBND xã, huyện Ba Bể phối hợp với các tổ chức phát triển kinh tế. Thời gian: 3-5 năm.

4. Hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu GIS và viễn thám: Cập nhật, bổ sung dữ liệu không gian và thuộc tính thường xuyên, xây dựng quy trình chuẩn trong quản lý dữ liệu để phục vụ công tác bảo tồn và quy hoạch phát triển. Chủ thể thực hiện: Trung tâm GIS tỉnh Bắc Kạn, Ban quản lý Vườn quốc gia. Thời gian: liên tục, ưu tiên trong 2 năm đầu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách tài nguyên môi trường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách bảo tồn vùng đệm hiệu quả, dựa trên dữ liệu khoa học và bản đồ phân vùng nhạy cảm.

2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành quản lý đất đai, môi trường, sinh thái học: Tham khảo phương pháp ứng dụng GIS và viễn thám trong phân tích đa dạng sinh học và quản lý vùng đệm.

3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức bảo tồn thiên nhiên: Áp dụng quy trình và bản đồ phân vùng bảo tồn để triển khai các dự án bảo vệ đa dạng sinh học và phát triển cộng đồng bền vững.

4. Cộng đồng dân cư và các nhóm dân tộc thiểu số sống trong vùng đệm: Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của bảo tồn đa dạng sinh học, từ đó tham gia tích cực vào công tác bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao phải phân vùng bảo tồn theo mức độ nhạy cảm?
   Phân vùng bảo tồn giúp xác định các khu vực ưu tiên bảo vệ dựa trên mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tự nhiên và xã hội, từ đó tối ưu hóa nguồn lực và chiến lược bảo tồn, tránh lãng phí và tăng hiệu quả quản lý.

2. Công nghệ GIS và viễn thám được ứng dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
   GIS được sử dụng để lưu trữ, phân tích và hiển thị dữ liệu không gian, trong khi viễn thám cung cấp ảnh vệ tinh độ phân giải cao để phân loại hiện trạng sử dụng đất, giúp xây dựng bản đồ phân vùng bảo tồn chính xác.

3. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến đa dạng sinh học tại vùng đệm Ba Bể?
   Địa hình dốc, hệ thống thủy văn, mật độ dân số và mức độ quản lý rừng là những yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất đến sự phân bố và bảo tồn đa dạng sinh học trong vùng đệm.

4. Làm thế nào để cộng đồng dân cư tham gia vào công tác bảo tồn?
   Thông qua các chương trình giáo dục, tập huấn nâng cao nhận thức, phát triển các mô hình sinh kế bền vững và tạo điều kiện cho người dân tham gia quản lý, giám sát tài nguyên thiên nhiên.

5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các khu bảo tồn khác không?
   Quy trình và phương pháp nghiên cứu có thể được áp dụng cho các vùng đệm của các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên khác nhằm xây dựng bản đồ phân vùng bảo tồn phù hợp với điều kiện địa phương.

Kết luận

• Ứng dụng công nghệ GIS và viễn thám đã giúp xây dựng bản đồ phân vùng bảo tồn đa dạng sinh học theo mức độ nhạy cảm tại vùng đệm Vườn quốc gia Ba Bể với độ chính xác cao.
• Kết quả phân tích cho thấy sự phân bố đa dạng sinh học chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố tự nhiên và xã hội, trong đó địa hình, thủy văn và quản lý rừng đóng vai trò quan trọng.
• Vùng đệm có các phân vùng với mức độ nhạy cảm khác nhau, từ đó xác định được các khu vực ưu tiên bảo tồn và phát triển bền vững.
• Đề xuất các giải pháp quản lý, giáo dục cộng đồng và phát triển kinh tế bền vững nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn đa dạng sinh học tại vùng đệm.
• Tiếp tục cập nhật dữ liệu GIS, mở rộng nghiên cứu và áp dụng quy trình cho các khu bảo tồn khác nhằm góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên quốc gia.

Hành động tiếp theo: Khuyến khích các cơ quan quản lý và tổ chức liên quan triển khai áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn, đồng thời phát triển các chương trình đào tạo và nâng cao năng lực sử dụng công nghệ GIS và viễn thám trong bảo tồn đa dạng sinh học.