Nghiên Cứu Ảnh Hưởng Của Hội Đồng Quản Trị Đến Quản Trị Lợi Nhuận Của Các Công Ty Niêm Yết Tại Việt Nam

Quản trị lợi nhuận là sự can thiệp có cân nhắc trong quá trình cung cấp thông tin tài chính nhằm đạt được mục đích cá nhân (Schipper, 1989). Nó xảy ra khi nhà quản lý điều chỉnh báo cáo tài chính để đánh lừa các bên liên quan (Healy và Wahlen, 1999). Quản trị lợi nhuận phản ánh việc lựa chọn các phương pháp kế toán để mang lại lợi ích cho nhà quản trị hoặc tăng giá trị thị trường của công ty (Scott 1997). Mục tiêu cuối cùng là đạt được lợi nhuận mục tiêu đã đề ra. Các nhà quản lý có nhiều động cơ khác nhau để thực hiện quản trị lợi nhuận, ví dụ như tối đa hóa lợi nhuận, giảm thiểu chi phí, hoặc đạt được các mục tiêu tài chính.

Quản trị lợi nhuận là một trong những nội dung quan trọng khi đánh giá chất lượng báo cáo tài chính (BCTC). Điều này đòi hỏi nhà đầu tư phải có những hiểu biết và kiến thức nhất định khi đánh giá về chất lượng BCTC. Trước yêu cầu về việc minh bạch hóa thông tin đối với các công ty niêm yết, các doanh nghiệp phải nâng cao chất lượng thông tin cung cấp trong các báo cáo tài chính, nhằm hạn chế rủi ro cho nhà đầu tư. Tính minh bạch trong thông tin tài chính giúp tăng cường niềm tin của nhà đầu tư.

Nhiều công trình nghiên cứu của nước ngoài đã đề cập đến vấn đề quản trị lợi nhuận và các yếu tố ảnh hưởng. Healy (1985) kiểm chứng hành vi quản trị lợi nhuận thông qua lợi nhuận dồn tích có thể điều chỉnh và không điều chỉnh. DeAngelo (1986) giả định rằng lợi nhuận dồn tích không thể điều chỉnh là ngẫu nhiên và bằng với lợi nhuận dồn tích của kỳ trước. Jones (1991) nghiên cứu hành vi quản trị lợi nhuận của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu ở Mỹ. Kothari và cộng sự (2005) cho rằng doanh nghiệp thường có hành vi quản trị lợi nhuận trước các sự kiện quan trọng.

Ở Việt Nam, một số công trình nghiên cứu về quản trị lợi nhuận đã được thực hiện, thường trong phạm vi ngành hoặc nhóm doanh nghiệp cụ thể. Phạm Thị Bích Vân (2014) nghiên cứu về các hình thức quản trị lợi nhuận của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Phạm Ngọc Toàn và Hoàng Thị Thu Hoài (2015) đã nghiên cứu các nhân tố thuộc đặc điểm công ty, bao gồm các yếu tố liên quan đến thị trường, hiệu suất hoạt động, quản trị doanh nghiệp và cấu trúc công ty. Đặng Ngọc Hùng (2015) cho thấy năm 2013 các công ty điều chỉnh giảm lợi nhuận.

Các biến độc lập trong mô hình nghiên cứu tập trung vào cơ cấu hội đồng quản trị. Bao gồm quy mô của HĐQT, tỷ lệ thành viên độc lập, số lượng cuộc họp hàng năm, và sự hiện diện của các thành viên có kinh nghiệm tài chính. Ngoài ra, nghiên cứu còn xem xét vai trò của chủ tịch HĐQT, mối quan hệ của họ với ban điều hành (CEO), và ảnh hưởng của các thành viên nữ trong HĐQT đối với quản trị lợi nhuận. Đây là những yếu tố then chốt ảnh hưởng tới quyết định của nhà quản lý.

Biến phụ thuộc chính trong nghiên cứu là mức độ quản trị lợi nhuận, được đo lường bằng các phương pháp kế toán và thống kê phổ biến. Sử dụng các chỉ số như lợi nhuận dồn tích bất thường (discretionary accruals), được ước tính thông qua mô hình Jones (1991) hoặc các biến thể của nó. Ngoài ra, nghiên cứu cũng sử dụng các chỉ số tài chính khác như tỷ suất lợi nhuận trên tài sản (ROA) và tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) để đánh giá hiệu quả tài chính của doanh nghiệp sau khi điều chỉnh cho quản trị lợi nhuận.

Kết quả nghiên cứu cần được thảo luận kỹ lưỡng để đánh giá ý nghĩa thống kê và kinh tế của các mối quan hệ được tìm thấy. Ví dụ, nếu tỷ lệ thành viên độc lập trong HĐQT có tương quan âm với mức độ quản trị lợi nhuận, điều này có thể cho thấy rằng HĐQT độc lập hơn có khả năng giám sát và hạn chế hành vi quản trị lợi nhuận. Tuy nhiên, cần xem xét liệu mối quan hệ này có đủ mạnh để tạo ra sự khác biệt thực sự trong thực tiễn quản lý doanh nghiệp hay không.

Kết quả nghiên cứu cần được so sánh với các nghiên cứu trước đây, cả ở Việt Nam và trên thế giới, để xác định điểm tương đồng và khác biệt. Nếu kết quả phù hợp với các nghiên cứu trước đây, điều này có thể củng cố tính hợp lệ của kết quả. Ngược lại, nếu có sự khác biệt, cần xem xét các yếu tố có thể giải thích sự khác biệt này, chẳng hạn như đặc điểm cụ thể của thị trường Việt Nam hoặc sự khác biệt trong phương pháp nghiên cứu. Đối chiếu kết quả giúp làm rõ bức tranh toàn cảnh.

Các doanh nghiệp niêm yết nên xem xét cải thiện cơ cấu hội đồng quản trị bằng cách tăng cường sự độc lập và đa dạng về kỹ năng của các thành viên. Nên có quy trình rõ ràng để lựa chọn và bổ nhiệm các thành viên HĐQT, và đảm bảo rằng có đủ nguồn lực để HĐQT thực hiện vai trò giám sát hiệu quả. Đồng thời, doanh nghiệp cần tăng cường minh bạch thông tin, giảm thiểu hành vi quản trị lợi nhuận. Sự minh bạch sẽ thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư.

Cơ quan quản lý nhà nước, chẳng hạn như Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản trị công ty và tăng cường giám sát hoạt động của HĐQT. Nên có các quy định rõ ràng về tiêu chuẩn độc lập của thành viên HĐQT, và yêu cầu các doanh nghiệp niêm yết công bố thông tin chi tiết về cơ cấu hội đồng quản trị và hoạt động giám sát. Việc tăng cường giám sát và thực thi sẽ giúp cải thiện chất lượng báo cáo tài chính.

Các nghiên cứu tương lai có thể mở rộng phạm vi nghiên cứu bằng cách xem xét các doanh nghiệp không niêm yết, hoặc các doanh nghiệp trong các ngành khác nhau. Ngoài ra, cần thu thập dữ liệu chi tiết hơn về hoạt động của HĐQT, chẳng hạn như nội dung các cuộc họp, quy trình ra quyết định, và các yếu tố ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa HĐQT và ban điều hành. Dữ liệu lớn hơn và chi tiết hơn sẽ giúp cải thiện độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

Khi các quy định mới về quản trị công ty được ban hành, cần có các nghiên cứu để đánh giá tác động của các quy định này đối với quản trị lợi nhuận. Nghiên cứu có thể tập trung vào việc xác định liệu các quy định mới có thực sự giúp cải thiện sự độc lập và hiệu quả của HĐQT, và liệu điều này có dẫn đến giảm quản trị lợi nhuận hay không. Đánh giá tác động của quy định giúp điều chỉnh chính sách phù hợp.