I. Tổng Quan Mối Liên Hệ Quản Trị và Giá Trị Doanh Nghiệp
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng trở nên khốc liệt. Thị trường chứng khoán phát triển mạnh mẽ, trở thành kênh huy động vốn hiệu quả và thu hút đầu tư. Doanh nghiệp cần tạo dựng niềm tin với cổ đông và nâng cao năng lực cạnh tranh, trong đó, nâng cao giá trị doanh nghiệp là mục tiêu hàng đầu. Việc xác định các yếu tố tác động đến giá trị doanh nghiệp giúp doanh nghiệp tự nâng cao hiệu quả hoạt động doanh nghiệp của mình. Bên cạnh chính sách cổ tức, chất lượng quản trị doanh nghiệp luôn là yếu tố được quan tâm hàng đầu bởi cổ đông và nhà đầu tư. Đây là yếu tố quan trọng trong việc lựa chọn nơi đầu tư. Nâng cao giá trị lợi ích cho các cổ đông và tối đa hóa giá trị doanh nghiệp là hai mục tiêu thống nhất và quan trọng đối với mỗi nhà quản trị. Niềm tin của cổ đông và nhà đầu tư chính là yếu tố then chốt cho sự phát triển lâu dài. Các nhà đầu tư sẵn sàng trả một khoản tiền lớn cho các tiêu chuẩn quản trị tốt hơn. Phân tích chất lượng quản trị doanh nghiệp và tác động của nó lên giá trị doanh nghiệp niêm yết là yêu cầu cần thiết.
1.1. Tầm Quan Trọng của Quản Trị Doanh Nghiệp Hiệu Quả
Đo lường chất lượng quản trị doanh nghiệp giúp nhà đầu tư dễ dàng lựa chọn đúng nơi đầu tư. Vai trò quan trọng của chất lượng quản trị đối với giá trị doanh nghiệp đã được chứng minh qua nhiều nghiên cứu khác nhau, ví dụ như công trình nghiên cứu của La Porta và cộng sự (2002). Các doanh nghiệp có chất lượng quản trị tốt hơn sẽ nhận được suất sinh lời cao hơn cho cổ phiếu của doanh nghiệp. Nghiên cứu này nhằm bổ sung thêm bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ giữa chất lượng quản trị và giá trị doanh nghiệp tại thị trường Việt Nam. Chất lượng quản trị doanh nghiệp có ảnh hưởng tới giá trị doanh nghiệp? Chất lượng quản trị tăng lên có làm tăng giá cổ phiếu của doanh nghiệp?
1.2. Vấn Đề Nghiên Cứu và Mục Tiêu Đề Tài
Đề tài nghiên cứu mối quan hệ giữa chất lượng quản trị doanh nghiệp và giá trị doanh nghiệp đã có một số bài nghiên cứu. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu cho ra nhiều kết luận khác nhau, ngay cả cách xác định và đo lường chất lượng quản trị doanh nghiệp cũng khác nhau giữa các quốc gia. Hầu hết các công trình nghiên cứu tại các nước trên thế giới đều tìm thấy bằng chứng cho thấy vai trò của chất lượng quản trị đối với giá trị doanh nghiệp. Ở Việt Nam, việc xác định chất lượng quản trị doanh nghiệp chưa có nhiều bài nghiên cứu. Gần đây nhất Tổ chức tài chính quốc tế tại Việt Nam đã cho phát hành quyển sách Các nguyên tắc quản trị Công ty của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD, 2004). Từ năm 2010 đến năm 2012 Tổ chức này đã tiến hành đánh giá chất lượng quản trị doanh nghiệp niêm yết trên cả sở giao dịch chứng khoán Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Vì những lý do trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu ―Mối quan hệ giữa chất lượng quản trị doanh nghiệp và giá trị doanh nghiệp‖ để nghiên cứu.
II. Cách Xác Định Giá Trị Doanh Nghiệp Quản Trị Doanh Nghiệp
Theo La Porta và các cộng sự (2000), quản trị doanh nghiệp là tập hợp các cơ chế mà qua đó các nhà đầu tư bảo vệ mình chống lại sự chiếm đoạt bởi những người trong cuộc. Quản trị doanh nghiệp đề cập đến một cơ chế đảm bảo rằng một tổ chức đạt được mục tiêu của mình đồng thời đảm bảo được lợi ích của những người nắm giữ cổ phần khác. Tarip (2007) ủng hộ quan điểm cho rằng mục tiêu cuối cùng của hoạt động kinh doanh là tối đa hóa giá trị doanh nghiệp nhưng không làm tăng chi phí đại diện. Vì vậy, mục tiêu về quản trị doanh nghiệp là tối đa hóa giá trị cổ phiếu của cổ đông nhưng cũng phải đảm bảo lợi ích của các bên liên quan khác. Theo Oman (2003), quản trị doanh nghiệp ở cả những doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp đại chúng, bao gồm các quy định của pháp luật và thực tiễn kinh doanh cùng chi phối các mối quan hệ giữa một bên là người quản lý doanh nghiệp và một bên là những người đầu tư nguồn lực vào doanh nghiệp.
2.1. Quản Trị Doanh Nghiệp Mối Quan Hệ và Cơ Chế Kiểm Soát
Trần Thị Hồng Liên (2008) đưa ra quan điểm khác, cho rằng quản trị doanh nghiệp bao gồm việc thực hiện các cơ chế, cấu trúc và các quá trình điều chỉnh các mối quan hệ giữa các cổ đông hay chủ sở hữu, hội đồng quản trị và các bên liên quan khác, thông qua đó công ty được kiểm soát và quản lý tốt nhất. Nói cách khác, quản trị doanh nghiệp không chỉ đơn thuần là tập trung vào các hoạt động như tài chính, marketing, quản trị nguồn nhân lực và công tác bán hàng mà là tổng hòa các mối quan hệ trong và ngoài doanh nghiệp. Việc thực hiện tốt tất cả các hệ thống cơ chế, cấu trúc, quy trình theo một quy tắt nhất định trong mối quan hệ giữa cổ đông hay chủ sở hữu, bộ máy quản lý và các bên liên quan khác để đảm bảo cho doanh nghiệp được quản lý tốt và đáp ứng được mục tiêu của cổ đông là chất lượng quản trị doanh nghiệp. Chất lượng quản trị công ty phụ thuộc vào 2 yếu tố chính là hành động của nhà quản trị và quy định của pháp luật mỗi quốc gia.
2.2. Vai Trò của Pháp Luật và Quy Định trong Quản Trị
La Porta và các cộng sự (1998) đưa ra giả thuyết rằng hệ thống pháp luật là cơ sở để quản trị doanh nghiệp. Đặc biệt, họ lập luận rằng mức độ mà luật của một quốc gia bảo vệ quyền lợi và mức độ đầu tư, những luật được thi hành là những yếu tố quyết định cơ bản nhất của cách thức quản trị doanh nghiệp phát triển ở quốc gia đó. Klapper và Love (2004) cung cấp một nghiên cứu xuyên quốc gia về thực tế quản trị doanh nghiệp và họ kết luận rằng, các doanh nghiệp hoạt động trong cùng một mức độ bảo vệ nhà đầu tư cho thấy mức độ khác nhau về chất lượng quản trị doanh nghiệp.
III. Đo Lường Chất Lượng Quản Trị Doanh Nghiệp Niêm Yết
Để xác định và đo lường chất lượng quản trị, cần dựa vào đặc điểm kinh tế của mỗi quốc gia. Đã có rất nhiều nghiên cứu về chất lượng quản trị doanh nghiệp được xác định thông qua chỉ số quản trị công ty (CGI). Gompers và các cộng sự (2003) là người đầu tiên xây dựng chỉ số CGI ở Mỹ. Nhóm này tập trung vào thị trường vốn của Mỹ với cơ cấu sở hữu phân tán, liên quan chủ yếu với các xung đột lợi ích giữa các cổ đông và nhà quản trị. CGI xây dựng ở Mỹ dựa trên các biến mô tả sự cân bằng quyền lực giữa các nhà quản lý hàng đầu và cổ đông. Các công trình nghiên cứu trên thế giới như Beiner và các cộng sự (2006) ở Thụy Sĩ, Black và các cộng sự (2006) ở Nga, Cheung và các cộng sự (2007) tại Hồng Kông đã xây dựng các chỉ số về chất lượng quản trị doanh nghiệp để kiểm tra các cơ chế cân bằng giữa các cổ đông thiểu số từ trong đại chúng và những người nắm giữ quyền kiểm soát trong một công ty.
3.1. Phương Pháp Xây Dựng Chỉ Số Quản Trị Doanh Nghiệp CGI
Trong hầu hết các quốc gia khác ngoài Mỹ, có cổ đông trong các công ty, cho dù một cá nhân, một gia đình, hoặc một quan hệ đối tác, vẫn là người kiểm soát hầu hết các quyền biểu quyết trong công ty. Các cổ đông kiểm soát có quyền lực đáng kể và có thể sử dụng nó để khai thác các doanh nghiệp theo cách làm tăng tiện ích cá nhân của mình. Do đó, chỉ số quản trị doanh nghiệp bên ngoài nước Mỹ đã bao gồm, ngoài các thông số về quyền của cổ đông, thông số giám sát cấu trúc, độc lập, và nguyên tắc hoạt động của Hội đồng quản trị, chất lượng kiểm toán của doanh nghiệp.
3.2. Các Nghiên Cứu Thực Nghiệm về Quản Trị và Giá Trị Doanh Nghiệp
Nghiên cứu của Gompers và các cộng sự (2003) cho thấy các công ty có quyền của cổ đông mạnh hơn sẽ có lợi nhuận cao hơn. Bằng chứng thực nghiệm cho thấy có một mối tương quan dương giữa quyền của cổ đông và lợi nhuận của công ty. Kết quả này gợi ý rằng, các công ty có thể cải thiện giá trị thị trường của mình bằng cách bảo vệ quyền của các cổ đông. Đối với các công ty có chất lượng quản trị cao, mối quan hệ giữa rủi ro hệ thống và lợi nhuận cổ phiếu là âm.
IV. Ứng Dụng Thực Tiễn và Kết Quả Nghiên Cứu Về QTDN
Nghiên cứu về mối quan hệ giữa chất lượng quản trị và giá trị doanh nghiệp niêm yết đã được thực hiện rộng rãi trên thế giới. Tuy nhiên, kết quả nghiên cứu vẫn còn nhiều tranh cãi. Một số nghiên cứu cho thấy mối quan hệ dương giữa chất lượng quản trị và giá trị doanh nghiệp. Các nghiên cứu khác lại không tìm thấy mối quan hệ này hoặc thậm chí là mối quan hệ âm. Để giải thích cho sự khác biệt này, các nhà nghiên cứu đã xem xét các yếu tố khác nhau, bao gồm đặc điểm của thị trường chứng khoán, hệ thống pháp luật và văn hóa kinh doanh của mỗi quốc gia. Nghiên cứu tại Việt Nam còn hạn chế về số lượng và phương pháp tiếp cận.
4.1. Bằng Chứng Thực Nghiệm từ Các Nghiên Cứu Trước
Klapper và Love (2004) sử dụng dữ liệu từ 14 quốc gia mới nổi và cho thấy mối tương quan dương giữa chất lượng quản trị doanh nghiệp và giá trị doanh nghiệp. Brown và Caylor (2006) sử dụng dữ liệu từ Mỹ và cho thấy các công ty có chất lượng quản trị tốt hơn có lợi nhuận cao hơn và rủi ro thấp hơn. Tuy nhiên, Larcker và các cộng sự (2007) lại không tìm thấy mối quan hệ giữa chất lượng quản trị và giá trị doanh nghiệp ở Mỹ.
4.2. Tác Động của Các Biến Kiểm Soát Đến Giá Trị Doanh Nghiệp
Ngoài chất lượng quản trị doanh nghiệp, các nghiên cứu còn xem xét các yếu tố khác có thể ảnh hưởng đến giá trị doanh nghiệp niêm yết, bao gồm quy mô doanh nghiệp, đòn bẩy tài chính, tỷ lệ ROA, tỷ lệ ROE và cơ cấu sở hữu. Quy mô doanh nghiệp thường có mối quan hệ dương với giá trị doanh nghiệp. Các doanh nghiệp lớn hơn thường có lợi thế về quy mô, thương hiệu và khả năng tiếp cận vốn. Đòn bẩy tài chính có thể có tác động tích cực hoặc tiêu cực đến giá trị doanh nghiệp. Việc sử dụng nợ có thể giúp doanh nghiệp tăng lợi nhuận, nhưng cũng làm tăng rủi ro tài chính.
V. Kết Luận Tương Lai và Hướng Nghiên Cứu Chất Lượng Quản Trị
Các nghiên cứu về mối liên hệ giữa chất lượng quản trị doanh nghiệp và giá trị doanh nghiệp cung cấp cái nhìn sâu sắc về vai trò quan trọng của quản trị trong việc tạo ra giá trị cho cổ đông. Các doanh nghiệp cần chú trọng nâng cao tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả hoạt động của hội đồng quản trị và ban điều hành. Các nhà đầu tư cần xem xét chất lượng quản trị như một yếu tố quan trọng trong quá trình ra quyết định đầu tư.
5.1. Gợi Ý Chính Sách và Giải Pháp Nâng Cao Quản Trị Doanh Nghiệp
Các cơ quan quản lý nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản trị công ty, tăng cường giám sát và thực thi các quy định. Các doanh nghiệp cần chủ động áp dụng các tiêu chuẩn quản trị công ty tốt nhất, xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả và tăng cường đạo đức kinh doanh. Cần thiết có các nghiên cứu tiếp theo về tác động của chất lượng quản trị doanh nghiệp đến hiệu quả hoạt động doanh nghiệp tại Việt Nam, sử dụng các phương pháp nghiên cứu tiên tiến hơn và dữ liệu cập nhật hơn.
5.2. Hạn Chế và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo về Quản Trị Doanh Nghiệp
Các nghiên cứu trong tương lai có thể tập trung vào tác động của chất lượng quản trị doanh nghiệp đến các khía cạnh khác của hiệu quả hoạt động doanh nghiệp, như khả năng sinh lời, tăng trưởng và đổi mới. Nghiên cứu cũng có thể xem xét vai trò của các yếu tố văn hóa và thể chế trong việc định hình chất lượng quản trị doanh nghiệp và mối quan hệ của nó với giá trị doanh nghiệp.
