Luận Văn Thạc Sĩ Về Mô Típ Trong Truyện Cổ Tích Thần Kỳ Tày Thái

• Tác giả: Hoàng Thị Nguyệt
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Thị Minh Thu
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Văn học VN
• Đề tài: Một Số Mô Típ Tiêu Biểu Trong Truyện Cổ Tích Thần Kỳ Tày - Thái
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lí do chọn đề tài
• 0.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
• 0.3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.5. Phương pháp nghiên cứu
• 0.6. Đóng góp của đề tài
• 0.7. Bố cục của đề tài
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TẾ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
• 1.1. Khái niệm truyện cổ tích và truyện cổ tích thần kỳ
• 1.1.1. Khái niệm truyện cổ tích
• 1.1.2. Khái niệm truyện cổ tích thần kỳ
• 1.1.3. Khái niệm chính diện, nhân vật phản diện
• 1.1.3.1. Khái niệm nhân vật chính diện
• 1.1.3.2. Khái niệm nhân vật phản diện
• 1.1.4. Khái niệm mô típ và việc nghiên cứu truyện cổ tích từ mô típ
• 1.1.4.1. Khái niệm mô típ
• 1.1.4.2. Việc nghiên cứu truyện cổ tích từ mô típ
• 1.2. Dân tộc Tày, Thái và truyện cổ tích Tày, Thái
• 1.2.1. Dân tộc Tày và truyện cổ tích Tày
• 1.2.2. Dân tộc Thái và truyện cổ tích Thái
• 2. CHƯƠNG 2: MÔ TÍP TIÊU BIỂU LIÊN QUAN ĐẾN NHÂN VẬT CHÍNH DIỆN
• 2.1. Mô típ kết hôn
• 2.1.1. Các dạng thức của mô típ kết hôn
• 2.1.2. Cội nguồn, ý nghĩa của mô típ
• 2.2. Mô típ vật thần trợ giúp
• 2.2.1. Các loại vật thần trợ giúp
• 2.2.2. Cội nguồn, ý nghĩa của mô típ vật thần trợ giúp
• 2.3. Mô típ hoá thân
• 2.3.1. Các dạng thức của mô típ hoá thân
• 2.3.2. Cội nguồn, ý nghĩa cuả mô típ hoá thân
• 3. CHƯƠNG 3: MÔ TÍP TIÊU BIỂU LIÊN QUAN ĐẾN NHÂN VẬT PHẢN DIỆN
• 3.1. Mô típ vay mượn, tráo đổi, chiếm đoạt
• 3.1.1. Các dạng thức vay mượn, tráo đổi, chiếm đoạt
• 3.2. Mô típ bắt chước không thành công
• 3.2.1. Các dạng thức của mô típ bắt chước không thành công
• 3.2.2. Nguồn gốc, ý nghĩa
• 3.3. Mô típ cướp vợ
• 3.3.1. Các loại đối tượng trong mô típ cướp vợ
• 3.3.2. Nguồn gốc, ý nghĩa của mô típ cướp vợ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Mô Típ Trong Truyện Cổ Tích Thần Kỳ Tày Thái

Truyện cổ tích thần kỳ Tày Thái là một phần quan trọng trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam. Những câu chuyện này không chỉ phản ánh đời sống văn hóa mà còn chứa đựng những giá trị tinh thần sâu sắc. Mô típ trong truyện cổ tích Tày Thái thường mang tính biểu tượng cao, thể hiện ước mơ và khát vọng của con người. Việc nghiên cứu mô típ giúp hiểu rõ hơn về cấu trúc và ý nghĩa của các câu chuyện này.

1.1. Khái Niệm Mô Típ Trong Văn Học Dân Gian

Mô típ là một đơn vị cơ bản trong cấu trúc truyện cổ tích. Nó giúp hình thành nên cốt truyện và tạo ra những tình huống đặc sắc. Mô típ trong văn học dân gian Tày Thái thường liên quan đến các nhân vật chính diện và phản diện, thể hiện rõ nét bản sắc văn hóa của dân tộc.

1.2. Đặc Điểm Của Truyện Cổ Tích Tày Thái

Truyện cổ tích Tày Thái thường có những đặc điểm riêng biệt như sự kết hợp giữa yếu tố thần kỳ và hiện thực. Các nhân vật trong truyện thường là những người dũng cảm, thông minh, và có khả năng vượt qua thử thách để đạt được hạnh phúc.

II. Vấn Đề Và Thách Thức Trong Nghiên Cứu Mô Típ

Nghiên cứu mô típ trong truyện cổ tích Tày Thái gặp nhiều thách thức. Một trong những vấn đề chính là sự thiếu hụt tài liệu và nghiên cứu chuyên sâu. Điều này làm cho việc phân tích và so sánh các mô típ trở nên khó khăn. Hơn nữa, sự biến đổi của văn hóa và xã hội cũng ảnh hưởng đến cách hiểu và tiếp nhận các mô típ này.

2.1. Thiếu Tài Liệu Nghiên Cứu

Nhiều mô típ trong truyện cổ tích Tày Thái chưa được nghiên cứu một cách hệ thống. Điều này dẫn đến việc khó khăn trong việc xác định nguồn gốc và ý nghĩa của các mô típ này trong bối cảnh văn hóa hiện đại.

2.2. Sự Biến Đổi Văn Hóa

Văn hóa và xã hội đang thay đổi nhanh chóng, ảnh hưởng đến cách mà các mô típ cổ tích được tiếp nhận và hiểu. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của các mô típ này là một thách thức lớn cho các nhà nghiên cứu.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Mô Típ Trong Truyện Cổ Tích

Để nghiên cứu mô típ trong truyện cổ tích Tày Thái, cần áp dụng các phương pháp phân tích và so sánh. Phương pháp này giúp làm rõ cấu trúc và ý nghĩa của các mô típ, từ đó hiểu sâu hơn về văn hóa và tâm tư của người Tày Thái.

3.1. Phân Tích Cấu Trúc Mô Típ

Phân tích cấu trúc mô típ giúp xác định các yếu tố chính trong truyện cổ tích. Điều này bao gồm việc tìm hiểu về nhân vật, bối cảnh và các tình huống xảy ra trong câu chuyện.

3.2. So Sánh Mô Típ Giữa Các Dân Tộc

So sánh mô típ giữa truyện cổ tích Tày Thái và các dân tộc khác giúp làm nổi bật những điểm tương đồng và khác biệt. Điều này không chỉ làm phong phú thêm hiểu biết về văn hóa mà còn giúp bảo tồn các giá trị văn hóa dân gian.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Của Nghiên Cứu Mô Típ

Nghiên cứu mô típ trong truyện cổ tích Tày Thái có nhiều ứng dụng thực tiễn. Nó không chỉ giúp bảo tồn văn hóa mà còn góp phần vào việc giáo dục thế hệ trẻ về giá trị văn hóa dân gian. Hơn nữa, việc hiểu rõ các mô típ cũng giúp phát triển các sản phẩm văn hóa, du lịch và giáo dục.

4.1. Bảo Tồn Văn Hóa

Nghiên cứu mô típ giúp bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống. Điều này rất quan trọng trong bối cảnh hiện đại, khi mà nhiều giá trị văn hóa đang bị mai một.

4.2. Giáo Dục Thế Hệ Trẻ

Việc giảng dạy về các mô típ trong truyện cổ tích có thể giúp thế hệ trẻ hiểu và trân trọng văn hóa dân gian. Điều này góp phần vào việc xây dựng bản sắc văn hóa dân tộc.

V. Kết Luận Về Mô Típ Trong Truyện Cổ Tích Tày Thái

Mô típ trong truyện cổ tích Tày Thái không chỉ là những yếu tố cấu thành cốt truyện mà còn là những giá trị văn hóa sâu sắc. Nghiên cứu mô típ giúp làm sáng tỏ những đặc điểm riêng của văn hóa Tày Thái, đồng thời khẳng định vai trò của truyện cổ tích trong đời sống tinh thần của người dân.

5.1. Tầm Quan Trọng Của Mô Típ

Mô típ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cốt truyện và truyền tải thông điệp văn hóa. Chúng giúp kết nối các thế hệ và bảo tồn những giá trị văn hóa quý báu.

5.2. Hướng Đi Tương Lai Của Nghiên Cứu

Nghiên cứu mô típ trong truyện cổ tích Tày Thái cần được tiếp tục mở rộng và phát triển. Điều này không chỉ giúp bảo tồn văn hóa mà còn làm phong phú thêm kho tàng văn học dân gian Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Truyện cổ tích là một phần quan trọng trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam, phản ánh đời sống tinh thần, văn hóa và xã hội của các dân tộc. Trong đó, truyện cổ tích thần kỳ chiếm vị trí tiêu biểu với sự xuất hiện của các yếu tố thần kỳ, siêu nhiên và hai tuyến nhân vật chính diện – phản diện. Đặc biệt, truyện cổ tích thần kỳ của dân tộc Tày và Thái ở miền núi phía Bắc Việt Nam có sự phong phú và đặc sắc riêng, phản ánh ước mơ, niềm tin và quan niệm sống của đồng bào nơi đây. Theo khảo sát, trong 117 truyện cổ tích thần kỳ Tày – Thái, có tới 109 truyện xuất hiện các mô típ tiêu biểu như mô típ kết hôn, mô típ hóa thân và mô típ vật thần trợ giúp, chiếm tỉ lệ lần lượt 53%, 48% và 63,7% ở dân tộc Tày, tương ứng 47%, 52% và 37,3% ở dân tộc Thái.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khám phá và phân tích các mô típ tiêu biểu trong truyện cổ tích thần kỳ Tày, Thái, làm rõ cội nguồn, ý nghĩa và sự khác biệt so với truyện cổ tích các dân tộc khác. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các truyện cổ tích thần kỳ của hai dân tộc này, được sưu tầm từ các tổng tập, tuyển tập truyện kể dân gian đã công bố, chủ yếu ở vùng Đông Bắc và Tây Bắc Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số, đồng thời góp phần tăng cường sự hiểu biết và đoàn kết giữa các dân tộc anh em trên lãnh thổ Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về truyện cổ tích và mô típ trong văn học dân gian. Truyện cổ tích được định nghĩa là những câu chuyện truyền miệng có nội dung hư cấu, kỳ ảo, phản ánh hiện thực xã hội và ước mơ của nhân dân lao động. Truyện cổ tích thần kỳ là tiểu loại quan trọng nhất, trong đó yếu tố thần kỳ đóng vai trò then chốt, với sự xuất hiện của nhân vật chính diện (đại diện cho cái thiện, phẩm chất tốt đẹp) và nhân vật phản diện (đại diện cho cái ác, phẩm chất xấu xa).

Mô típ được hiểu là đơn vị cấu tạo cơ bản của cốt truyện, là những hình tượng, sự kiện lặp đi lặp lại mang ý nghĩa biểu trưng nghệ thuật. Việc nghiên cứu truyện cổ tích từ mô típ giúp khai thác chiều sâu tâm lý, quan niệm và sắc thái văn hóa của các dân tộc. Các mô típ tiêu biểu trong truyện cổ tích thần kỳ Tày, Thái gồm mô típ kết hôn, mô típ hóa thân, mô típ vật thần trợ giúp, mô típ vay mượn, mô típ bắt chước không thành công, mô típ cướp vợ, v.v.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê – phân loại để khảo sát tần suất xuất hiện các mô típ trong 117 truyện cổ tích thần kỳ Tày, Thái. Phương pháp phân tích được áp dụng để làm rõ cấu trúc, ý nghĩa và sự biến đổi của các mô típ, đồng thời so sánh với truyện cổ tích của dân tộc Việt và một số dân tộc khác nhằm nhận diện nét đặc trưng riêng biệt.

Phương pháp so sánh – loại hình giúp phân tích sự tương đồng và khác biệt về nội dung, hình thức thể hiện mô típ giữa các dân tộc. Phương pháp hệ thống được dùng để xem xét các mô típ trong tổng thể thể loại truyện cổ tích thần kỳ, làm rõ các yếu tố cấu thành. Ngoài ra, phương pháp nghiên cứu liên ngành kết hợp kiến thức văn hóa học, dân tộc học, nhân chủng học để hiểu sâu sắc hơn về bối cảnh văn hóa – xã hội ảnh hưởng đến truyện cổ tích Tày, Thái.

Nguồn dữ liệu chính là các tổng tập, tuyển tập truyện cổ tích dân tộc Tày, Thái đã được sưu tầm và xuất bản, cùng các công trình nghiên cứu trước đây. Cỡ mẫu 117 truyện được chọn lọc kỹ càng, đại diện cho kho tàng truyện cổ tích thần kỳ của hai dân tộc. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo timeline nghiên cứu từ năm 2015 đến 2017.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mô típ kết hôn xuất hiện trong 66/109 truyện (chiếm 60,5%), trong đó truyện Tày chiếm 53%, truyện Thái chiếm 47%. Mô típ này phản ánh ước mơ về hôn nhân hạnh phúc, vượt qua rào cản giàu nghèo, thân phận, với các dạng thức đa dạng như người trần kết hôn với người đẹp nhất vùng, công chúa, hoàng tử, tiên nữ, đồ vật hoặc con vật thần kỳ.

2. Mô típ vật thần trợ giúp có mặt trong 67/117 truyện (57,3%), trong đó dân tộc Tày chiếm 63,7%, dân tộc Thái chiếm 37,3%. Vật thần trợ giúp gồm thần linh, đồ vật thần kỳ và con vật thần kỳ, đóng vai trò then chốt giúp nhân vật chính vượt qua thử thách, thể hiện sự công bằng và kết thúc có hậu.

3. Mô típ hóa thân xuất hiện trong 44/109 truyện (40,4%), với tỉ lệ tương đương giữa hai dân tộc (Tày 52%, Thái 48%). Mô típ này thể hiện sự biến hóa của nhân vật hoặc vật thần trợ giúp, góp phần làm rõ xung đột giữa nhân vật chính diện và phản diện.

4. So sánh với truyện cổ tích dân tộc Việt và một số dân tộc khác, truyện cổ tích Tày, Thái có sự đa dạng và phong phú về mô típ kết hôn với các dạng thức độc đáo như kết hôn với đồ vật, con vật, người nhà trời, thủy cung. Mô típ vật thần trợ giúp cũng có sự biến hóa đặc trưng, phản ánh quan niệm về vạn vật có linh hồn và sự tương tác giữa con người với thế giới siêu nhiên.

Thảo luận kết quả

Sự xuất hiện dày đặc của mô típ kết hôn và vật thần trợ giúp cho thấy tầm quan trọng của các yếu tố này trong việc thể hiện ước mơ, niềm tin và quan niệm đạo đức của đồng bào Tày, Thái. Mô típ kết hôn không chỉ là biểu tượng của hạnh phúc cá nhân mà còn phản ánh sự công bằng xã hội, sự vượt qua định kiến về thân phận, giàu nghèo. Mô típ vật thần trợ giúp thể hiện niềm tin vào sự trợ giúp của thần linh, vạn vật linh thiêng trong cuộc sống, đồng thời là phần thưởng xứng đáng cho những người có đức tính tốt.

Sự biến hóa của vật thần trợ giúp và mô típ hóa thân làm tăng tính hấp dẫn, kịch tính cho truyện, đồng thời phản ánh sự đấu tranh giữa thiện và ác, giữa người tốt và kẻ xấu trong xã hội. Các mô típ này cũng góp phần làm nổi bật bản sắc văn hóa, phong tục tập quán và quan niệm sống của dân tộc Tày, Thái, khác biệt so với các dân tộc khác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất xuất hiện các mô típ trong truyện cổ tích Tày, Thái, bảng so sánh các dạng thức mô típ kết hôn và vật thần trợ giúp giữa các dân tộc, giúp minh họa rõ nét sự đa dạng và đặc sắc của kho tàng truyện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường sưu tầm, bảo tồn truyện cổ tích dân tộc Tày, Thái: Đẩy mạnh công tác thu thập, số hóa và lưu trữ các truyện cổ tích thần kỳ nhằm bảo vệ nguồn tư liệu quý giá, tránh mai một do biến đổi xã hội. Chủ thể thực hiện: các viện nghiên cứu văn hóa dân gian, trường đại học, trung tâm văn hóa dân tộc. Thời gian: 2-3 năm.

2. Phát triển các chương trình giáo dục, truyền thông về truyện cổ tích Tày, Thái: Lồng ghép nội dung truyện cổ tích vào chương trình giảng dạy, tổ chức các hoạt động văn hóa, nghệ thuật nhằm nâng cao nhận thức và tình yêu văn hóa dân tộc thiểu số. Chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các trường phổ thông, trung tâm văn hóa. Thời gian: 1-2 năm.

3. Khuyến khích nghiên cứu chuyên sâu về mô típ truyện cổ tích dân tộc thiểu số: Hỗ trợ các đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án về mô típ truyện cổ tích nhằm làm sáng tỏ giá trị văn hóa, nghệ thuật và ý nghĩa xã hội. Chủ thể: các trường đại học, viện nghiên cứu. Thời gian: liên tục.

4. Tổ chức các sự kiện giao lưu văn hóa giữa các dân tộc: Tạo diễn đàn để các dân tộc thiểu số giới thiệu, trao đổi về truyện cổ tích, mô típ, góp phần tăng cường sự hiểu biết và đoàn kết dân tộc. Chủ thể: các sở văn hóa, ban dân tộc các tỉnh. Thời gian: hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà nghiên cứu văn học dân gian và văn hóa dân tộc thiểu số: Luận văn cung cấp nguồn tư liệu phong phú về mô típ truyện cổ tích thần kỳ Tày, Thái, giúp mở rộng hiểu biết và phát triển nghiên cứu chuyên sâu.

2. Giảng viên, sinh viên ngành Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc giảng dạy, học tập về văn học dân gian, thi pháp truyện cổ tích và văn hóa các dân tộc thiểu số.

3. Nhà làm chính sách văn hóa và bảo tồn di sản: Giúp hiểu rõ giá trị văn hóa truyền thống, từ đó xây dựng các chính sách bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc thiểu số hiệu quả.

4. Người làm công tác truyền thông, giáo dục văn hóa: Cung cấp nội dung để xây dựng các chương trình giáo dục, truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị truyện cổ tích dân tộc thiểu số.

Câu hỏi thường gặp

1. Mô típ trong truyện cổ tích là gì?
   Mô típ là đơn vị cấu tạo cơ bản của cốt truyện, gồm những hình tượng, sự kiện lặp đi lặp lại mang ý nghĩa biểu trưng nghệ thuật. Ví dụ, mô típ kết hôn thể hiện ước mơ về hôn nhân hạnh phúc.

2. Tại sao nghiên cứu mô típ truyện cổ tích Tày, Thái lại quan trọng?
   Nghiên cứu giúp làm rõ đặc trưng văn hóa, tâm lý, quan niệm sống của đồng bào Tày, Thái, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số, đồng thời tăng cường sự hiểu biết giữa các dân tộc.

3. Các mô típ tiêu biểu trong truyện cổ tích thần kỳ Tày, Thái là gì?
   Ba mô típ tiêu biểu gồm mô típ kết hôn, mô típ vật thần trợ giúp và mô típ hóa thân, xuất hiện với tần suất cao trong kho tàng truyện cổ tích thần kỳ của hai dân tộc.

4. Mô típ kết hôn trong truyện cổ tích Tày, Thái có những dạng thức nào?
   Có các dạng như người trần kết hôn với người đẹp nhất vùng, công chúa, hoàng tử, tiên nữ, đồ vật hoặc con vật thần kỳ, và người trần kết hôn với người dưới thủy cung.

5. Vai trò của vật thần trợ giúp trong truyện cổ tích là gì?
   Vật thần trợ giúp giúp nhân vật chính vượt qua thử thách, thể hiện sự công bằng và kết thúc có hậu, đồng thời phản ánh niềm tin vào thần linh và vạn vật linh thiêng trong đời sống văn hóa dân gian.

Kết luận

• Truyện cổ tích thần kỳ Tày, Thái phản ánh sâu sắc ước mơ, niềm tin và quan niệm đạo đức của đồng bào dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc.
• Ba mô típ tiêu biểu gồm kết hôn, vật thần trợ giúp và hóa thân xuất hiện với tần suất cao, tạo nên nét đặc sắc riêng biệt.
• Mô típ kết hôn đa dạng với nhiều dạng thức độc đáo, thể hiện sự vượt qua rào cản xã hội và khát vọng hạnh phúc.
• Mô típ vật thần trợ giúp phản ánh niềm tin vào thần linh, vạn vật linh thiêng và sự công bằng trong cuộc sống.
• Nghiên cứu góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số, đồng thời tăng cường sự hiểu biết và đoàn kết dân tộc.

Next steps: Tiếp tục mở rộng nghiên cứu các mô típ khác trong truyện cổ tích Tày, Thái và các dân tộc thiểu số khác, đồng thời ứng dụng kết quả nghiên cứu vào giáo dục và bảo tồn văn hóa.

Call to action: Các nhà nghiên cứu, giảng viên và người làm công tác văn hóa hãy quan tâm, khai thác và phát huy giá trị truyện cổ tích dân tộc thiểu số để góp phần bảo tồn di sản văn hóa quý báu của dân tộc Việt Nam.