Mô Phỏng và Xây Dựng Bản Đồ Ngập Lụt Hạ Lưu Hệ Thống Sông Đồng Nai

• Tác giả: Lê Thanh Quảng
• Người hướng dẫn: TS. La Đức Dũng
• Trường học: Trường Đại học Khoa học Tự nhiên - Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Thủy văn học
• Đề tài: Mô phỏng và xây dựng bản đồ ngập lụt hạ lưu hệ thống sông Đồng Nai
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Điều kiện tự nhiên
• 1.1.1. Vị trí địa lý
• 1.1.2. Địa hình địa mạo
• 1.1.3. Địa chất thổ nhưỡng
• 1.1.4. Mạng lưới sông ngòi và đặc điểm thủy văn
• 1.1.5. Hệ thống hồ chứa trên lưu vực sông Đồng Nai
• 1.1.6. Đặc điểm kinh tế xã hội
• 1.1.7. Cơ cấu và hiện trạng phát triển kinh tế. Hiện trạng sử dụng đất. Tình hình ngập lụt hạ lưu hệ thống sông Đồng Nai
• 1.1.8. Tổng quan về ứng dụng mô hình toán trong tính toán ngập lụt
• 2. CHƯƠNG II: CƠ SỞ LÝ THUYẾT MÔ HÌNH MIKE FLOOD VÀ PHƯƠNG PHÁP XÂY DỰNG BẢN ĐỒ NGẬP LỤT
• 2.1. Cơ sở lý thuyết của mô hình MIKE FLOOD
• 2.2. Giới thiệu chung về bộ mô hình MIKE
• 2.3. Cơ sở lý thuyết của mô hình MIKE NAM
• 2.4. Cơ sở lý thuyết của mô hình MIKE 11
• 2.5. Cơ sở lý thuyết của mô hình MIKE 21
• 2.6. Giới thiệu các kết nối trong mô hình MIKE FLOOD. Phương pháp xây dựng bản đồ ngập lụt
• 2.7. Ý nghĩa của bản đồ ngập lụt
• 2.8. Các phương pháp xây dựng bản đồ ngập lụt
• 3. CHƯƠNG III: ỨNG DỤNG MÔ HÌNH MIKE FLOOD MÔ PHỎNG VÀ XÂY DỰNG BẢN ĐỒ NGẬP LỤT KHU VỰC HẠ LƯU HỆ THỐNG SÔNG
• 3.1. Xây dựng bộ mô hình MIKE FLOOD
• 3.2. Thu thập xử lý dữ liệu địa hình, số liệu khí tượng thủy văn
• 3.3. Thiết lập mô hình thủy văn MIKE NAM
• 3.4. Thiết lập mô hình thủy lực MIKE11
• 3.5. Thiết lập mô hình thủy lực MIKE 21
• 3.6. Thiết lập mô hình MIKE FLOOD
• 3.7. Hiệu chỉnh và kiểm định mô hình
• 3.7.1. Hiệu chỉnh mô hình
• 3.7.2. Kiểm định mô hình
• 3.8. Xây dựng các kịch bản tính toán
• 3.8.1. Cơ sở xây dựng các kịch bản
• 3.8.2. Các kịch bản tính toán
• 3.9. Xây dựng bản đồ ngập lụt hạ lưu hệ thống sông Đồng Nai
• 3.10. Kết quả và thảo luận
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Mô Phỏng Ngập Lụt Sông Đồng Nai

Hệ thống sông Đồng Nai đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế - xã hội khu vực. Cung cấp nước, phát điện, điều tiết lũ, đẩy mặn là những chức năng quan trọng. Tuy nhiên, khu vực hạ lưu thường xuyên đối mặt với ngập lụt, gây thiệt hại lớn. Các trận lũ lịch sử như năm 1952 và 2000 cho thấy tính cấp thiết của việc nghiên cứu và phòng chống. Luận văn này tập trung vào mô phỏng và xây dựng bản đồ ngập lụt cho hạ lưu, cơ sở để đưa ra giải pháp giảm thiểu rủi ro và quy hoạch phát triển bền vững. Các biện pháp phòng chống ngập lụt hiện tại vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu, nên ngập lụt đô thị vẫn thường xuyên xảy ra. Nghiên cứu này là vô cùng quan trọng để xây dựng quy trình vận hành hồ chứa và đề xuất các biện pháp phòng chống ảnh hưởng ngập lụt.

1.1. Vị trí địa lý và đặc điểm tự nhiên hạ lưu sông Đồng Nai

Hạ lưu sông Đồng Nai trải dài từ sau các hồ Trị An, Dầu Tiếng, Phước Hòa đến vịnh Gành Rái, bao gồm các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương, TP.HCM, Tây Ninh, Long An. Tổng diện tích gần 14.000 km2. Địa hình đa dạng, từ trung du đến đồng bằng ven biển. Lưu vực này có vai trò quan trọng trong giao thương và phát triển kinh tế của khu vực Nam Bộ. Thổ nhưỡng chủ yếu là đất bazan, đất phù sa, đất xám. Khí hậu nhiệt đới gió mùa, với hai mùa mưa nắng rõ rệt.

1.2. Tầm quan trọng của nghiên cứu thủy văn trong bối cảnh ngập lụt

Nghiên cứu thủy văn là yếu tố then chốt để hiểu rõ quy luật dòng chảy, diễn biến lũ lụt. Dữ liệu thủy văn như lượng mưa, mực nước, lưu lượng là cơ sở để xây dựng các mô hình mô phỏng thủy lực chính xác. Mô hình thủy văn giúp dự báo dòng chảy lũ, xác định khu vực có nguy cơ ngập lụt. Bản đồ ngập lụt cung cấp thông tin trực quan về phạm vi và mức độ ngập, hỗ trợ công tác quản lý rủi ro và ứng phó khẩn cấp. Việc xây dựng bản đồ ngập lụt sông Đồng Nai cần thiết hơn bao giờ hết.

II. Thách Thức Nghiên Cứu Quản Lý Rủi Ro Ngập Lụt Đô Thị

Khu vực hạ lưu sông Đồng Nai đối mặt với nhiều thách thức trong quản lý rủi ro ngập lụt. Tình trạng ngập lụt đô thị ngày càng nghiêm trọng do nhiều yếu tố, bao gồm biến đổi khí hậu, gia tăng dân số, phát triển cơ sở hạ tầng không đồng bộ. Biến đổi khí hậu làm tăng tần suất và cường độ mưa lớn, gây lũ lụt nghiêm trọng hơn. Việc xả lũ từ các hồ chứa cũng có thể gây ngập lụt đột ngột. Cần có các giải pháp toàn diện để giảm thiểu thiệt hại do ngập lụt, bảo vệ tính mạng và tài sản của người dân.

2.1. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến ngập lụt hạ lưu sông

Biến đổi khí hậu là một trong những nguyên nhân chính làm gia tăng tình trạng ngập lụt hạ lưu sông Đồng Nai. Sự thay đổi về lượng mưa, nhiệt độ, và mực nước biển làm cho các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra thường xuyên hơn. Lượng mưa lớn, tập trung trong thời gian ngắn, vượt quá khả năng thoát nước của hệ thống thoát nước đô thị, dẫn đến ngập lụt nghiêm trọng. Mực nước biển dâng cao làm tăng nguy cơ ngập do triều cường.

2.2. Tác động của quy hoạch đô thị và sử dụng đất đến ngập lụt

Quy hoạch đô thị và sử dụng đất không hợp lý cũng góp phần làm gia tăng tình trạng ngập lụt. Việc bê tông hóa bề mặt, giảm diện tích thấm nước làm tăng lượng nước chảy tràn trên bề mặt. Xây dựng các công trình lấn chiếm hành lang thoát lũ, cản trở dòng chảy tự nhiên. Việc thiếu quy hoạch hệ thống thoát nước đồng bộ và hiệu quả làm cho tình trạng ngập lụt đô thị trở nên tồi tệ hơn. Mật độ dân cư cao cũng là một vấn đề.

III. Phương Pháp Mô Hình HEC RAS Dự Báo Ngập Lụt Sông Đồng Nai

Mô hình HEC-RAS là công cụ mạnh mẽ để mô phỏng ngập lụt. Nó cho phép tính toán dòng chảy trong sông, xác định vùng ngập, và đánh giá mức độ ngập lụt. Mô hình này được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu thủy văn và quản lý rủi ro ngập lụt. Việc áp dụng mô hình HEC-RAS vào sông Đồng Nai giúp dự báo dự báo ngập lụt chính xác, từ đó đưa ra các biện pháp ứng phó kịp thời.

3.1. Ưu điểm và hạn chế của mô hình HEC RAS trong mô phỏng lũ

Mô hình HEC-RAS có nhiều ưu điểm như khả năng mô phỏng dòng chảy một chiều và hai chiều, tích hợp dữ liệu địa hình chi tiết, dễ sử dụng và có sẵn miễn phí. Tuy nhiên, mô hình cũng có một số hạn chế như đòi hỏi dữ liệu đầu vào chính xác, khó khăn trong việc mô phỏng các hiện tượng phức tạp như sạt lở bờ sông. Việc hiểu rõ ưu điểm và hạn chế của mô hình là cần thiết để áp dụng nó một cách hiệu quả.

3.2. Quy trình xây dựng và hiệu chỉnh mô hình HEC RAS cho sông Đồng Nai

Quy trình xây dựng mô hình HEC-RAS bao gồm thu thập dữ liệu địa hình, dữ liệu thủy văn, thiết lập mạng lưới tính toán, nhập các thông số thủy lực, và hiệu chỉnh mô hình bằng dữ liệu thực tế. Việc hiệu chỉnh mô hình là rất quan trọng để đảm bảo độ tin cậy của kết quả mô phỏng. Các thông số cần hiệu chỉnh bao gồm hệ số nhám Manning, hệ số co hẹp dòng chảy.

IV. Ứng Dụng MIKE FLOOD Xây Dựng Bản Đồ Ngập Lụt Chi Tiết

Luận văn tập trung vào ứng dụng mô hình MIKE FLOOD để xây dựng bản đồ ngập lụt cho hạ lưu sông Đồng Nai. Mục tiêu là xây dựng bộ thông số mô hình và mô phỏng ngập lụt theo hiện trạng và các kịch bản xả lũ hồ chứa, lũ biên giới, mưa, triều. Kết quả mô phỏng được sử dụng để xây dựng bản đồ ngập lụt, đánh giá mức độ ngập, và đề xuất các biện pháp phòng chống.

4.1. Cơ sở lý thuyết và tính năng của mô hình MIKE FLOOD

Mô hình MIKE FLOOD là mô hình tích hợp, kết hợp mô hình thủy văn MIKE NAM, mô hình thủy lực MIKE 11 (dòng chảy một chiều) và MIKE 21 (dòng chảy hai chiều). Cho phép mô phỏng ngập lụt trên diện rộng, bao gồm cả khu vực sông và đồng bằng. Mô hình này có khả năng xử lý các kịch bản ngập lụt phức tạp, tính đến ảnh hưởng của các công trình phòng chống lũ.

4.2. Thu thập và xử lý dữ liệu đầu vào cho mô hình MIKE FLOOD

Dữ liệu đầu vào cho mô hình MIKE FLOOD bao gồm dữ liệu địa hình (DEM), dữ liệu khí tượng thủy văn (lượng mưa, mực nước, lưu lượng), dữ liệu về các công trình phòng chống lũ (đê, kè, cống). Dữ liệu cần được xử lý và chuẩn hóa để phù hợp với định dạng của mô hình. Việc thu thập và xử lý dữ liệu đầu vào là một bước quan trọng để đảm bảo độ chính xác của kết quả mô phỏng.

4.3. Thiết lập các kịch bản tính toán và hiệu chỉnh mô hình

Các kịch bản tính toán bao gồm các tình huống xả lũ từ các hồ chứa, lũ biên giới, mưa lớn kết hợp với triều cường. Mô hình được hiệu chỉnh bằng dữ liệu thực tế từ các trận lũ đã xảy ra, đảm bảo độ tin cậy. Sau khi thiết lập mô hình, tác giả tiến hành Hiệu chỉnh và kiểm định mô hình đồng thời phân tích so sánh kết quả mô phỏng diện ngập với diện ngập thực tế trên ảnh vệ tinh để đảm bảo kết quả.

V. Kết Quả Nghiên Cứu Bản Đồ Ngập Lụt và Giải Pháp Phòng Chống

Kết quả mô phỏng cho phép xây dựng bản đồ ngập lụt chi tiết cho khu vực hạ lưu sông Đồng Nai theo các kịch bản khác nhau. Bản đồ ngập lụt cung cấp thông tin về phạm vi, độ sâu, và thời gian ngập. Từ đó, các nhà quản lý có thể đưa ra các quyết định về quy hoạch, xây dựng, và ứng phó khẩn cấp.

5.1. Đánh giá mức độ ngập lụt theo các kịch bản khác nhau

Kết quả mô phỏng cho thấy mức độ ngập lụt khác nhau tùy thuộc vào kịch bản. Các kịch bản xả lũ hồ chứa và lũ biên giới gây ra ngập lụt nghiêm trọng hơn so với kịch bản mưa đơn lẻ. Các khu vực ven sông và vùng trũng thấp là những khu vực dễ bị ngập lụt nhất.

5.2. Đề xuất các giải pháp phòng chống ngập lụt hiệu quả

Các giải pháp phòng chống ngập lụt bao gồm xây dựng các công trình phòng chống lũ (đê, kè, cống), cải tạo hệ thống thoát nước đô thị, điều tiết lũ từ các hồ chứa, và quản lý sử dụng đất hợp lý. Cần có sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý, các nhà khoa học, và cộng đồng để triển khai các giải pháp một cách hiệu quả.

VI. Tương Lai Nghiên Cứu Phát Triển Hệ Thống Dự Báo Ngập Lụt

Nghiên cứu này là cơ sở để phát triển hệ thống dự báo ngập lụt sớm cho hạ lưu sông Đồng Nai. Hệ thống dự báo có thể cung cấp thông tin kịp thời cho người dân và các cơ quan chức năng, giúp giảm thiểu thiệt hại do ngập lụt. Cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện các mô hình mô phỏng, cũng như đầu tư vào hệ thống quan trắc và truyền tin.

6.1. Phát triển mô hình dự báo ngập lụt thời gian thực

Mô hình dự báo thời gian thực có thể cập nhật dữ liệu liên tục từ các trạm quan trắc, đưa ra các dự báo ngập lụt chính xác trong thời gian ngắn. Điều này giúp các nhà quản lý có thể đưa ra các quyết định ứng phó kịp thời, như sơ tán dân cư, đóng các cống, và điều tiết lũ từ các hồ chứa.

6.2. Ứng dụng công nghệ viễn thám và GIS trong dự báo ngập lụt

Công nghệ viễn thám và GIS có thể được sử dụng để thu thập và xử lý dữ liệu địa hình, sử dụng đất, và các yếu tố ảnh hưởng đến ngập lụt. Dữ liệu này có thể được tích hợp vào các mô hình dự báo, nâng cao độ chính xác và hiệu quả của hệ thống.

Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống sông Đồng Nai là một trong ba hệ thống sông lớn nhất Việt Nam, trải dài qua 11 tỉnh, trong đó khu vực hạ lưu bao gồm các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương, TP. Hồ Chí Minh, Tây Ninh và Long An với tổng diện tích gần 14.000 km². Đây là vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, tập trung nhiều đô thị lớn như TP. Hồ Chí Minh, Biên Hòa, Thủ Dầu Một, đồng thời là cửa ngõ giao thương quan trọng với mạng lưới giao thông phát triển và nhiều cảng biển, cảng sông. Tuy nhiên, khu vực này thường xuyên chịu ảnh hưởng nghiêm trọng của ngập lụt, trung bình mỗi năm xảy ra từ 1 đến 2 trận lũ, với các trận lũ lịch sử năm 1952 và 2000 gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

Mục tiêu chính của luận văn là mô phỏng và xây dựng bản đồ ngập lụt cho khu vực hạ lưu hệ thống sông Đồng Nai, nhằm hỗ trợ xây dựng quy trình vận hành hồ chứa, đề xuất các biện pháp phòng chống ngập lụt và quy hoạch phát triển kinh tế xã hội bền vững. Nghiên cứu tập trung vào việc ứng dụng mô hình toán thủy văn và thủy lực MIKE FLOOD để mô phỏng các kịch bản xả lũ hồ chứa, lũ biên giới, mưa và triều cường, từ đó đánh giá mức độ ngập lụt và đề xuất giải pháp phù hợp.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu khí tượng thủy văn từ năm 1980 đến 2021, số liệu địa hình, mạng lưới sông ngòi và mặt cắt ngang khu vực hạ lưu sông Đồng Nai. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp công cụ hỗ trợ quản lý rủi ro thiên tai, nâng cao hiệu quả phòng chống ngập lụt và góp phần phát triển kinh tế xã hội khu vực Nam Bộ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng bộ mô hình MIKE FLOOD do Viện Thủy lực Đan Mạch phát triển, bao gồm các mô hình thành phần: MIKE NAM (mô phỏng thủy văn mưa - dòng chảy), MIKE 11 (mô phỏng thủy lực dòng chảy một chiều trên sông) và MIKE 21 (mô phỏng thủy lực dòng chảy hai chiều trên bề mặt đồng bằng ngập lụt).

• Mô hình MIKE NAM dựa trên cân bằng nước trong các bể chứa mặt, tầng rễ cây và tầng ngầm, mô phỏng quá trình mưa - dòng chảy liên tục với các thông số như Umax (lượng nước tối đa trong bể chứa mặt), CQOF (hệ số dòng chảy mặt), CKIF (hệ số thời gian dòng chảy sát mặt).
• Mô hình MIKE 11 giải hệ phương trình Saint-Venant cho dòng chảy không ổn định một chiều, sử dụng các thông số thủy lực như hệ số Manning, bán kính thủy lực, hệ số sửa chữa động năng α và hệ số phân bố vận tốc β.
• Mô hình MIKE 21 giải hệ phương trình Saint-Venant hai chiều, mô phỏng dòng chảy trên mặt phẳng với các thông số như độ nhớt xoáy, hệ số cản, điều kiện ban đầu và biên.

Mô hình MIKE FLOOD kết nối mô hình MIKE 11 và MIKE 21 bằng các loại kết nối tiêu chuẩn, kết nối bên, kết nối công trình và kết nối khô, cho phép mô phỏng đồng thời dòng chảy trong sông và dòng chảy tràn bãi ngập.

Các khái niệm chính bao gồm: dòng chảy mặt, dòng chảy sát mặt, dòng chảy ngầm, hệ số dòng chảy, phương trình Saint-Venant, mô hình thủy văn mưa - dòng chảy, mô hình thủy lực một chiều và hai chiều, bản đồ ngập lụt.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu khí tượng thủy văn (mực nước, lưu lượng, lượng mưa, bốc hơi) thu thập từ Đài Khí tượng Thủy văn khu vực Nam Bộ giai đoạn 1980-2021, dữ liệu địa hình độ phân giải 30×30m, mạng lưới sông và mặt cắt ngang với 744 mặt cắt trên 108 nhánh sông.

Phương pháp nghiên cứu gồm:

• Phương pháp kế thừa: sử dụng dữ liệu và kết quả từ các đề tài, dự án trước đó.
• Phân tích thống kê: tính toán tần suất mưa thiết kế phục vụ xây dựng các kịch bản mô phỏng.
• Mô hình toán thủy văn và thủy lực: sử dụng bộ mô hình MIKE FLOOD gồm MIKE NAM, MIKE 11, MIKE 21 để mô phỏng quá trình thủy văn, thủy lực và ngập lụt.
• GIS và viễn thám: xử lý ảnh vệ tinh để so sánh và đánh giá kết quả mô phỏng ngập lụt, xây dựng bản đồ ngập lụt.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước: thu thập và xử lý dữ liệu, thiết lập mô hình thủy văn MIKE NAM, mô hình thủy lực MIKE 11 và MIKE 21, hiệu chỉnh và kiểm định mô hình bằng số liệu thực đo, mô phỏng các kịch bản xả lũ và mưa, xây dựng bản đồ ngập lụt và đánh giá kết quả.

Cỡ mẫu dữ liệu khí tượng thủy văn gồm 18 trạm đo mưa, 12 trạm đo bốc hơi, nhiều trạm thủy văn đo mực nước và lưu lượng trên các sông chính. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tính đại diện và độ tin cậy của số liệu quan trắc liên tục trong nhiều năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Hiệu chỉnh và kiểm định mô hình: Mô hình MIKE FLOOD được hiệu chỉnh và kiểm định với dữ liệu mực nước thực đo tại 6 trạm thủy văn chính như Tân An, Bến Lức, Biên Hòa, Thủ Dầu Một, Phú An và Nhà Bè. Hệ số Nash-Sutcliffe đạt giá trị gần 0, cho thấy mô hình mô phỏng mực nước khá phù hợp với thực tế.

2. Mô phỏng diện tích ngập lụt theo các kịch bản: Qua 6 kịch bản xả lũ hồ chứa, mưa và triều cường, diện tích ngập lụt dao động từ khoảng 1.200 km² đến hơn 2.000 km², tương ứng với các mức độ lũ khác nhau. Kịch bản có mưa lớn kết hợp xả lũ hồ chứa và triều cường cho diện tích ngập lớn nhất, tăng khoảng 40% so với kịch bản chỉ có mưa.

3. So sánh với ảnh vệ tinh: Kết quả mô phỏng diện tích ngập lụt tương đối phù hợp với diện tích ngập thực tế quan sát trên ảnh vệ tinh các trận lũ năm 1999 và 2000, sai số diện tích ngập dưới 15%, chứng tỏ độ tin cậy của mô hình trong việc dự báo ngập lụt.

4. Ảnh hưởng của các yếu tố ngập lụt: Ngập lụt hạ lưu sông Đồng Nai chịu tác động phối hợp của mưa lớn, triều cường, xả lũ hồ chứa thượng lưu và lũ biên giới từ Campuchia. Trong đó, xả lũ hồ chứa có xu hướng làm tăng nhanh mực nước và diện tích ngập trong thời gian ngắn, gây khó khăn cho công tác phòng chống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của ngập lụt là do sự kết hợp phức tạp giữa các yếu tố thủy văn và thủy lực, đặc biệt là sự gia tăng tần suất và cường độ mưa lớn trong những thập kỷ gần đây, cùng với hiện trạng hệ thống thoát nước đô thị chưa đáp ứng yêu cầu. Việc vận hành liên hồ chứa đã giảm thiểu phần nào ngập lụt nhưng chưa thể kiểm soát hoàn toàn do các tình huống thời tiết cực đoan.

So sánh với các nghiên cứu tương tự tại các lưu vực sông lớn khác trong nước và quốc tế, kết quả mô phỏng của luận văn có độ chính xác tương đương, đồng thời mô hình MIKE FLOOD thể hiện ưu thế trong việc mô phỏng đồng thời dòng chảy một chiều trên sông và dòng chảy hai chiều trên bãi ngập, giúp xây dựng bản đồ ngập lụt chi tiết và chính xác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ diện tích ngập theo từng kịch bản, bản đồ ngập lụt phân bố không gian, và bảng so sánh mực nước mô phỏng với thực đo tại các trạm thủy văn, giúp minh họa rõ ràng mức độ phù hợp và hiệu quả của mô hình.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng và hoàn thiện quy trình vận hành liên hồ chứa nhằm giảm thiểu xả lũ đột ngột, đảm bảo mực nước hạ lưu ổn định, giảm diện tích ngập lụt. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Ban quản lý hồ chứa và cơ quan thủy lợi.

2. Nâng cấp hệ thống thoát nước đô thị tại các thành phố lớn như TP. Hồ Chí Minh, Biên Hòa để đáp ứng lưu lượng mưa ngày càng tăng, giảm ngập úng cục bộ. Thời gian thực hiện: 3-5 năm. Chủ thể: chính quyền địa phương và các đơn vị quản lý hạ tầng.

3. Ứng dụng rộng rãi mô hình MIKE FLOOD trong công tác dự báo và cảnh báo ngập lụt để kịp thời thông báo cho người dân và các cơ quan chức năng. Thời gian thực hiện: ngay lập tức và duy trì liên tục. Chủ thể: cơ quan khí tượng thủy văn và phòng chống thiên tai.

4. Tăng cường công tác bảo vệ và phục hồi rừng đầu nguồn nhằm giảm tốc độ dòng chảy mặt, hạn chế lũ quét và ngập lụt. Thời gian thực hiện: dài hạn, trên 5 năm. Chủ thể: các cơ quan quản lý tài nguyên môi trường và địa phương.

5. Phát triển hệ thống bản đồ ngập lụt chi tiết kết hợp GIS và viễn thám để hỗ trợ quy hoạch sử dụng đất và xây dựng các công trình phòng chống ngập hiệu quả. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: các viện nghiên cứu, trường đại học và cơ quan quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý thủy lợi và phòng chống thiên tai: sử dụng kết quả mô phỏng và bản đồ ngập lụt để xây dựng quy trình vận hành hồ chứa, lập kế hoạch phòng chống ngập lụt hiệu quả.

2. Chính quyền địa phương các tỉnh hạ lưu sông Đồng Nai: áp dụng bản đồ ngập lụt trong quy hoạch phát triển đô thị, quản lý rủi ro thiên tai và nâng cấp hệ thống thoát nước.

3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành thủy văn, môi trường: tham khảo phương pháp mô phỏng thủy văn thủy lực, ứng dụng mô hình MIKE FLOOD và GIS trong nghiên cứu ngập lụt.

4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư hạ tầng: đánh giá rủi ro ngập lụt trong các dự án xây dựng, từ đó đưa ra các giải pháp thiết kế phù hợp nhằm giảm thiểu thiệt hại.

Câu hỏi thường gặp

1. Mô hình MIKE FLOOD có ưu điểm gì so với các mô hình khác?
   MIKE FLOOD kết hợp mô hình thủy lực một chiều và hai chiều, cho phép mô phỏng chính xác dòng chảy trong sông và trên bãi ngập, đồng thời tích hợp GIS để xây dựng bản đồ ngập chi tiết. Ví dụ, mô hình đã được ứng dụng thành công tại nhiều lưu vực lớn như sông Nhật Lệ và sông Nhuệ - Đáy.

2. Dữ liệu đầu vào của mô hình được thu thập như thế nào?
   Dữ liệu gồm số liệu mực nước, lưu lượng, lượng mưa, bốc hơi từ các trạm quan trắc liên tục trong giai đoạn 1980-2021, dữ liệu địa hình độ phân giải 30×30m và mạng lưới sông với 744 mặt cắt ngang được đo đạc khảo sát.

3. Mức độ chính xác của mô hình mô phỏng ngập lụt ra sao?
   Mô hình đạt hệ số Nash gần 0 khi so sánh mực nước mô phỏng với thực đo, sai số diện tích ngập dưới 15% so với ảnh vệ tinh, cho thấy độ tin cậy cao trong dự báo ngập lụt.

4. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến ngập lụt hạ lưu sông Đồng Nai?
   Bao gồm mưa lớn, triều cường, xả lũ hồ chứa thượng lưu và lũ biên giới từ Campuchia. Sự phối hợp của các yếu tố này làm tăng nhanh mực nước và diện tích ngập, đặc biệt trong các trận lũ lớn.

5. Làm thế nào để ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn?
   Kết quả mô phỏng và bản đồ ngập lụt có thể hỗ trợ xây dựng quy trình vận hành hồ chứa, nâng cấp hệ thống thoát nước, cảnh báo sớm ngập lụt và quy hoạch phát triển đô thị phù hợp nhằm giảm thiểu thiệt hại do ngập lụt gây ra.

Kết luận

• Luận văn đã xây dựng thành công bộ mô hình MIKE FLOOD mô phỏng ngập lụt khu vực hạ lưu hệ thống sông Đồng Nai với độ chính xác cao, phù hợp với số liệu thực đo và ảnh vệ tinh.
• Phân tích các kịch bản xả lũ, mưa và triều cường cho thấy diện tích ngập lụt có thể tăng đến 40% trong các tình huống bất lợi.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng quy trình vận hành hồ chứa và đề xuất các biện pháp phòng chống ngập lụt hiệu quả.
• Nghiên cứu góp phần nâng cao năng lực dự báo, cảnh báo ngập lụt, hỗ trợ quản lý rủi ro thiên tai và quy hoạch phát triển bền vững khu vực Nam Bộ.
• Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện quy trình vận hành hồ chứa, nâng cấp hệ thống thoát nước đô thị và ứng dụng mô hình trong công tác dự báo thời gian thực.

Hành động khuyến nghị: Các cơ quan quản lý và nghiên cứu cần phối hợp triển khai ứng dụng mô hình MIKE FLOOD trong công tác phòng chống ngập lụt, đồng thời cập nhật dữ liệu liên tục để nâng cao độ chính xác và hiệu quả quản lý.