Lvts 2011: Công tác Quản lý Vận hành Hệ thống Thoát nước tại TP. Hồ Chí Minh

• Tác giả: Đinh Thị Hương Lan
• Trường học: Trường Đại Học Kiến Trúc Tp. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Quản Lý Đô Thị & Công Trình
• Đề tài: Công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước tại Tp. Hồ Chí Minh
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2011
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ
• DANH MỤC CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT
• PHẦN I: MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Đối tượng và Phạm vi nghiên cứu
• 1.3. Mục đích và mục tiêu nghiên cứu
• 1.4. Nội dung nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Giải thích các thuật ngữ liên quan đến lĩnh vực thoát nước
• PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG THOÁT NƯỚC VÀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ VẬN HÀNH HỆ THỐNG THOÁT NƯỚC THẢI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
• 1.1. Tổng quan về HTTN và XLNT tại Thành phố Hồ Chí Minh
• 1.1.1. Khái quát về HTTN tại Thành phố Hồ Chí Minh
• 1.1.2. Khái quát về HTTN tự nhiên (kênh rạch thoát nước)
• 1.1.2.1. Các kênh tiêu chính trong và xung quanh khu vực nội đô
• 1.1.3. Khái quát về hệ thống cống thoát nước trên địa bàn Thành phố
• 1.2. Thực trạng của HTTN trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh
• 1.2.1. Thực trạng của quản lý HTTN tự nhiên (sông kênh rạch)
• 1.2.2. Thực trạng các hồ điều tiết nước
• 1.2.3. Thực trạng hệ thống cống thoát nước kín trên địa bàn TP
• 1.2.4. Thực trạng thoát nước thải trên địa bàn Thành phố
• 1.3. Tình hình phát triển các dự án thoát nước trên địa bàn TP
• 1.3.1. Dự án vệ sinh môi trường lưu vực Nhiêu Lộc Thị Nghè
• 1.3.2. Dự án Nâng cấp đô thị và vệ sinh Kênh Tân Hóa – Lò Gốm do Chính phủ Bỉ tài trợ
• 1.3.3. Tiểu dự án phục hồi hệ thống thoát nước kênh Hàng Bàng do ADB tài trợ
• 1.3.4. Dự án cải thiện môi trường nước lưu vực Tàu Hủ - Bến Nghé – Đôi Tẻ Thành phố Hồ Chí Minh
• 1.3.5. Dự án cải thiện môi trường nước Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn I
• 1.4. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ VẬN HÀNH HTTN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
• 1.4.1. Mô hình quản lý
• 1.4.2. Thực trạng công tác quản lý vận hành hệ thống kênh, rạch và hệ thống cống thoát nước trên địa bàn TP
• 1.4.2.1. Đánh giá thực trạng công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước tự nhiên và hệ thống cống của thành phố
• 1.4.2.2. Đánh giá thực trạng công tác quản lý vận hành tại các nhà máy XLNT
• 1.4.2.3. Tình hình hợp đồng vận hành và bảo dưỡng đối với hệ thống thoát nước tại Tp Hồ Chí Minh
• 1.4.2.4. Tình hình lựa chọn đơn vị vận hành bảo dưỡng
• 1.4.2.5. Khung pháp lý liên quan đến công tác vận hành bảo dưỡng
• 1.4.2.6. Nguồn tài chính hiện nay cho công tác vận hành bảo dưỡng hệ thống thoát nước
• 1.4.2.7. Thực trạng đấu nối hệ thống thoát nước trên địa bàn Thành phố
• 1.4.2.8. Đánh giá vai trò của công tác vận hành đối với vấn đề ngập nước
• 1.5. Kết luận vấn đề cần nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: CÁC CƠ SỞ KHOA HỌC ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
• 2.1. Các cơ sở pháp lý liên quan đến công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước thải
• 2.1.1. Các quy hoạch phát triển thoát nước và xử lý nước thải
• 2.1.1.1. Quy hoạch tổng thể hệ thống thoát nước - Quyết định số 752/QĐ-TTg (24/12/2001)
• 2.1.1.2. Quyết định số 24/QĐ-TTg (6/1/2010)
• 2.1.1.3. Quyết định số 1547/QĐ-TTg (28/10/2009)
• 2.1.2. Các Nghị định liên quan đến công tác quản lý vận hành HTTN
• 2.1.2.1. Nghị định 67/2003/NĐ-CP
• 2.1.2.2. Nghị định 88/CP của Chính Phủ về Thoát nước Đô thị và khu công nghiệp
• 2.1.3. Mục tiêu chính của quản lý hệ thống thoát nước và nước thải
• 2.1.4. Kinh nghiệm về quản lý tài sản của Nhật Bản
• 2.1.5. Mô hình hợp tác công tư PPP (Public - Private Partnerships)
• 2.2. Các mô hình PPP trên thế giới
• 2.3. Xem xét, đánh giá lựa chọn mô hình thích hợp cho công tác vận hành bảo dưỡng
• 2.4. Phân tích vấn đề theo phương pháp quản lý theo hệ thống
• 3. CHƯƠNG 3: ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP ĐỂ NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRONG CÔNG TÁC QUẢN LÝ VẬN HÀNH TẠI TP HỒ CHÍ MINH
• 3.1. Các giải pháp QLNN nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý vận hành đối với hệ thống cống thoát nước (hệ thống kín) và hệ thống thoát nước tự nhiên
• 3.1.1. Các giải pháp quản lý nhà nước nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý vận hành đối với hệ thống thoát nước tự nhiên (hệ thống sông, kênh, rạch)
• 3.1.1.1. Đề xuất phương án xử lý các công trình, nhà ở hiện hữu tồn tại trong phạm vi hành lang bảo vệ sông – kênh – rạch
• 3.1.1.2. Tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với sông kênh rạch
• 3.1.2. Các giải pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý vận hành đối với hệ thống cống thoát nước kín (hệ thống cống ngầm)
• 3.1.3. Các giải pháp nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý vận hành đối với nhà máy xử lý nước thải
• 3.1.3.1. Đề xuất mô hình khoán cho hợp đồng vận hành
• 3.1.3.2. Khuyến khích các công ty địa phương tham gia vào hoạt động vận hành và bảo dưỡng
• 3.1.3.3. Đề xuất về xây dựng cơ chế vận hành và bảo dưỡng trong tương lai
• 3.2. Đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả việc vận hành hệ thống thoát nước để phục vụ cho công tác tiếp nhận quản lý vận hành các trạm xử lý nước thải trong tương lai
• 3.3. Tổ chức bộ máy quản lý cho hệ thống thoát nước và các chính sách pháp luật đi kèm
• 3.3.1. Sự phối hợp giữa Sở quản lý chuyên ngành và cơ quan quản lý tài sản
• 3.3.2. Công tác quản lý đấu nối hệ thống thoát nước từ các hộ, cơ sở thoát nước
• 3.3.3. Tăng cường năng lực quản lý cho các đơn vị quản lý nhà nước chuyên ngành, đơn vị quản lý vận hành, đơn vị vận hành và các cơ quan quản lý thoát nước tại các quận huyện
• 3.3.4. Tăng cường công tác tuyên truyền Pháp luật gắn với việc thực hiện nghiêm công tác xử lý vi phạm
• 3.3.5. Giải pháp về nguồn tài chính cho công tác vận hành và bảo dưỡng hệ thống thoát nước
• 3.4. Tiến trình và phân chia giai đoạn thực hiện
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1

I. Tổng quan LVTS 2011 Quản lý thoát nước TP HCM hiệu quả 55

Trong bối cảnh TP HCM phát triển nhanh chóng, công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước trở nên vô cùng quan trọng. Hệ thống hiện tại là hệ thống chung, kết hợp thoát nước mưa và nước thải. Tuy nhiên, tình trạng xả thải trực tiếp ra sông kênh rạch gây ô nhiễm, ảnh hưởng đến vận hành hệ thống. Tình trạng lấn chiếm sông kênh rạch cũng làm thu hẹp dòng chảy. Vì nguồn tài chính hạn hẹp, đầu tư không đồng bộ, nhiều dự án hoàn thành nhưng chưa phát huy hết hiệu quả do thiếu kinh phí bảo trì. Luận văn này sẽ góp phần giải quyết các khó khăn, nâng cao hiệu quả quản lý vận hành hệ thống thoát nước, đặc biệt là trạm xử lý nước thải.

1.1. Khái quát hệ thống thoát nước HTTN tự nhiên TP HCM

TP HCM có trên 1.200 km sông kênh rạch, trong đó gần 500 km phục vụ giao thông thủy. Khu vực nội thành có hơn 100 km kênh rạch làm trục thoát nước chính, với các cửa xả từ hệ thống cống thoát nước. Các kênh tiêu chính như Nhiêu Lộc - Thị Nghè, Tân Hóa - Lò Gốm, Tàu Hủ - Bến Nghé đóng vai trò quan trọng trong tiêu thoát nước. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm và lấn chiếm đang là thách thức lớn cho khả năng thoát nước của các kênh rạch này. Cần có giải pháp đồng bộ để bảo vệ và phát huy hiệu quả của HTTN tự nhiên.

1.2. Tổng quan hệ thống cống thoát nước đô thị HTTNĐT

Hệ thống cống thoát nước được phân chia thành 4 cấp, từ sông kênh rạch tự nhiên đến cống dẫn nước từ các công trình. Tổng chiều dài cống cấp 2, 3, 4 khoảng 1600 km, tập trung 930 km ở khu vực nội đô. Tỉ lệ phục vụ thoát nước ở các quận nội thành cao hơn các quận ngoại thành và huyện. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tuyến đường, khu dân cư chưa có cống thoát nước, gây ảnh hưởng đến đời sống người dân. Việc đầu tư và nâng cấp HTTNĐT cần được chú trọng để đảm bảo khả năng tiêu thoát nước cho toàn thành phố.

II. Phân tích thực trạng quản lý vận hành hệ thống thoát nước 59

Công tác quản lý và vận hành hệ thống thoát nước thải trên địa bàn thành phố còn tồn tại nhiều bất cập. Mô hình quản lý chưa thực sự hiệu quả, đặc biệt trong quản lý hệ thống kênh, rạch và hệ thống cống thoát nước. Thực trạng quản lý tại các nhà máy xử lý nước thải còn nhiều hạn chế. Tình hình hợp đồng vận hành và bảo dưỡng chưa được quan tâm đúng mức. Khung pháp lý liên quan đến công tác vận hành và bảo dưỡng còn thiếu. Nguồn tài chính cho công tác này còn hạn hẹp. Đánh giá đúng thực trạng giúp đề xuất giải pháp phù hợp.

2.1. Đánh giá quản lý vận hành HTTN tự nhiên và hệ thống cống

Công tác quản lý HTTN tự nhiên (sông, kênh, rạch) còn nhiều hạn chế. Tình trạng lấn chiếm, xả thải gây ô nhiễm vẫn diễn ra phổ biến. Việc duy tu, nạo vét chưa được thực hiện thường xuyên và hiệu quả. Quản lý hệ thống cống cũng gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là việc kiểm soát đấu nối và bảo trì định kỳ. Cần có giải pháp đồng bộ để cải thiện công tác quản lý và vận hành cả hai hệ thống này, đảm bảo khả năng tiêu thoát nước tốt nhất.

2.2. Thực trạng công tác quản lý vận hành tại các nhà máy XLNT

Công tác quản lý và vận hành tại các nhà máy XLNT còn nhiều vấn đề cần giải quyết. Hiệu quả xử lý nước thải chưa đạt yêu cầu do nhiều yếu tố, như công nghệ lạc hậu, thiếu kinh phí bảo trì, và quản lý vận hành chưa chuyên nghiệp. Cần có giải pháp để nâng cao năng lực quản lý và vận hành các nhà máy XLNT, đảm bảo chất lượng nước thải sau xử lý đạt tiêu chuẩn quy định, góp phần bảo vệ môi trường.

2.3. Vai trò của công tác vận hành đối với vấn đề ngập nước

Công tác vận hành hiệu quả đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu tình trạng ngập nước tại TP HCM. Vận hành tốt hệ thống cống, kênh rạch, trạm bơm sẽ giúp tiêu thoát nước nhanh chóng khi có mưa lớn. Tuy nhiên, nếu hệ thống vận hành không hiệu quả, tắc nghẽn, thì tình trạng ngập nước sẽ trở nên nghiêm trọng hơn. Cần đầu tư vào công tác vận hành, bảo trì hệ thống, đồng thời nâng cao ý thức của người dân trong việc bảo vệ HTTN.

III. Cơ sở khoa học và pháp lý quản lý thoát nước hiệu quả 60

Để giải quyết các vấn đề trong quản lý vận hành hệ thống thoát nước, cần dựa trên các cơ sở khoa học và pháp lý. Các quy hoạch phát triển thoát nước và xử lý nước thải là căn cứ quan trọng. Các Nghị định liên quan đến công tác quản lý vận hành HTTN cũng cần được tuân thủ. Kinh nghiệm quản lý tài sản của Nhật Bản và mô hình hợp tác công tư PPP có thể được áp dụng. Phân tích vấn đề theo phương pháp quản lý theo hệ thống giúp đưa ra giải pháp toàn diện.

3.1. Các quy hoạch phát triển thoát nước và xử lý nước thải

Các quy hoạch như Quyết định số 752/QĐ-TTg, 24/QĐ-TTg, 1547/QĐ-TTg đóng vai trò định hướng cho sự phát triển HTTN và XLNT tại TP HCM. Các quy hoạch này xác định mục tiêu, giải pháp, và nguồn lực cần thiết để xây dựng và nâng cấp HTTN. Cần rà soát và cập nhật các quy hoạch này để phù hợp với tình hình thực tế, đồng thời đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong quá trình thực hiện.

3.2. Kinh nghiệm quản lý tài sản của Nhật Bản

Kinh nghiệm quản lý tài sản của Nhật Bản, đặc biệt là trong lĩnh vực HTTN, có thể được áp dụng tại TP HCM. Nhật Bản chú trọng đến việc bảo trì, bảo dưỡng định kỳ, và quản lý vòng đời của tài sản. Việc áp dụng các phương pháp quản lý tiên tiến, như quản lý rủi ro và tối ưu hóa chi phí, sẽ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng và kéo dài tuổi thọ của HTTN.

3.3. Mô hình hợp tác công tư PPP trong vận hành HTTN

Mô hình hợp tác công tư PPP có thể là giải pháp hiệu quả để thu hút nguồn vốn và kinh nghiệm từ khu vực tư nhân vào công tác vận hành và bảo trì HTTN. Các mô hình PPP khác nhau có ưu nhược điểm riêng, cần xem xét và lựa chọn mô hình phù hợp với điều kiện cụ thể của TP HCM. PPP giúp chia sẻ rủi ro và trách nhiệm giữa nhà nước và tư nhân, đồng thời nâng cao chất lượng dịch vụ thoát nước.

IV. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý vận hành hệ thống 58

Để nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý vận hành, cần có các giải pháp đồng bộ. Các giải pháp QLNN cần tập trung vào quản lý hệ thống cống thoát nước và hệ thống thoát nước tự nhiên. Cần nâng cao hiệu quả quản lý tại các nhà máy xử lý nước thải. Cần đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả việc vận hành hệ thống thoát nước để phục vụ cho công tác tiếp nhận quản lý vận hành các trạm xử lý nước thải trong tương lai. Cần tổ chức bộ máy quản lý cho hệ thống thoát nước và các chính sách pháp luật đi kèm.

4.1. Giải pháp quản lý nhà nước cho HTTN tự nhiên

Các giải pháp quản lý nhà nước cần tập trung vào việc bảo vệ và khai thác hiệu quả HTTN tự nhiên (sông, kênh, rạch). Cần có phương án xử lý các công trình, nhà ở lấn chiếm hành lang bảo vệ sông kênh rạch. Tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với sông kênh rạch, ngăn chặn tình trạng xả thải gây ô nhiễm. Đồng thời, cần duy tu, nạo vét thường xuyên để đảm bảo khả năng tiêu thoát nước.

4.2. Giải pháp quản lý hiệu quả hệ thống cống thoát nước kín

Để quản lý hiệu quả hệ thống cống thoát nước kín, cần tăng cường kiểm soát đấu nối từ các hộ gia đình, cơ sở sản xuất. Thực hiện bảo trì, bảo dưỡng định kỳ để tránh tắc nghẽn. Áp dụng công nghệ tiên tiến trong quản lý và vận hành hệ thống. Đồng thời, cần nâng cao ý thức của người dân trong việc bảo vệ hệ thống, không xả rác bừa bãi vào cống.

4.3. Đề xuất mô hình khoán cho hợp đồng vận hành XLNT

Việc áp dụng mô hình khoán cho hợp đồng vận hành các nhà máy XLNT có thể giúp nâng cao hiệu quả. Mô hình này khuyến khích các đơn vị vận hành tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng xử lý nước thải. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả hoạt động của các đơn vị vận hành để đảm bảo chất lượng dịch vụ.

V. Nguồn tài chính và tiến trình thực hiện quản lý thoát nước 60

Giải pháp về nguồn tài chính cho công tác vận hành và bảo dưỡng hệ thống thoát nước là yếu tố then chốt đảm bảo tính bền vững. Tiến trình thực hiện cần được phân chia giai đoạn cụ thể, ưu tiên các dự án cấp bách và có tính lan tỏa. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các sở ban ngành liên quan và cơ quan quản lý tài sản để đảm bảo hiệu quả đầu tư và vận hành.

5.1. Giải pháp về nguồn tài chính cho công tác vận hành và bảo dưỡng

Nguồn tài chính cho công tác vận hành và bảo dưỡng (O&M) hệ thống thoát nước cần được đảm bảo ổn định và đáp ứng yêu cầu thực tế. Cần có cơ chế huy động đa dạng nguồn vốn, bao gồm ngân sách nhà nước, vốn ODA, vốn vay ưu đãi và nguồn vốn xã hội hóa. Ưu tiên phân bổ ngân sách cho công tác bảo trì, sửa chữa thường xuyên để kéo dài tuổi thọ công trình.

5.2. Tiến trình và phân chia giai đoạn thực hiện

Tiến trình thực hiện các giải pháp cần được phân chia giai đoạn cụ thể, có lộ trình rõ ràng và phù hợp với tình hình thực tế. Giai đoạn đầu tập trung vào các dự án cấp bách, có tính lan tỏa và dễ thực hiện. Giai đoạn sau triển khai các dự án phức tạp, đòi hỏi công nghệ cao và nguồn vốn lớn. Cần có kế hoạch theo dõi, đánh giá và điều chỉnh tiến độ thực hiện để đảm bảo mục tiêu đề ra.

5.3. Sự phối hợp giữa Sở quản lý chuyên ngành và cơ quan quản lý tài sản

Sự phối hợp chặt chẽ giữa Sở quản lý chuyên ngành (ví dụ: Sở Xây dựng, Sở Tài nguyên và Môi trường) và cơ quan quản lý tài sản (ví dụ: UBND quận, huyện) là yếu tố quan trọng để đảm bảo hiệu quả quản lý và vận hành hệ thống thoát nước. Cần có quy chế phối hợp cụ thể, phân công trách nhiệm rõ ràng giữa các bên liên quan. Tăng cường trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm và giải quyết kịp thời các vướng mắc phát sinh trong quá trình thực hiện.

VI. Kết luận Kiến nghị Quản lý thoát nước bền vững 55

Luận văn đã đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước tại TP HCM. Các giải pháp này cần được triển khai đồng bộ và có sự tham gia của tất cả các bên liên quan. Để quản lý thoát nước bền vững, cần có sự đầu tư liên tục vào hệ thống, đồng thời nâng cao ý thức của người dân và cộng đồng.

6.1. Tiếp tục nghiên cứu sâu về công nghệ XLNT tiên tiến

Để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về bảo vệ môi trường, cần tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ XLNT tiên tiến, như công nghệ xử lý sinh học, công nghệ màng lọc, công nghệ xử lý bùn thải. Việc áp dụng công nghệ phù hợp sẽ giúp nâng cao hiệu quả xử lý, giảm chi phí vận hành, và đảm bảo chất lượng nước thải sau xử lý đạt tiêu chuẩn.

6.2. Nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ HTTN

Nâng cao nhận thức cộng đồng về vai trò của HTTN và tầm quan trọng của việc bảo vệ hệ thống là yếu tố then chốt để đảm bảo tính bền vững. Cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về ý thức bảo vệ môi trường, không xả rác bừa bãi vào cống rãnh, và tham gia vào các hoạt động bảo vệ hệ thống.

6.3. Đề xuất chính sách khuyến khích đầu tư vào HTTN

Để thu hút nguồn vốn đầu tư vào HTTN, cần có các chính sách khuyến khích phù hợp, như ưu đãi thuế, hỗ trợ lãi suất, và tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án PPP. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế giá dịch vụ thoát nước hợp lý để đảm bảo nguồn thu cho việc vận hành và bảo trì hệ thống.

Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) là đô thị lớn nhất Việt Nam với dân số hiện ước tính trên 8 triệu người, trong đó mật độ dân số nội thành rất cao, gây áp lực lớn lên hệ thống hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt là hệ thống thoát nước. Hệ thống thoát nước của TP.HCM hiện nay là hệ thống phức hợp, sử dụng chung cho nước mưa và nước thải, bao gồm hệ thống cống ngầm và kênh rạch tự nhiên với tổng chiều dài cống cấp 2, 3, 4 khoảng 2.100 km và hơn 1.200 km kênh rạch. Tuy nhiên, tình trạng ô nhiễm, lấn chiếm kênh rạch, thiếu đồng bộ trong đầu tư và hạn chế về nguồn kinh phí vận hành bảo dưỡng đã làm giảm hiệu quả thoát nước, góp phần làm gia tăng ngập úng đô thị.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước tại TP.HCM, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý vận hành, đặc biệt đối với các nhà máy xử lý nước thải như Nhà máy XLNT Bình Hưng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước trên địa bàn TP.HCM, trong bối cảnh quy hoạch tổng thể hệ thống thoát nước đến năm 2020 và 2025 đã được phê duyệt, với dự kiến xây dựng 12 nhà máy xử lý nước thải.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng môi trường, giảm thiểu ngập úng, nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản công trình thoát nước, đồng thời góp phần hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế tài chính cho công tác vận hành bảo dưỡng hệ thống thoát nước đô thị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng các lý thuyết và mô hình quản lý hệ thống hạ tầng đô thị, trong đó nổi bật là:

• Lý thuyết quản lý theo hệ thống (System Management Theory): Nhấn mạnh việc quản lý tổng thể, đồng bộ các thành phần của hệ thống thoát nước, từ kênh rạch, cống thoát nước đến nhà máy xử lý nước thải nhằm tối ưu hóa hiệu quả vận hành.

• Mô hình hợp tác công tư (Public-Private Partnership - PPP): Được xem xét như một giải pháp quản lý vận hành hiệu quả, huy động nguồn lực tư nhân tham gia vào công tác vận hành, bảo dưỡng hệ thống thoát nước.

• Khái niệm chính:

  • Hệ thống thoát nước chung: Thu gom nước mưa và nước thải trong cùng một hệ thống.
  • Hệ thống thoát nước riêng: Tách biệt nước mưa và nước thải.
  • Hợp đồng quản lý vận hành: Văn bản pháp lý giữa chủ sở hữu và đơn vị vận hành, có thể theo khối lượng công việc hoặc theo hiệu suất thực hiện.
  • Phí bảo vệ môi trường nước thải: Khoản thu nhằm duy trì và phát triển dịch vụ thoát nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận toàn diện, kết hợp:

• Thu thập và biên hội số liệu: Tập hợp dữ liệu từ các báo cáo, tài liệu quy hoạch, số liệu vận hành hệ thống thoát nước và nhà máy xử lý nước thải trên địa bàn TP.HCM.

• Khảo sát thực địa: Thu thập số liệu thực tế về công tác quản lý vận hành tại các hệ thống cống, kênh rạch và nhà máy xử lý nước thải, đặc biệt là Nhà máy XLNT Bình Hưng.

• Phân tích chuyên gia: Thu thập ý kiến từ các chuyên gia, cán bộ quản lý, người dân để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

• Phương pháp mô hình hóa: Xây dựng các mô hình quản lý vận hành phù hợp với điều kiện thực tế của TP.HCM.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát tại các lưu vực thoát nước chính, các nhà máy xử lý nước thải hiện hữu, với trọng tâm là Nhà máy XLNT Bình Hưng, nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng áp dụng kết quả nghiên cứu.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2010-2011, phù hợp với tiến độ triển khai các dự án thoát nước và xử lý nước thải của TP.HCM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thực trạng hệ thống thoát nước và xử lý nước thải:

   • Tổng chiều dài cống cấp 2, 3, 4 khoảng 2.100 km, trong đó 930 km tập trung nội đô với diện tích lưu vực 140 km².
   • Hệ thống kênh rạch dài trên 1.200 km, nhưng khoảng 50% chiều dài kênh rạch nội thành bị lấn chiếm bởi nhà dân, gây thu hẹp dòng chảy.
   • Công suất xử lý nước thải hiện tại là 235.500 m³/ngày đêm, chỉ đáp ứng khoảng 24% lượng nước thải phát sinh ước tính gần 990.000 m³/ngày đêm.

2. Công tác quản lý vận hành còn nhiều bất cập:

   • Mô hình quản lý phân tán giữa Trung tâm chống ngập, Sở Giao thông vận tải, Công ty Thoát nước đô thị và các quận huyện gây khó khăn trong phối hợp.
   • Hợp đồng vận hành chủ yếu ký theo năm, không tạo động lực nâng cao hiệu quả và đầu tư cải tiến kỹ thuật.
   • Nguồn kinh phí vận hành bảo dưỡng chưa đáp ứng yêu cầu, với ngân sách hiện tại khoảng 157 tỷ đồng/năm, trong khi nhu cầu thực tế tăng do mở rộng hệ thống và tăng chi phí nhân công.

3. Tình trạng ô nhiễm và lấn chiếm ảnh hưởng đến hiệu quả thoát nước:

   • Chất lượng nước các kênh tiêu lớn có BOD5 vượt tiêu chuẩn từ 10 đến 160 mg/L, cao hơn nhiều so với quy chuẩn QCVN 08:2008/BTNMT (25 mg/L).
   • Hơn 20.000 căn hộ cần di dời khỏi kênh rạch để đảm bảo dòng chảy, tuy nhiên công tác giải tỏa còn chậm.

4. Kinh nghiệm vận hành Nhà máy XLNT Bình Hưng:

   • Nhà máy có công suất 141.000 m³/ngày đêm, vận hành ổn định, đã xử lý trên 9 triệu m³ nước thải.
   • Việc tiếp nhận vận hành từ nhà thầu nước ngoài sang Công ty Thoát nước đô thị giúp tiết kiệm ngân sách trên 400 tỷ đồng.
   • Tuy nhiên, còn nhiều khó khăn về nhân sự, quy trình vận hành và cơ chế hợp đồng chưa hoàn chỉnh.

Thảo luận kết quả

Các kết quả cho thấy công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước tại TP.HCM đang đối mặt với nhiều thách thức do sự phát triển nhanh chóng của đô thị, hạn chế về nguồn lực tài chính và cơ chế quản lý chưa đồng bộ. Việc lấn chiếm kênh rạch và ô nhiễm nước thải làm giảm khả năng tiêu thoát nước tự nhiên, góp phần làm gia tăng ngập úng.

So với các nghiên cứu quốc tế về quản lý hạ tầng thoát nước, TP.HCM cần áp dụng mô hình quản lý theo hệ thống và tăng cường hợp tác công tư để huy động nguồn lực. Việc ký hợp đồng vận hành theo hiệu suất thay vì theo khối lượng công việc sẽ tạo động lực nâng cao chất lượng dịch vụ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ diện tích kênh rạch bị lấn chiếm theo từng quận, bảng so sánh công suất xử lý nước thải hiện tại và nhu cầu thực tế, cũng như sơ đồ mô hình quản lý vận hành hiện tại và đề xuất.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý nhà nước và xử lý lấn chiếm kênh rạch:

   • Thực hiện giải tỏa khoảng 20.000 căn hộ lấn chiếm kênh rạch trong vòng 3 năm tới.
   • Tăng cường kiểm tra, xử lý vi phạm và tuyên truyền nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ hệ thống thoát nước.
   • Chủ thể thực hiện: UBND TP, các quận huyện, Sở Tài nguyên và Môi trường.

2. Cải tiến mô hình quản lý vận hành:

   • Áp dụng hợp đồng vận hành theo hiệu suất với thời hạn 5-10 năm để tạo động lực nâng cao chất lượng dịch vụ.
   • Khuyến khích sự tham gia của các công ty tư nhân trong công tác vận hành và bảo dưỡng.
   • Chủ thể thực hiện: Trung tâm chống ngập, Sở Giao thông vận tải, Công ty Thoát nước đô thị.

3. Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách tài chính:

   • Rà soát, điều chỉnh các nghị định liên quan để phù hợp với thực tế TP.HCM, đặc biệt về phí bảo vệ môi trường và hợp đồng vận hành.
   • Xây dựng định mức, đơn giá vận hành nhà máy xử lý nước thải dựa trên chi phí thực tế và hiệu quả.
   • Chủ thể thực hiện: Bộ Xây dựng, UBND TP, Sở Tài chính.

4. Tăng cường nguồn vốn cho công tác vận hành và bảo dưỡng:

   • Huy động vốn từ nhiều nguồn, bao gồm ngân sách nhà nước, phí bảo vệ môi trường, và các hình thức PPP.
   • Dự kiến tăng ngân sách vận hành bảo dưỡng lên ít nhất 267 tỷ đồng/năm trong 5 năm tới.
   • Chủ thể thực hiện: UBND TP, Sở Tài chính, các nhà đầu tư tư nhân.

5. Nâng cao năng lực quản lý và vận hành:

   • Đào tạo chuyên môn cho cán bộ quản lý, kỹ thuật viên vận hành, đặc biệt về công nghệ xử lý nước thải.
   • Xây dựng quy trình vận hành, bảo dưỡng chuẩn hóa cho các nhà máy xử lý nước thải.
   • Chủ thể thực hiện: Trung tâm chống ngập, Công ty Thoát nước đô thị, các viện nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cơ quan quản lý nhà nước về hạ tầng đô thị: Giúp hoàn thiện chính sách, quy định và nâng cao hiệu quả quản lý vận hành hệ thống thoát nước.

2. Các đơn vị vận hành và bảo dưỡng hệ thống thoát nước: Cung cấp cơ sở khoa học để cải tiến quy trình, áp dụng mô hình hợp đồng hiệu quả và nâng cao năng lực kỹ thuật.

3. Nhà đầu tư và doanh nghiệp tư nhân trong lĩnh vực hạ tầng: Tham khảo mô hình PPP và các giải pháp huy động vốn, từ đó tham gia hiệu quả vào công tác vận hành bảo dưỡng.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý đô thị, môi trường: Là tài liệu tham khảo về thực trạng, phương pháp nghiên cứu và giải pháp quản lý vận hành hệ thống thoát nước đô thị.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao hệ thống thoát nước TP.HCM lại gặp nhiều khó khăn trong vận hành?
   Do sự phát triển nhanh chóng của đô thị, lấn chiếm kênh rạch, thiếu đồng bộ đầu tư, nguồn kinh phí hạn chế và mô hình quản lý phân tán gây khó khăn trong phối hợp.

2. Công suất xử lý nước thải hiện tại đáp ứng được bao nhiêu phần trăm nhu cầu?
   Công suất hiện tại khoảng 235.500 m³/ngày đêm, chỉ đáp ứng khoảng 24% lượng nước thải phát sinh ước tính gần 990.000 m³/ngày đêm.

3. Mô hình hợp đồng vận hành nào được khuyến khích áp dụng?
   Hợp đồng theo hiệu suất thực hiện với thời hạn dài (5-10 năm) được khuyến khích vì tạo động lực nâng cao chất lượng dịch vụ và đầu tư cải tiến kỹ thuật.

4. Nguồn kinh phí vận hành hệ thống thoát nước chủ yếu đến từ đâu?
   Chủ yếu từ ngân sách nhà nước và phí bảo vệ môi trường nước thải, tuy nhiên nguồn thu hiện chưa đủ đáp ứng nhu cầu vận hành và bảo dưỡng.

5. Làm thế nào để huy động thêm nguồn vốn cho công tác vận hành?
   Có thể huy động qua các hình thức hợp tác công tư (PPP), tăng cường thu phí bảo vệ môi trường, và sử dụng vốn ODA hoặc các nguồn tài trợ quốc tế.

Kết luận

• Công tác quản lý vận hành hệ thống thoát nước tại TP.HCM đang đối mặt với nhiều thách thức do phát triển đô thị nhanh, lấn chiếm kênh rạch và hạn chế về nguồn lực tài chính.

• Hệ thống thoát nước hiện chưa đáp ứng đủ nhu cầu thoát nước và xử lý nước thải, với công suất xử lý nước thải chỉ đạt khoảng 24% nhu cầu.

• Mô hình quản lý phân tán và hợp đồng vận hành theo năm chưa tạo động lực nâng cao hiệu quả vận hành và bảo dưỡng.

• Đề xuất áp dụng hợp đồng vận hành theo hiệu suất, tăng cường huy động vốn qua PPP, hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao năng lực quản lý vận hành.

• Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2022-2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý vận hành, góp phần giảm ngập úng và cải thiện môi trường đô thị TP.HCM.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, đơn vị vận hành và nhà đầu tư cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng công nghệ mới nhằm phát triển hệ thống thoát nước bền vững cho TP.HCM.