Tổng quan nghiên cứu

Chất thải y tế (CTYT) là một trong những nguồn ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, đặc biệt tại các bệnh viện lớn như Bệnh viện C tỉnh Thái Nguyên. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, khoảng 10% chất thải bệnh viện là chất thải nhiễm khuẩn và 5% là chất thải độc hại, bao gồm chất phóng xạ, chất gây độc tế bào, làm tăng nguy cơ lây nhiễm và bệnh tật trong cộng đồng. Tại Việt Nam, với hơn 13.000 bệnh viện và khoảng 42 tấn chất thải nguy hại thải ra mỗi ngày, việc quản lý và xử lý CTYT đang là thách thức lớn. Bệnh viện C Thái Nguyên, với quy mô 500 giường bệnh và hơn 700 bệnh nhân nội trú mỗi ngày, phát sinh lượng lớn chất thải y tế đa dạng và phức tạp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý CTYT tại Bệnh viện C Thái Nguyên, bao gồm lượng phát sinh, công tác thu gom, lưu giữ và xử lý chất thải, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2011-2014 tại Bệnh viện C, tỉnh Thái Nguyên, nơi có hệ thống xử lý chất thải y tế đang trong quá trình hoàn thiện nhưng còn nhiều hạn chế. Kết quả nghiên cứu góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc cải thiện công tác quản lý chất thải y tế tại các bệnh viện tuyến tỉnh, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cán bộ y tế trong công tác bảo vệ môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải y tế, bao gồm:

  • Lý thuyết phân loại chất thải y tế: Theo Quy chế Quản lý CTYT của Bộ Y tế (2007), chất thải y tế được phân thành 5 nhóm chính: chất thải lây nhiễm (sắc nhọn và không sắc nhọn), chất thải hóa học nguy hại, chất thải phóng xạ, bình chứa áp suất và chất thải thông thường. Mỗi nhóm có đặc điểm, tính chất và nguy cơ khác nhau, đòi hỏi phương pháp xử lý riêng biệt.

  • Mô hình quản lý chất thải y tế theo chu trình: Bao gồm các bước từ phát sinh, phân loại, thu gom, lưu giữ, vận chuyển đến xử lý và tiêu hủy cuối cùng. Mô hình nhấn mạnh nguyên tắc xử lý tại nguồn (proximitry) và trách nhiệm của người phát sinh chất thải (pollutor pay).

  • Khái niệm về tác động môi trường và sức khỏe cộng đồng: CTYT chứa các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm, hóa chất độc hại và phóng xạ, có thể gây ô nhiễm đất, nước, không khí và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe nhân viên y tế, bệnh nhân và cộng đồng xung quanh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được thu thập trực tiếp tại Bệnh viện C Thái Nguyên qua khảo sát thực trạng thu gom, lưu giữ, xử lý chất thải, phỏng vấn cán bộ nhân viên và quan sát thực tế. Số liệu thứ cấp bao gồm báo cáo của Bộ Y tế, các tài liệu khoa học, quy định pháp luật và số liệu thống kê của bệnh viện.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp định lượng để xác định lượng chất thải phát sinh theo từng khoa, phân loại chất thải, đánh giá hiệu quả xử lý qua các chỉ tiêu môi trường (COD, BOD5, Coliform). Phân tích định tính qua phỏng vấn và khảo sát nhận thức của nhân viên y tế về quản lý chất thải.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát được thực hiện tại toàn bộ 21 khoa và 5 phòng chức năng của Bệnh viện C với tổng số hơn 600 cán bộ, nhân viên và bệnh nhân tham gia. Mẫu được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ năm 2011 đến tháng 9 năm 2014, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lượng chất thải y tế phát sinh: Trung bình mỗi giường bệnh tại Bệnh viện C phát sinh khoảng 0,15-0,3 kg chất thải y tế/ngày, tương đương 234-468 kg/ngày đối với 1560 giường bệnh. Trong đó, chất thải nguy hại chiếm khoảng 12-28,5% tổng lượng chất thải rắn y tế tại các bệnh viện tỉnh Thái Nguyên.

  2. Hiện trạng thu gom và phân loại: 92,5% số khoa phòng thực hiện thu gom rác thường kỳ, nhưng chỉ 14% thực hiện phân loại chất thải y tế đúng quy định. Việc phân loại tại nguồn còn kém hiệu quả do nhân viên chưa được đào tạo đầy đủ và thiếu trang thiết bị bảo hộ.

  3. Công nghệ xử lý chất thải: Bệnh viện C được trang bị lò đốt chất thải y tế nhưng hoạt động không thường xuyên do thiếu kinh phí bảo dưỡng. Phần lớn chất thải y tế nguy hại được vận chuyển đến lò đốt của thành phố với công suất tiêu hủy trung bình 130 kg/ngày, chưa đáp ứng nhu cầu thực tế.

  4. Chất lượng nước thải sau xử lý: Các chỉ tiêu như COD, BOD5, Coliform giảm đáng kể sau xử lý sinh học kết hợp khử trùng, tuy nhiên một số chỉ tiêu vẫn vượt mức quy chuẩn Việt Nam, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên là do thiếu đồng bộ trong quản lý, hạn chế về trang thiết bị và nguồn lực tài chính. So với các nghiên cứu tại các bệnh viện tuyến tỉnh khác, Bệnh viện C có mức phát sinh chất thải tương đương nhưng hiệu quả xử lý còn thấp hơn do lò đốt hoạt động không liên tục. Việc phân loại chất thải chưa triệt để làm tăng nguy cơ lây nhiễm và ô nhiễm môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện lượng chất thải phát sinh theo từng khoa, bảng so sánh hiệu quả xử lý nước thải trước và sau xử lý, cũng như biểu đồ tròn phân bố tỷ lệ các loại chất thải nguy hại. Những kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức và đầu tư công nghệ xử lý hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức nhân viên y tế: Tổ chức các khóa huấn luyện định kỳ về phân loại, thu gom và xử lý chất thải y tế nhằm nâng cao kỹ năng và ý thức trách nhiệm. Mục tiêu đạt 100% nhân viên y tế được đào tạo trong vòng 12 tháng.

  2. Đầu tư nâng cấp hệ thống xử lý chất thải: Bảo dưỡng và vận hành thường xuyên lò đốt hiện có, đồng thời nghiên cứu áp dụng công nghệ xử lý khí thải tiên tiến để giảm thiểu ô nhiễm không khí. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do Ban Giám đốc Bệnh viện phối hợp với Sở Y tế thực hiện.

  3. Xây dựng hệ thống phân loại và thu gom chất thải đồng bộ: Trang bị đầy đủ thùng chứa, túi đựng chất thải theo mã màu, đảm bảo phân loại tại nguồn hiệu quả. Mục tiêu đạt 90% các khoa phòng thực hiện đúng quy trình trong 6 tháng tới.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và phối hợp với các đơn vị môi trường: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ, phối hợp với Công ty Môi trường và Công trình Đô thị Thái Nguyên để đảm bảo vận chuyển và xử lý chất thải an toàn. Thực hiện liên tục và báo cáo hàng quý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý bệnh viện: Nhận diện các điểm yếu trong quản lý chất thải, từ đó xây dựng kế hoạch cải thiện hiệu quả công tác bảo vệ môi trường bệnh viện.

  2. Nhân viên y tế và hộ lý: Nâng cao nhận thức và kỹ năng phân loại, thu gom và xử lý chất thải y tế, giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm và tai nạn nghề nghiệp.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và y tế: Cung cấp dữ liệu thực tiễn để xây dựng chính sách, quy định và hướng dẫn kỹ thuật phù hợp với điều kiện thực tế các bệnh viện tuyến tỉnh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành khoa học môi trường, y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và các giải pháp kỹ thuật trong quản lý chất thải y tế tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chất thải y tế nguy hại gồm những loại nào?
    Chất thải y tế nguy hại bao gồm chất thải lây nhiễm (sắc nhọn và không sắc nhọn), chất thải hóa học độc hại, chất thải phóng xạ và bình chứa áp suất. Ví dụ như kim tiêm, dược phẩm quá hạn, chất phóng xạ từ các thiết bị y tế.

  2. Tại sao phân loại chất thải y tế tại nguồn lại quan trọng?
    Phân loại tại nguồn giúp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm, tăng hiệu quả xử lý và tiết kiệm chi phí. Nếu không phân loại, chất thải nguy hại có thể bị trộn lẫn với chất thải sinh hoạt, gây ô nhiễm môi trường và nguy hiểm cho người thu gom.

  3. Phương pháp xử lý chất thải y tế nào được sử dụng phổ biến tại Bệnh viện C Thái Nguyên?
    Phương pháp chính là đốt chất thải y tế bằng lò đốt công suất nhỏ và trung bình. Tuy nhiên, lò đốt hoạt động không liên tục do thiếu kinh phí, nên một phần chất thải được vận chuyển đến lò đốt của thành phố.

  4. Nước thải bệnh viện có những đặc điểm gì cần lưu ý khi xử lý?
    Nước thải bệnh viện chứa các chất hữu cơ, vi khuẩn gây bệnh, hóa chất khử trùng và dược phẩm. Việc xử lý sinh học kết hợp khử trùng là hiệu quả nhất để giảm các chỉ tiêu ô nhiễm như COD, BOD5 và Coliform.

  5. Những rủi ro sức khỏe nào có thể xảy ra do tiếp xúc với chất thải y tế?
    Nguy cơ bao gồm nhiễm trùng qua vết thương do vật sắc nhọn, lây truyền các bệnh như viêm gan B, HIV, các bệnh đường tiêu hóa và hô hấp. Nhân viên vệ sinh và thu gom chất thải có tỷ lệ tổn thương nghề nghiệp cao nhất.

Kết luận

  • Đã xác định được lượng chất thải y tế phát sinh tại Bệnh viện C Thái Nguyên trung bình 0,15-0,3 kg/giường/ngày, trong đó chất thải nguy hại chiếm tỷ lệ đáng kể.
  • Thực trạng phân loại, thu gom và xử lý chất thải y tế còn nhiều hạn chế, đặc biệt là việc vận hành lò đốt không liên tục và thiếu trang thiết bị bảo hộ cho nhân viên.
  • Nước thải bệnh viện sau xử lý giảm đáng kể các chỉ tiêu ô nhiễm nhưng vẫn chưa đạt chuẩn hoàn toàn, tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo, đầu tư công nghệ, nâng cao quản lý và giám sát nhằm cải thiện hiệu quả quản lý chất thải y tế.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho các bệnh viện tuyến tỉnh trong việc bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng, đồng thời khuyến khích áp dụng các công nghệ xử lý hiện đại trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá tác động lâu dài của chất thải y tế đến môi trường và sức khỏe tại các cơ sở y tế khác. Các nhà quản lý và cán bộ y tế được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác quản lý chất thải y tế.