Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ gặp các rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, tuổi già hoặc tử tuất. Tại Việt Nam, BHXH được xem là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, ổn định chính trị - xã hội và phát triển bền vững đất nước. Theo số liệu từ BHXH huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị, số đơn vị tham gia BHXH bắt buộc tăng từ 207 đơn vị năm 2015 lên 225 đơn vị năm 2018, tương ứng tăng 8,7%. Số người lao động tham gia BHXH bắt buộc cũng tăng 12% từ 4.090 người năm 2015 lên 4.604 người năm 2018. Tuy nhiên, đầu năm 2019 có dấu hiệu giảm nhẹ do một số doanh nghiệp phá sản và tinh giảm biên chế.

Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng thủ tục hành chính (TTHC) trong lĩnh vực BHXH tại huyện Hướng Hóa từ năm 2015 đến nay, nhằm đánh giá hiệu quả cải cách TTHC, ứng dụng công nghệ thông tin và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng phục vụ người dân, đơn vị sử dụng lao động, đồng thời góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc cải cách TTHC, nâng cao năng lực quản lý và phát triển hệ thống BHXH hiện đại, minh bạch.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai lý thuyết chính: lý thuyết về bảo hiểm xã hội và lý thuyết về thủ tục hành chính. Lý thuyết BHXH được xây dựng trên cơ sở các nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng, bình đẳng và bền vững, nhấn mạnh vai trò của BHXH trong ổn định thu nhập và an toàn xã hội. Lý thuyết thủ tục hành chính tập trung vào khái niệm, đặc điểm, vai trò và cải cách TTHC nhằm đơn giản hóa, minh bạch hóa và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Mô hình nghiên cứu tập trung vào ba khái niệm chính: (1) Thủ tục hành chính trong lĩnh vực BHXH, (2) Cải cách thủ tục hành chính, (3) Ứng dụng công nghệ thông tin trong giải quyết TTHC. Các khái niệm này được liên kết để phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp cải thiện TTHC tại BHXH huyện Hướng Hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê từ BHXH huyện Hướng Hóa giai đoạn 2015-2019, các văn bản pháp luật liên quan đến BHXH và TTHC, cùng kết quả khảo sát, điều tra ý kiến người lao động, đơn vị sử dụng lao động và cán bộ BHXH. Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng tham gia BHXH trên địa bàn.

Phương pháp phân tích sử dụng kết hợp phân tích định lượng và định tính. Phân tích thống kê mô tả được áp dụng để đánh giá số lượng hồ sơ tiếp nhận, tỷ lệ tham gia BHXH, thời gian giải quyết TTHC. Phương pháp so sánh được dùng để đối chiếu kết quả thực hiện qua các năm và so sánh với các địa phương khác. Phương pháp điều tra, khảo sát giúp thu thập ý kiến đánh giá về chất lượng dịch vụ, sự hài lòng và các khó khăn trong thực hiện TTHC. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến quý 1 năm 2019, tập trung vào phân tích các thay đổi trong TTHC và ứng dụng công nghệ thông tin.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số lượng hồ sơ và người tham gia BHXH: Số lượng hồ sơ thu, cấp sổ BHXH tiếp nhận tại BHXH huyện Hướng Hóa tăng từ 2.431 bộ năm 2015 lên 3.166 bộ năm 2018, tương ứng tăng 30,3%. Số người tham gia BHXH bắt buộc tăng 12% từ 4.090 người năm 2015 lên 4.604 người năm 2018. Tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện tăng mạnh 523% từ 30 người năm 2015 lên 187 người quý 1/2019, tuy nhiên vẫn chiếm tỷ trọng thấp so với toàn tỉnh.

  2. Cơ cấu tham gia BHXH chủ yếu thuộc khối hành chính sự nghiệp: Qua các năm, khoảng 78% người tham gia BHXH bắt buộc làm việc trong khối hành chính sự nghiệp, Đảng, đoàn thể, xã phường, thị trấn. Khối doanh nghiệp, ngoài công lập và hợp tác xã chiếm khoảng 22%, thấp do quy mô doanh nghiệp nhỏ, trốn đóng BHXH phổ biến.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong tiếp nhận hồ sơ: Tỷ lệ hồ sơ tiếp nhận qua giao dịch điện tử tăng nhanh, năm 2015 là 0%, đến năm 2018 đạt 97,8%. Việc tiếp nhận hồ sơ qua dịch vụ bưu chính công ích chưa được triển khai hiệu quả, không có hồ sơ nào được tiếp nhận qua dịch vụ này trong giai đoạn nghiên cứu.

  4. Cải cách thủ tục hành chính đạt nhiều kết quả tích cực: Số lượng thủ tục hành chính giảm từ 263 thủ tục năm 2011 xuống còn 28 thủ tục hiện nay. Thời gian giải quyết TTHC được rút ngắn đáng kể, góp phần giảm chi phí và tăng sự hài lòng của người dân, đơn vị sử dụng lao động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng trưởng số lượng hồ sơ và người tham gia BHXH bắt buộc chủ yếu do sự chỉ đạo quyết liệt của Chính phủ và ngành BHXH trong việc mở rộng diện bao phủ, đồng thời tăng cường tuyên truyền chính sách. Tuy nhiên, tỷ lệ tham gia BHXH trong khối doanh nghiệp còn thấp do đặc thù kinh tế địa phương với nhiều doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và tình trạng trốn đóng BHXH. Điều này phù hợp với báo cáo của ngành về khó khăn trong thu hút người lao động tham gia BHXH tại các khu vực kinh tế nhỏ lẻ.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin đã tạo bước đột phá trong cải cách TTHC, giúp tăng tỷ lệ tiếp nhận hồ sơ qua giao dịch điện tử lên gần 98% năm 2018, giảm tải cho bộ phận tiếp nhận trực tiếp. Tuy nhiên, việc chưa triển khai hiệu quả dịch vụ bưu chính công ích gây khó khăn trong việc nhận và trả kết quả giải quyết TTHC, dẫn đến một số trường hợp hồ sơ bị thất lạc hoặc chậm trễ. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trước đây về hạn chế trong ứng dụng dịch vụ bưu chính công ích tại các vùng miền núi, vùng sâu vùng xa.

Cải cách thủ tục hành chính đã góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, giảm phiền hà cho người dân và doanh nghiệp. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại như thủ tục chưa được phân cấp đầy đủ cho BHXH cấp huyện, nhiều thủ tục yêu cầu hồ sơ phức tạp, thay đổi quy trình liên tục gây khó khăn cho tổ chức, cá nhân. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ tiếp nhận hồ sơ qua các hình thức và số lượng hồ sơ qua các năm sẽ minh họa rõ nét xu hướng cải cách và ứng dụng công nghệ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh phân cấp giải quyết thủ tục hành chính tại BHXH cấp huyện: Giảm tải cho BHXH cấp tỉnh bằng cách phân cấp thêm các thủ tục cho BHXH huyện Hướng Hóa giải quyết trực tiếp, nhằm rút ngắn thời gian xử lý và tăng tính chủ động. Thời gian thực hiện đề xuất trong 1 năm, chủ thể thực hiện là BHXH tỉnh phối hợp BHXH huyện.

  2. Triển khai hiệu quả dịch vụ bưu chính công ích trong tiếp nhận và trả kết quả hồ sơ: Xây dựng quy trình phối hợp chặt chẽ với các đơn vị bưu chính, đảm bảo an toàn, đúng hạn và minh bạch trong chuyển giao hồ sơ. Mục tiêu tăng tỷ lệ hồ sơ tiếp nhận qua bưu chính lên ít nhất 30% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là BHXH huyện phối hợp với bưu điện địa phương.

  3. Đơn giản hóa thành phần hồ sơ và quy trình thủ tục: Rà soát, cắt giảm các giấy tờ không cần thiết, chuẩn hóa biểu mẫu, hạn chế thay đổi quy trình đột ngột để tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, chủ thể là BHXH Việt Nam và BHXH tỉnh.

  4. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến chính sách BHXH và hướng dẫn TTHC: Đặc biệt chú trọng đến các dân tộc thiểu số và vùng khó khăn trên địa bàn huyện Hướng Hóa nhằm nâng cao nhận thức và khuyến khích tham gia BHXH tự nguyện. Thời gian triển khai liên tục, chủ thể là BHXH huyện phối hợp các tổ chức chính trị - xã hội.

  5. Nâng cao năng lực cán bộ BHXH trong ứng dụng công nghệ thông tin và phục vụ khách hàng: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng giao tiếp, xử lý hồ sơ điện tử và giải quyết khiếu nại, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ. Thời gian thực hiện trong 1 năm, chủ thể là BHXH tỉnh và BHXH huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về BHXH: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện chính sách, cải cách thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ người dân.

  2. Cán bộ, nhân viên BHXH các cấp: Giúp hiểu rõ về quy trình, thủ tục hành chính trong lĩnh vực BHXH, từ đó nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin.

  3. Doanh nghiệp và đơn vị sử dụng lao động: Cung cấp thông tin về quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình thực hiện thủ tục BHXH, giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật và giảm thiểu rủi ro pháp lý.

  4. Người lao động và cộng đồng dân cư: Nâng cao nhận thức về BHXH, các chế độ được hưởng và cách thức thực hiện thủ tục hành chính, từ đó tăng cường sự tham gia và bảo vệ quyền lợi chính đáng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thủ tục hành chính trong lĩnh vực BHXH gồm những loại nào?
    Thủ tục hành chính trong lĩnh vực BHXH bao gồm thủ tục thu, cấp sổ BHXH, thẻ BHYT và thủ tục giải quyết hưởng các chế độ BHXH như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, hưu trí, tử tuất. Tổng cộng có 28 thủ tục được niêm yết công khai.

  2. Làm thế nào để nộp hồ sơ BHXH qua giao dịch điện tử?
    Người nộp hồ sơ có thể thực hiện giao dịch điện tử qua Cổng thông tin điện tử BHXH Việt Nam hoặc cổng giao dịch của tổ chức I-VAN 24/7. Hồ sơ được xác nhận tiếp nhận trong vòng 15 phút và xử lý theo quy định, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại.

  3. Tại sao tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện còn thấp tại huyện Hướng Hóa?
    Nguyên nhân chính là do nhận thức của người dân về BHXH tự nguyện còn hạn chế, điều kiện kinh tế khó khăn, đặc biệt ở vùng dân tộc thiểu số và vùng sâu vùng xa. Việc tuyên truyền và hỗ trợ chưa thực sự hiệu quả.

  4. BHXH huyện Hướng Hóa đã áp dụng những cải cách nào trong TTHC?
    BHXH huyện đã cắt giảm số lượng thủ tục từ 263 xuống còn 28, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong tiếp nhận và giải quyết hồ sơ, niêm yết công khai thủ tục, đồng thời triển khai cơ chế “một cửa” để nâng cao hiệu quả phục vụ.

  5. Làm sao để phản ánh khiếu nại về thủ tục BHXH?
    Người dân và doanh nghiệp có thể gửi khiếu nại trực tiếp tại bộ phận tiếp nhận hồ sơ của BHXH huyện hoặc qua các kênh giao dịch điện tử. BHXH có trách nhiệm tiếp nhận, xử lý và trả lời trong thời gian quy định, đảm bảo quyền lợi cho người tham gia.

Kết luận

  • BHXH là trụ cột quan trọng của hệ thống an sinh xã hội, góp phần ổn định đời sống người lao động và phát triển kinh tế xã hội địa phương.
  • Thủ tục hành chính trong lĩnh vực BHXH tại huyện Hướng Hóa đã có nhiều cải cách tích cực, đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin, giúp tăng tỷ lệ tiếp nhận hồ sơ qua giao dịch điện tử lên gần 98% năm 2018.
  • Cơ cấu tham gia BHXH chủ yếu thuộc khối hành chính sự nghiệp, trong khi khối doanh nghiệp còn nhiều khó khăn do quy mô nhỏ và trốn đóng BHXH.
  • Vẫn còn tồn tại hạn chế như chưa phân cấp đầy đủ thủ tục cho BHXH cấp huyện, dịch vụ bưu chính công ích chưa phát huy hiệu quả, và thủ tục hồ sơ còn phức tạp.
  • Đề xuất các giải pháp phân cấp thủ tục, triển khai dịch vụ bưu chính công ích, đơn giản hóa hồ sơ, tăng cường tuyên truyền và nâng cao năng lực cán bộ nhằm hoàn thiện TTHC trong lĩnh vực BHXH tại huyện Hướng Hóa trong 1-2 năm tới.

Luận văn kêu gọi các cơ quan quản lý, BHXH các cấp và cộng đồng doanh nghiệp, người lao động cùng phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ trong lĩnh vực BHXH, góp phần xây dựng hệ thống an sinh xã hội hiện đại, minh bạch và bền vững.