Tổng quan nghiên cứu

Theo thống kê của Bộ Công an năm 2022, toàn quốc xảy ra 2.684 vụ vi phạm trật tự an toàn giao thông bị xử lý, với tổng số tiền phạt lên tới 4.124,65 tỷ đồng, tước 388.141 giấy phép lái xe và tạm giữ 614.520 phương tiện. Trong 9 tháng đầu năm 2023, số vụ tai nạn giao thông là 8.335 vụ, làm chết 4.765 người và bị thương nhiều người khác. Tình trạng vi phạm giao thông, đặc biệt là các hành vi nguy hiểm như lạng lách, đánh võng, đua xe trái phép, ngày càng gia tăng, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho xã hội. Trên địa bàn tỉnh Hải Dương, trong 5 tháng đầu năm 2024 đã xảy ra gần 400 vụ tai nạn giao thông, làm hơn 100 người chết và hơn 300 người bị thương, chủ yếu trên các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ và đường đô thị.

Trước thực trạng đó, việc nghiên cứu thực hành quyền công tố (THQCT) của Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) trong khởi tố, điều tra các vụ án về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là rất cần thiết. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, chỉ ra những hạn chế, bất cập trong công tác THQCT tại tỉnh Hải Dương giai đoạn 2019-2023, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án hình sự về vi phạm quy định giao thông đường bộ trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 2019-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả công tác tố tụng hình sự, bảo đảm xử lý đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: Thứ nhất là lý thuyết về thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự, được quy định trong Hiến pháp năm 2013, Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014 và Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015. Theo đó, THQCT là quyền hiến định của Nhà nước, do VKSND thực hiện nhằm buộc tội người phạm tội, bảo vệ lợi ích Nhà nước và quyền lợi của tổ chức, cá nhân. Thứ hai là lý thuyết về tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, được quy định tại Điều 260 Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, với các đặc điểm về khách thể, khách quan, chủ thể, chủ quan và hình phạt. Các khái niệm chính bao gồm: quyền công tố, khởi tố vụ án, điều tra vụ án hình sự, tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, và các biện pháp tố tụng trong giai đoạn khởi tố, điều tra.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích luật để đánh giá các quy định pháp luật hiện hành về THQCT và tội vi phạm quy định giao thông đường bộ. Phương pháp phân tích tình huống được áp dụng để khảo sát thực tiễn áp dụng pháp luật tại tỉnh Hải Dương, dựa trên số liệu từ Phòng Cảnh sát giao thông và Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Hải Dương giai đoạn 2019-2023. Phương pháp so sánh và tổng hợp được sử dụng để đối chiếu các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng, đồng thời rút ra các bài học kinh nghiệm. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án hình sự về vi phạm quy định giao thông đường bộ được khởi tố, điều tra tại tỉnh Hải Dương trong giai đoạn nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ vụ án liên quan để đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến năm 2023, tập trung phân tích các số liệu, báo cáo và văn bản pháp luật liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình vi phạm và khởi tố vụ án: Trong giai đoạn 2019-2023, tỉnh Hải Dương có tổng cộng 330 vụ án hình sự về tai nạn giao thông được khởi tố với 330 bị can, trong đó năm 2023 có 93 vụ án và 98 bị can. Số vụ án hình sự về vi phạm quy định giao thông đường bộ chiếm khoảng 4,6% tổng số vụ án hình sự trên địa bàn tỉnh. Số vụ án và bị can có xu hướng tăng qua các năm, ngoại trừ năm 2021 do ảnh hưởng dịch Covid-19.

  2. Kết quả thực hành quyền công tố: VKSND hai cấp tỉnh Hải Dương đã thực hiện tốt chức năng THQCT, không có trường hợp khởi tố oan sai hay bỏ lọt tội phạm. Các vụ án đều được truy tố đúng người, đúng tội, bảo đảm tính công minh của pháp luật. Viện kiểm sát phối hợp chặt chẽ với cơ quan điều tra trong khám nghiệm hiện trường, lấy lời khai và hỏi cung bị can.

  3. Hạn chế trong khởi tố và điều tra: Một số vụ án gặp khó khăn do hiện trường bị xáo trộn, chứng cứ bị mất hoặc không đầy đủ, người gây tai nạn bỏ trốn hoặc bị hại không hợp tác. Kiểm sát viên còn hạn chế về năng lực chuyên môn trong lĩnh vực kỹ thuật điều tra hiện trường tai nạn giao thông. Một số yêu cầu điều tra của VKSND không được cơ quan điều tra thực hiện hoặc không có phản hồi kịp thời, dẫn đến việc phải trả hồ sơ điều tra bổ sung.

  4. Nguyên nhân hạn chế: Bao gồm quy định pháp luật còn thiếu sót, chưa đồng bộ; trình độ, nhận thức của cán bộ kiểm sát và điều tra viên chưa cao; cơ sở vật chất, trang thiết bị làm việc chưa đáp ứng yêu cầu; quan hệ phối hợp giữa VKSND và cơ quan điều tra còn chưa chặt chẽ, thiếu đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy vai trò quan trọng của VKSND trong việc thực hành quyền công tố, góp phần nâng cao hiệu quả xử lý các vụ án vi phạm quy định giao thông đường bộ. Số liệu thống kê và phân tích thực tiễn tại tỉnh Hải Dương minh chứng cho sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan tố tụng, đồng thời phản ánh những khó khăn, bất cập cần khắc phục. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã bổ sung góc nhìn thực tiễn cụ thể tại địa phương, làm rõ các vấn đề về năng lực cán bộ và cơ chế phối hợp. Việc trình bày dữ liệu qua bảng thống kê số vụ án, số bị can qua các năm giúp minh họa rõ xu hướng và quy mô vấn đề. Những hạn chế về pháp luật và thực tiễn cũng được phân tích sâu sắc, làm cơ sở cho đề xuất giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng THQCT trong tương lai.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện pháp luật:

    • Rà soát, bổ sung quy định cụ thể về xét nghiệm chất ma túy trong các vụ tai nạn giao thông, chỉ thực hiện khi có dấu hiệu nghi ngờ.
    • Bổ sung các tình tiết định khung hình phạt đầy đủ hơn tại Điều 260 BLHS để bao hàm các trường hợp phức tạp gây hậu quả nghiêm trọng.
    • Hướng dẫn cụ thể thế nào là “bỏ chạy để trốn tránh trách nhiệm” và “có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả nếu không được ngăn chặn kịp thời”.
    • Nghiên cứu xây dựng chính sách pháp luật đối với xe tự lái gây tai nạn giao thông.

  2. Cải cách quy định tố tụng:

    • Điều chỉnh Điều 165 BLTTHS để phân định rõ phạm vi quyền hạn của VKSND trong giai đoạn điều tra, tránh chồng chéo với các giai đoạn khác.
    • Quy định cơ chế tham gia trực tiếp của VKSND trong phân loại, xử lý tin báo, tố giác tội phạm và kiến nghị khởi tố.
    • Quy định rõ trình tự, thủ tục dẫn giải bị hại và quyền lợi của bị hại trong giám định.
    • Bắt buộc CQĐT phải có văn bản trả lời VKSND khi không thực hiện yêu cầu điều tra, đồng thời quy định chế tài xử lý khi không tuân thủ.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ:

    • Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu về dấu vết cơ học, kỹ thuật điều tra tai nạn giao thông cho cán bộ, kiểm sát viên.
    • Định kỳ tổ chức hội thảo, tập huấn, trao đổi kinh nghiệm giữa các đơn vị VKSND cấp tỉnh và cấp huyện.
    • Xây dựng chương trình đào tạo liên tục, kết hợp lý thuyết và thực tiễn, chú trọng rèn luyện phẩm chất đạo đức và bản lĩnh nghề nghiệp.

  4. Cải thiện cơ sở vật chất và chính sách:

    • Đầu tư trang thiết bị kỹ thuật hiện đại phục vụ công tác điều tra, khám nghiệm hiện trường tai nạn giao thông.
    • Nâng cao chế độ đãi ngộ, lương thưởng, phụ cấp cho cán bộ, kiểm sát viên để tạo động lực công tác.
    • Tăng cường phối hợp giữa VKSND, cơ quan điều tra và các lực lượng liên quan nhằm nâng cao hiệu quả công tác tố tụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân:
    Giúp nâng cao nhận thức, kỹ năng thực hành quyền công tố trong khởi tố, điều tra các vụ án giao thông, từ đó nâng cao chất lượng công tác tố tụng.

  2. Cán bộ điều tra, cảnh sát giao thông:
    Tham khảo để hiểu rõ vai trò phối hợp với VKSND, nâng cao hiệu quả thu thập chứng cứ, xử lý vụ án đúng pháp luật.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự:
    Cung cấp tài liệu tham khảo thực tiễn, bổ sung kiến thức về pháp luật và thực tiễn xử lý tội phạm giao thông đường bộ.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước về giao thông và tư pháp:
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, hoàn thiện pháp luật và quy trình tố tụng nhằm nâng cao hiệu quả phòng chống tội phạm giao thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thực hành quyền công tố là gì?
    Thực hành quyền công tố là hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong tố tụng hình sự nhằm buộc tội người phạm tội, bảo vệ lợi ích Nhà nước và quyền lợi của tổ chức, cá nhân, bắt đầu từ khi tiếp nhận tin báo tội phạm đến khi kết thúc xét xử.

  2. Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ được quy định như thế nào?
    Theo Điều 260 BLHS 2015, tội này là hành vi vi phạm các quy định về an toàn giao thông đường bộ gây hậu quả nghiêm trọng như làm chết người, gây thương tích hoặc thiệt hại tài sản, với các khung hình phạt từ phạt tiền đến tù 15 năm.

  3. Vai trò của Viện kiểm sát trong khởi tố, điều tra vụ án giao thông là gì?
    VKSND có quyền phê chuẩn quyết định khởi tố bị can, giám sát hoạt động điều tra, đề ra yêu cầu điều tra, bảo đảm việc truy tố đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội.

  4. Những khó khăn thường gặp trong thực hành quyền công tố vụ án giao thông?
    Bao gồm hiện trường bị xáo trộn, chứng cứ không đầy đủ, người gây tai nạn bỏ trốn, bị hại không hợp tác, năng lực cán bộ hạn chế, quy định pháp luật chưa đồng bộ và thiếu cơ chế phối hợp chặt chẽ.

  5. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố trong các vụ án giao thông?
    Hoàn thiện pháp luật, cải cách quy định tố tụng, nâng cao năng lực cán bộ, đầu tư cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp liên ngành là những giải pháp thiết thực được đề xuất.

Kết luận

  • Thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát nhân dân trong khởi tố, điều tra các vụ án vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ tại tỉnh Hải Dương giai đoạn 2019-2023 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần bảo vệ công lý và trật tự xã hội.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế về pháp luật, năng lực cán bộ, cơ sở vật chất và cơ chế phối hợp giữa các cơ quan tố tụng.
  • Luận văn đã chỉ ra nguyên nhân và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ, cải thiện điều kiện làm việc và tăng cường phối hợp liên ngành.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu về các vấn đề kỹ thuật trong điều tra tai nạn giao thông.
  • Kêu gọi các cơ quan chức năng, nhà quản lý và cán bộ ngành Kiểm sát phối hợp chặt chẽ để nâng cao hiệu quả công tác thực hành quyền công tố, góp phần giảm thiểu tai nạn giao thông và xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm pháp luật.