Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển giáo dục và đào tạo nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, việc phát huy tính tích cực nhận thức (TTCNT) ở trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi được xem là một nhiệm vụ quan trọng. Theo ước tính, trẻ ở độ tuổi này bắt đầu hình thành khả năng giải quyết nhiệm vụ nhận thức với hiệu quả cao, thể hiện qua sự nỗ lực huy động các chức năng tâm lý và tư duy. Tuy nhiên, thực tế tại một số trường mầm non ở Thành phố Hồ Chí Minh cho thấy việc thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên để phát triển TTCNT cho trẻ còn nhiều hạn chế, chưa tạo được sự hứng thú và chủ động tích cực trong hoạt động nhận thức của trẻ.

Mục tiêu nghiên cứu là thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên phù hợp với hứng thú và nhu cầu nhận thức nhằm phát triển TTCNT cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại một số trường mầm non ở TP.HCM. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2017, tập trung khảo sát thực trạng thiết kế, sử dụng góc thiên nhiên và biểu hiện TTCNT của trẻ trong hoạt động tại góc thiên nhiên.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non, góp phần phát triển năng lực nhận thức tích cực cho trẻ, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức môi trường học tập sáng tạo, hấp dẫn và phù hợp với đặc điểm tâm lý của trẻ 5 – 6 tuổi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại, trong đó có:

  • Lý thuyết phát triển nhận thức của Piaget: Nhấn mạnh sự phát triển của tư duy trực quan hình tượng và tư duy logic sơ đồ ở trẻ 5 – 6 tuổi, giúp trẻ hiểu mối quan hệ khách quan giữa các sự vật hiện tượng.
  • Mô hình giáo dục Reggio Emilia: Xem môi trường giáo dục là "người giáo viên thứ ba", tạo điều kiện cho trẻ tự do khám phá, thể hiện ý tưởng và phát triển sáng tạo thông qua môi trường vật chất và xã hội được thiết kế phù hợp.
  • Khái niệm tính tích cực nhận thức (TTCNT): TTCNT là trạng thái hoạt động của chủ thể thể hiện qua sự nỗ lực, ý chí và tính độc lập trong quá trình nhận thức, được phát triển thông qua sự tương tác với môi trường và người lớn.

Các khái niệm chính bao gồm: tính tích cực nhận thức, góc thiên nhiên, môi trường giáo dục, nguyên tắc thiết kế môi trường giáo dục, biểu hiện TTCNT của trẻ 5 – 6 tuổi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Phương pháp lý thuyết: Phân tích, tổng hợp tài liệu để xây dựng hệ thống khái niệm và tiêu chí đánh giá TTCNT của trẻ trong hoạt động ở góc thiên nhiên.
  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu từ 50 giáo viên mầm non đang giảng dạy lớp mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại các trường mầm non ở TP.HCM, nhằm khảo sát nhận thức về thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên, cũng như biểu hiện TTCNT của trẻ.
  • Phương pháp quan sát: Quan sát thực trạng thiết kế, sử dụng góc thiên nhiên và biểu hiện TTCNT của 44 trẻ trong hoạt động tại góc thiên nhiên.
  • Phương pháp thử nghiệm: Thử nghiệm biện pháp thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên nhằm phát triển TTCNT cho trẻ ở nhóm thử nghiệm và đối chứng.
  • Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Microsoft Excel để phân tích tỷ lệ phần trăm và giá trị trung bình từ dữ liệu khảo sát và quan sát.

Cỡ mẫu gồm 50 giáo viên và 44 trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi được chọn ngẫu nhiên tại một số trường mầm non ở TP.HCM. Phương pháp phân tích tập trung vào so sánh mức độ TTCNT của trẻ trước và sau thử nghiệm, cũng như nhận thức của giáo viên về việc thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về TTCNT và góc thiên nhiên: Khoảng 59,4% giáo viên có trình độ đại học và trên 10 năm kinh nghiệm nhận thức rõ vai trò của góc thiên nhiên trong phát triển TTCNT cho trẻ. Tuy nhiên, 41,7% giáo viên còn lại chưa thực sự chú trọng đến việc thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên phù hợp với nhu cầu nhận thức của trẻ.

  2. Thực trạng thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên: Quan sát tại 3 trường mầm non cho thấy góc thiên nhiên còn đơn điệu, diện tích và vị trí chưa đảm bảo thuận tiện cho hoạt động nhóm. Đồ dùng, học cụ và nguyên vật liệu chưa đa dạng, chưa tạo được sự hấp dẫn và kích thích hứng thú của trẻ.

  3. Biểu hiện TTCNT của trẻ trong hoạt động ở góc thiên nhiên: Trẻ thể hiện mức độ TTCNT trung bình với điểm trung bình đạt khoảng 6,5 trên thang 10 điểm. Trẻ có nhu cầu nhận thức và sự tập trung chú ý khá tốt (trên 70%), nhưng tính độc lập và khả năng giải quyết nhiệm vụ còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 55% và 50% tương ứng.

  4. Kết quả thử nghiệm biện pháp thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên: Sau khi áp dụng biện pháp thiết kế góc thiên nhiên mới, mức độ TTCNT của trẻ tăng lên rõ rệt, điểm trung bình đạt 8,2, tăng 26% so với trước thử nghiệm. Trẻ thể hiện sự chủ động, sáng tạo và kiên trì hơn trong các hoạt động nhận thức.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức của giáo viên đóng vai trò then chốt trong việc thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên phát triển TTCNT cho trẻ. Việc thiếu đa dạng và hấp dẫn trong góc thiên nhiên làm giảm hứng thú và tính tích cực của trẻ trong hoạt động nhận thức. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, mô hình Reggio Emilia nhấn mạnh môi trường giáo dục như một yếu tố kích thích sáng tạo và tự học của trẻ, điều này phù hợp với kết quả thử nghiệm biện pháp thiết kế mới.

Biểu đồ so sánh mức độ TTCNT của trẻ trước và sau thử nghiệm minh họa sự tăng trưởng rõ rệt về các tiêu chí như nhu cầu nhận thức, tính độc lập và khả năng giải quyết nhiệm vụ. Bảng phân tích chi tiết cũng cho thấy sự cải thiện về ý chí và kết quả đạt được của trẻ trong hoạt động ở góc thiên nhiên.

Như vậy, việc thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên phù hợp không chỉ nâng cao TTCNT mà còn góp phần phát triển toàn diện các kỹ năng nhận thức và thái độ tích cực của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cho giáo viên về vai trò và phương pháp thiết kế, sử dụng góc thiên nhiên nhằm phát triển TTCNT cho trẻ. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng; Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM phối hợp với các trường mầm non.

  2. Thiết kế lại góc thiên nhiên với diện tích phù hợp, đa dạng các loại cây, con vật và học cụ phong phú, đảm bảo ánh sáng, an toàn và thuận tiện cho hoạt động nhóm. Thời gian thực hiện: 3 tháng; Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và giáo viên các trường mầm non.

  3. Tổ chức các hoạt động khám phá, trải nghiệm tại góc thiên nhiên theo chủ đề linh hoạt, tạo nhiều tình huống, câu hỏi kích thích sự tò mò và sáng tạo của trẻ. Thời gian thực hiện: liên tục trong năm học; Chủ thể thực hiện: Giáo viên mầm non.

  4. Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá TTCNT của trẻ trong hoạt động ở góc thiên nhiên, áp dụng thường xuyên để theo dõi và điều chỉnh phương pháp giáo dục phù hợp. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể thực hiện: Các chuyên gia giáo dục và giáo viên.

  5. Khuyến khích sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc tạo môi trường thiên nhiên phong phú, hỗ trợ phát triển TTCNT cho trẻ. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên và phụ huynh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nắm bắt kiến thức về thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên để phát triển TTCNT, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, hướng dẫn và hỗ trợ các trường mầm non trong việc tổ chức môi trường giáo dục phù hợp.

  3. Chuyên gia nghiên cứu giáo dục mầm non: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu để phát triển các đề tài liên quan đến phát triển nhận thức và môi trường giáo dục.

  4. Phụ huynh có con trong độ tuổi mẫu giáo: Hiểu rõ vai trò của môi trường thiên nhiên trong phát triển nhận thức tích cực của trẻ, từ đó phối hợp với nhà trường tạo điều kiện tốt nhất cho con em mình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tính tích cực nhận thức là gì và tại sao quan trọng với trẻ 5 – 6 tuổi?
    TTCNT là trạng thái hoạt động thể hiện sự nỗ lực, chủ động và ý chí trong nhận thức. Ở trẻ 5 – 6 tuổi, TTCNT giúp trẻ phát triển tư duy, khả năng giải quyết vấn đề và hình thành nhân cách tích cực, chuẩn bị cho giai đoạn học tập tiếp theo.

  2. Góc thiên nhiên có vai trò gì trong phát triển TTCNT của trẻ?
    Góc thiên nhiên cung cấp môi trường thực tế để trẻ quan sát, trải nghiệm và khám phá thiên nhiên, kích thích sự tò mò, hứng thú và phát triển các kỹ năng nhận thức như quan sát, so sánh, phân tích.

  3. Làm thế nào để thiết kế góc thiên nhiên phù hợp với trẻ mẫu giáo?
    Thiết kế cần đảm bảo diện tích đủ rộng, ánh sáng tốt, đa dạng các loại cây, con vật và học cụ, sắp xếp khoa học, an toàn và hấp dẫn, phù hợp với nhu cầu và đặc điểm tâm lý của trẻ 5 – 6 tuổi.

  4. Phương pháp sử dụng góc thiên nhiên hiệu quả là gì?
    Tổ chức các hoạt động khám phá theo chủ đề, tạo nhiều tình huống và câu hỏi kích thích trẻ tự tìm hiểu, khuyến khích trẻ thể hiện ý tưởng, sáng tạo và hợp tác trong nhóm, đồng thời giáo viên cần quan sát, hỗ trợ kịp thời.

  5. Làm sao để đánh giá mức độ TTCNT của trẻ trong hoạt động ở góc thiên nhiên?
    Sử dụng tiêu chí đánh giá dựa trên các biểu hiện như nhu cầu nhận thức, tập trung chú ý, tính độc lập, khả năng giải quyết nhiệm vụ và ý chí hoàn thành công việc, với thang điểm từ thấp đến cao để phân loại mức độ TTCNT.

Kết luận

  • Môi trường giáo dục, đặc biệt là góc thiên nhiên, đóng vai trò quan trọng trong phát triển tính tích cực nhận thức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi.
  • TTCNT là phẩm chất tâm lý quan trọng, thể hiện qua sự nỗ lực, chủ động và sáng tạo trong nhận thức của trẻ.
  • Thực trạng thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên tại một số trường mầm non ở TP.HCM còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển TTCNT của trẻ.
  • Biện pháp thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên phù hợp đã được thử nghiệm và chứng minh hiệu quả trong việc nâng cao TTCNT cho trẻ.
  • Đề nghị các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm phát huy tối đa tiềm năng nhận thức tích cực của trẻ trong môi trường giáo dục mầm non.

Áp dụng các biện pháp thiết kế và sử dụng góc thiên nhiên trong thực tiễn giảng dạy, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non.