## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc trở thành một thách thức lớn nhưng cũng là nhiệm vụ quan trọng của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, di sản văn hóa dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại từ năm 2009, khẳng định giá trị văn hóa đặc sắc và tầm quan trọng trong việc giữ gìn bản sắc dân tộc. Tuy nhiên, việc sử dụng di sản này trong giáo dục, đặc biệt là trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông, còn nhiều hạn chế.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc sử dụng di sản văn hóa dân ca Quan họ Bắc Ninh trong dạy học Lịch sử Việt Nam tại các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn 2019-2020. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng, xác định các tài liệu di sản có thể khai thác, đồng thời đề xuất các biện pháp sử dụng hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học và ý thức bảo tồn di sản trong học sinh. Qua khảo sát 25 giáo viên và 160 học sinh, luận văn cung cấp số liệu cụ thể về nhận thức, thái độ và thực hành sử dụng di sản trong dạy học.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử, góp phần phát triển năng lực học sinh, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, tạo sự gắn kết giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong công tác giáo dục văn hóa truyền thống.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết giáo dục di sản văn hóa:** Nhấn mạnh vai trò của di sản văn hóa trong giáo dục toàn diện, giúp học sinh phát triển nhận thức, kỹ năng và thái độ tích cực đối với văn hóa dân tộc.
- **Lý thuyết đổi mới phương pháp dạy học tích cực:** Tập trung vào việc sử dụng các nguồn tài liệu đa dạng, trong đó có di sản văn hóa, nhằm kích thích sự chủ động, sáng tạo và hứng thú học tập của học sinh.
- **Khái niệm di sản văn hóa phi vật thể:** Theo Luật Di sản văn hóa Việt Nam, di sản phi vật thể bao gồm các giá trị tinh thần như dân ca, lễ hội, phong tục tập quán, được truyền miệng và lưu truyền qua các thế hệ.
- **Khung năng lực học sinh:** Phát triển kỹ năng phân tích, tổng hợp, đánh giá, kỹ năng giao tiếp và thực hành thông qua việc tiếp cận di sản văn hóa trong dạy học Lịch sử.
- **Mô hình sử dụng di sản trong dạy học:** Bao gồm lồng ghép nội dung di sản vào bài học nội khóa, bài lịch sử địa phương và tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** 
  - Tài liệu lý luận, văn bản pháp luật về di sản văn hóa và giáo dục.
  - Khảo sát thực trạng sử dụng di sản văn hóa dân ca Quan họ Bắc Ninh trong dạy học Lịch sử tại 4 trường THPT huyện Thuận Thành, Bắc Ninh.
  - Thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Thuận Thành số 2 với một bài học nội khóa, bài lịch sử địa phương và hoạt động trải nghiệm.
- **Phương pháp phân tích:** 
  - Phân tích định lượng qua phiếu khảo sát với 25 giáo viên và 160 học sinh.
  - Phân tích định tính qua phỏng vấn, quan sát và đánh giá kết quả thực nghiệm.
  - Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp số liệu, so sánh tỷ lệ phần trăm các câu trả lời.
- **Timeline nghiên cứu:** 
  - Nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực trạng: Tháng 1/2019 - 5/2020.
  - Thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả: Tháng 6/2020.
  - Viết luận văn và hoàn thiện: Tháng 7-8/2020.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức của giáo viên:** 92% giáo viên cho rằng việc sử dụng di sản văn hóa dân ca Quan họ Bắc Ninh trong dạy học Lịch sử là cần thiết hoặc rất cần thiết. Tuy nhiên, 52% giáo viên chưa từng sử dụng tài liệu di sản trong giảng dạy, chỉ 12% sử dụng thường xuyên.
- **Hình thức sử dụng phổ biến:** 72% giáo viên sử dụng di sản trong bài học lịch sử địa phương, 20% trong hoạt động ngoại khóa, chỉ 8% trong bài học nội khóa.
- **Phương pháp hiệu quả:** 56% giáo viên đánh giá cao việc hướng dẫn học sinh tiếp cận trực tiếp với di sản qua các hoạt động trải nghiệm tại làng Quan họ cổ.
- **Thái độ và hứng thú của học sinh:** 80% học sinh thích hoặc rất thích học Lịch sử khi có sử dụng di sản văn hóa dân ca Quan họ. Tuy nhiên, 51,3% học sinh chưa có điều kiện tìm hiểu di sản ngoài giờ học, 78,1% chỉ thỉnh thoảng được yêu cầu tìm hiểu di sản.
- **Khó khăn:** 48% giáo viên cho biết thiếu tài liệu và hướng dẫn cụ thể là nguyên nhân chính hạn chế việc sử dụng di sản trong dạy học; 20% do chưa biết cách khai thác hiệu quả; 20% do mất nhiều thời gian chuẩn bị bài.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy sự nhận thức tích cực của giáo viên về vai trò của di sản văn hóa trong dạy học Lịch sử, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tầm quan trọng của việc sử dụng tư liệu đa dạng trong giáo dục lịch sử. Tuy nhiên, việc áp dụng thực tế còn hạn chế do thiếu tài liệu, hướng dẫn và thời gian chuẩn bị, điều này tương đồng với các nghiên cứu về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học tại trường phổ thông.

Học sinh thể hiện sự hứng thú rõ rệt khi được học với sự hỗ trợ của di sản văn hóa, điều này chứng tỏ di sản không chỉ giúp sinh động hóa bài học mà còn góp phần nâng cao nhận thức và ý thức bảo vệ di sản. Việc tổ chức hoạt động trải nghiệm thực tế được đánh giá là phương pháp hiệu quả nhất, giúp học sinh tiếp cận trực quan, phát triển kỹ năng và thái độ tích cực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên sử dụng di sản theo hình thức dạy học, biểu đồ tròn về thái độ học sinh đối với việc học có sử dụng di sản, và bảng tổng hợp các khó khăn giáo viên gặp phải.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Xây dựng và cung cấp hệ thống tài liệu phong phú về di sản văn hóa dân ca Quan họ Bắc Ninh** cho giáo viên, đảm bảo tính khoa học và dễ sử dụng trong dạy học. (Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo Bắc Ninh; Thời gian: 6 tháng)
- **Tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên Lịch sử** về cách khai thác và sử dụng hiệu quả di sản văn hóa trong dạy học. (Chủ thể: Trường Đại học Sư phạm, Sở GD&ĐT; Thời gian: hàng năm)
- **Tăng cường thời lượng và lồng ghép nội dung di sản văn hóa trong chương trình Lịch sử phổ thông**, đặc biệt là các bài học lịch sử địa phương và hoạt động trải nghiệm sáng tạo. (Chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo; Thời gian: 1-2 năm)
- **Phát triển các hoạt động trải nghiệm thực tế tại các làng Quan họ cổ**, kết nối nhà trường với cộng đồng và nghệ nhân để học sinh có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với di sản. (Chủ thể: Nhà trường, UBND địa phương; Thời gian: liên tục)
- **Đầu tư kinh phí hỗ trợ các trường THPT tổ chức các hoạt động giáo dục di sản**, bao gồm trang thiết bị, tài liệu và kinh phí đi thực tế. (Chủ thể: UBND tỉnh Bắc Ninh, Sở GD&ĐT; Thời gian: hàng năm)

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Lịch sử các trường THPT:** Nắm bắt phương pháp sử dụng di sản văn hóa dân ca Quan họ trong dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.
- **Giảng viên và sinh viên ngành Sư phạm Lịch sử:** Là tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu phương pháp dạy học tích hợp di sản văn hóa trong giáo dục lịch sử.
- **Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan quản lý văn hóa:** Hiểu rõ thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục di sản văn hóa trong nhà trường.
- **Các nhà nghiên cứu văn hóa và lịch sử địa phương:** Có cơ sở khoa học để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về vai trò của di sản văn hóa trong giáo dục và bảo tồn.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao nên sử dụng di sản văn hóa dân ca Quan họ trong dạy học Lịch sử?**  
   Di sản giúp bài học sinh động, gần gũi, tăng cường hiểu biết và ý thức bảo vệ văn hóa truyền thống, đồng thời phát triển kỹ năng và thái độ tích cực cho học sinh.

2. **Phương pháp nào hiệu quả nhất để sử dụng di sản trong dạy học?**  
   Hướng dẫn học sinh tiếp cận trực tiếp qua hoạt động trải nghiệm tại các làng Quan họ cổ được đánh giá cao về hiệu quả giáo dục.

3. **Khó khăn lớn nhất khi sử dụng di sản trong dạy học là gì?**  
   Thiếu tài liệu hướng dẫn, thời gian chuẩn bị bài dài và giáo viên chưa được đào tạo bài bản là những khó khăn chính.

4. **Làm thế nào để khắc phục những khó khăn này?**  
   Cần có tài liệu chuyên sâu, tổ chức tập huấn cho giáo viên và tăng cường đầu tư kinh phí cho các hoạt động giáo dục di sản.

5. **Học sinh có thích học Lịch sử khi có sử dụng di sản không?**  
   Khoảng 80% học sinh thích hoặc rất thích học Lịch sử khi có sử dụng di sản văn hóa, giúp tăng hứng thú và hiệu quả học tập.

## Kết luận

- Khẳng định vai trò quan trọng của di sản văn hóa dân ca Quan họ Bắc Ninh trong đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường THPT.  
- Đánh giá thực trạng sử dụng di sản còn hạn chế do thiếu tài liệu, hướng dẫn và thời gian chuẩn bị.  
- Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng di sản trong dạy học, bao gồm phát triển tài liệu, tập huấn giáo viên và tổ chức hoạt động trải nghiệm.  
- Nghiên cứu góp phần làm phong phú hệ thống lý luận và phương pháp dạy học lịch sử tích hợp di sản văn hóa.  
- Khuyến nghị các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất và mở rộng nghiên cứu ứng dụng tại các địa phương khác.

**Hành động tiếp theo:** Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và năng lực sử dụng di sản văn hóa trong dạy học, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản dân tộc.