Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội, đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) sử dụng nguồn vốn Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao cơ sở hạ tầng và thúc đẩy tăng trưởng. Tỉnh Quảng Ninh, với vị trí chiến lược và tiềm năng phát triển kinh tế, đã dành tỷ trọng chi đầu tư phát triển từ NSNN lên tới hơn 50% tổng chi ngân sách địa phương trong giai đoạn 2014-2016, tương đương hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm. Tuy nhiên, công tác quyết toán vốn đầu tư XDCB tại đây còn tồn tại nhiều hạn chế như chậm trễ trong lập báo cáo quyết toán, sai sót trong hồ sơ, và thiếu minh bạch trong quản lý vốn, dẫn đến thất thoát và lãng phí nguồn lực công.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về quyết toán các dự án XDCB sử dụng vốn NSNN theo pháp luật Việt Nam, tập trung phân tích thực trạng tại tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2015-2018. Qua đó, đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quyết toán nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý đầu tư công. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại tỉnh Quảng Ninh, thời gian khảo sát từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2019, sử dụng số liệu thứ cấp từ các cơ quan nhà nước và khảo sát thực tế.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước trong việc hoàn thiện chính sách, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính đầu tư xây dựng cơ bản, giảm thiểu thất thoát vốn NSNN, thúc đẩy phát triển bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, quản lý dự án đầu tư công và pháp luật về ngân sách nhà nước. Hai khung lý thuyết chính bao gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của quyết toán ngân sách như một khâu cuối cùng trong chu trình ngân sách nhằm đánh giá hiệu quả sử dụng vốn, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công.

  2. Lý thuyết quản lý dự án đầu tư xây dựng cơ bản: Tập trung vào các quy trình quản lý chi phí đầu tư, từ lập dự toán, phê duyệt, thực hiện đến quyết toán dự án, nhằm đảm bảo dự án hoàn thành đúng tiến độ, chất lượng và trong giới hạn ngân sách được duyệt.

Các khái niệm chuyên ngành được làm rõ gồm: vốn đầu tư xây dựng cơ bản, quyết toán vốn đầu tư, tổng mức đầu tư, dự toán xây dựng công trình, hợp đồng xây dựng, kiểm toán quyết toán dự án, và các loại hợp đồng xây dựng (trọn gói, đơn giá cố định, giá điều chỉnh).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo tài chính, hồ sơ quyết toán dự án, văn bản pháp luật, các Thông tư, Nghị định của Bộ Tài chính, Bộ Xây dựng và các cơ quan quản lý tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2015-2018. Đồng thời, dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn các cán bộ quản lý dự án, chuyên viên tài chính và kiểm toán tại Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước và các chủ đầu tư.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả các chỉ tiêu tài chính, tỷ lệ dự án hoàn thành quyết toán đúng hạn, so sánh tiến độ quyết toán giữa các nhóm dự án. Phân tích nội dung hồ sơ quyết toán, đánh giá sự tuân thủ quy định pháp luật và các quy trình nghiệp vụ. Phân tích logic quy phạm để đánh giá tính đồng bộ và hiệu quả của hệ thống pháp luật liên quan đến quyết toán vốn đầu tư XDCB.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2019, tập trung vào phân tích dữ liệu giai đoạn 2015-2018 và khảo sát thực tiễn tại tỉnh Quảng Ninh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ dự án hoàn thành có báo cáo quyết toán còn thấp: Trong giai đoạn 2015-2018, có khoảng 61 dự án hoàn thành chưa lập báo cáo quyết toán, chiếm gần 20% tổng số dự án hoàn thành. Trong đó, 19 dự án chậm lập báo cáo quyết toán, có dự án chậm trên 12 tháng, gây khó khăn cho công tác thẩm tra và phê duyệt quyết toán.

  2. Chậm trễ trong phê duyệt quyết toán: Năm 2017, trong 124 dự án đã nộp hồ sơ quyết toán, có tới 51 dự án bị chậm phê duyệt quyết toán dưới 6 tháng, ảnh hưởng đến việc tất toán tài khoản và giải ngân vốn tiếp theo.

  3. Sai sót và thiếu sót trong hồ sơ quyết toán: Công tác nghiệm thu, hoàn công và lập hồ sơ quyết toán còn nhiều bất cập như nghiệm thu không sát khối lượng thiết kế, hồ sơ hoàn công không đúng thực tế thi công, báo cáo quyết toán chưa đầy đủ hoặc không đúng quy định.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng quyết toán: Bao gồm trình độ cán bộ thẩm tra, sự phối hợp giữa các đơn vị liên quan, trách nhiệm của chủ đầu tư và nhà thầu trong việc lập hồ sơ quyết toán, cũng như sự đồng bộ của hệ thống chính sách pháp luật.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc thiếu sự quan tâm đúng mức của chủ đầu tư trong công tác lập và nộp báo cáo quyết toán, sự thay đổi nhân sự gây gián đoạn công tác quản lý, cũng như hạn chế về năng lực chuyên môn của cán bộ thẩm tra quyết toán. So với các nghiên cứu trong ngành quản lý đầu tư công, kết quả này tương đồng với thực trạng chung tại nhiều địa phương, cho thấy vấn đề quyết toán vốn đầu tư XDCB là khâu yếu trong chu trình quản lý dự án.

Việc chậm trễ và sai sót trong quyết toán không chỉ làm giảm hiệu quả sử dụng vốn NSNN mà còn làm tăng nguy cơ thất thoát, lãng phí, ảnh hưởng đến uy tín và trách nhiệm của các cơ quan quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ dự án hoàn thành có báo cáo quyết toán đúng hạn theo năm, bảng tổng hợp các lỗi phổ biến trong hồ sơ quyết toán và biểu đồ so sánh tiến độ phê duyệt quyết toán giữa các nhóm dự án.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao chất lượng công tác quyết toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ thẩm tra quyết toán

    • Mục tiêu: Nâng cao trình độ chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ thẩm tra để đảm bảo chất lượng quyết toán chính xác, minh bạch.
    • Thời gian: Triển khai đào tạo định kỳ hàng năm.
    • Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  2. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống quy trình, biểu mẫu quyết toán đồng bộ, dễ áp dụng

    • Mục tiêu: Đơn giản hóa thủ tục, giảm thiểu sai sót trong hồ sơ quyết toán.
    • Thời gian: Hoàn thành trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể: Bộ Tài chính phối hợp với Sở Tài chính tỉnh Quảng Ninh.

  3. Tăng cường kiểm soát, giám sát và xử lý nghiêm các trường hợp chậm trễ, sai phạm trong quyết toán

    • Mục tiêu: Đảm bảo tiến độ và chất lượng quyết toán, giảm thiểu thất thoát vốn.
    • Thời gian: Áp dụng ngay và duy trì liên tục.
    • Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước.

  4. Thúc đẩy phối hợp liên ngành giữa chủ đầu tư, nhà thầu, cơ quan tài chính và kiểm toán

    • Mục tiêu: Tăng cường trao đổi thông tin, xử lý kịp thời các vướng mắc trong quá trình quyết toán.
    • Thời gian: Thiết lập cơ chế phối hợp trong 6 tháng.
    • Chủ thể: Sở Tài chính, các chủ đầu tư dự án, đơn vị kiểm toán.

  5. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý hồ sơ quyết toán

    • Mục tiêu: Tạo hệ thống quản lý hồ sơ điện tử, giảm thiểu thất lạc hồ sơ, tăng tính minh bạch.
    • Thời gian: Triển khai thí điểm trong 12 tháng.
    • Chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các đơn vị công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và đầu tư công

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách, nâng cao hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản.
    • Use case: Xây dựng quy trình thẩm tra, phê duyệt quyết toán dự án.

  2. Chủ đầu tư và các đơn vị thi công dự án xây dựng cơ bản

    • Lợi ích: Hiểu rõ trách nhiệm, quy trình lập hồ sơ quyết toán, nâng cao năng lực quản lý dự án.
    • Use case: Tối ưu hóa công tác lập báo cáo quyết toán, giảm thiểu sai sót.

  3. Các tổ chức kiểm toán độc lập và Kiểm toán Nhà nước

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các khó khăn trong kiểm toán quyết toán dự án, từ đó nâng cao chất lượng kiểm toán.
    • Use case: Phát triển các tiêu chuẩn kiểm toán phù hợp với thực tiễn địa phương.

  4. Giảng viên, nghiên cứu sinh và sinh viên ngành Luật Kinh tế, Quản lý công, Tài chính - Ngân hàng

    • Lợi ích: Tài liệu tham khảo chuyên sâu về pháp luật và quản lý tài chính công trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, bài giảng chuyên ngành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quyết toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản là gì?
    Quyết toán vốn đầu tư XDCB là việc lập, kiểm tra và phê duyệt báo cáo tài chính về toàn bộ chi phí đầu tư dự án từ khi bắt đầu đến khi hoàn thành, nhằm đánh giá hiệu quả sử dụng vốn và xác định giá trị tài sản hình thành. Ví dụ, tại Quảng Ninh, quyết toán giúp tiết kiệm trung bình gần 5 tỷ đồng mỗi năm cho ngân sách tỉnh.

  2. Ai chịu trách nhiệm lập báo cáo quyết toán dự án?
    Chủ đầu tư dự án có trách nhiệm lập báo cáo quyết toán, phối hợp với nhà thầu và các đơn vị liên quan để hoàn thiện hồ sơ. Trách nhiệm này được quy định rõ trong Thông tư 09/2016/TT-BTC và Thông tư 64/2018/TT-BTC.

  3. Thời hạn lập và phê duyệt quyết toán dự án là bao lâu?
    Thời hạn lập báo cáo quyết toán tính từ ngày bàn giao công trình: 12 tháng đối với dự án quan trọng quốc gia, 9 tháng với nhóm A, 6 tháng nhóm B, và 3 tháng nhóm C. Thời gian thẩm tra, phê duyệt quyết toán cũng được quy định tương ứng, ví dụ nhóm B là 2 tháng.

  4. Những khó khăn thường gặp trong công tác quyết toán tại Quảng Ninh?
    Bao gồm chậm nộp hồ sơ quyết toán, hồ sơ không đầy đủ, sai sót trong nghiệm thu và hoàn công, thiếu phối hợp giữa các bên, và năng lực cán bộ thẩm tra còn hạn chế.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác quyết toán?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình, áp dụng công nghệ thông tin, tăng cường kiểm soát và phối hợp liên ngành. Ví dụ, Quảng Ninh đã thực hiện tinh giản bộ máy để tiết kiệm chi thường xuyên, dồn nguồn lực cho đầu tư phát triển.

Kết luận

  • Quyết toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng nguồn vốn NSNN là khâu quan trọng đảm bảo minh bạch, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.
  • Tỉnh Quảng Ninh đã dành tỷ trọng lớn chi ngân sách cho đầu tư phát triển, tuy nhiên công tác quyết toán còn nhiều tồn tại như chậm trễ, sai sót hồ sơ và thiếu phối hợp.
  • Nghiên cứu đã làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng quyết toán, từ trình độ cán bộ đến hệ thống pháp luật và trách nhiệm của các chủ thể liên quan.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình, tăng cường kiểm soát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo, xây dựng hệ thống quản lý hồ sơ điện tử và tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao hiệu quả công tác quyết toán tại Quảng Ninh và các địa phương khác.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, chủ đầu tư và đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao chất lượng quyết toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản, góp phần sử dụng hiệu quả nguồn vốn NSNN, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.