Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế tri thức và toàn cầu hóa, giáo dục được xem là nguồn lực then chốt quyết định sự phát triển của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, đặc biệt là huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái, chất lượng giáo dục còn thấp so với mặt bằng chung khu vực miền núi phía Tây Bắc do nhiều khó khăn về kinh tế xã hội và cơ sở vật chất. Môi trường học tập thân thiện được xác định là yếu tố quan trọng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, tạo điều kiện cho học sinh phát triển hài hòa về thể chất và tinh thần. Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện tại các trường Tiểu học và Trung học cơ sở huyện Yên Bình, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 4 trường THCS trên địa bàn huyện Yên Bình với đối tượng khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý, 60 giáo viên và 200 học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục xây dựng môi trường học tập an toàn, lành mạnh, thân thiện, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực người học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại về môi trường học tập thân thiện, bao gồm:

  • Lý thuyết tâm lý học môi trường: Nhấn mạnh vai trò của môi trường vật chất và tinh thần trong việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh, dựa trên nghiên cứu của I. Pavlov và F. Skinner về phản xạ có điều kiện và phản xạ tạo tác.

  • Mô hình phương pháp sư phạm tương tác của Jean Marc Denomme và Madeleine Roy: Môi trường học tập là yếu tố tham gia trực tiếp vào quá trình dạy học, ảnh hưởng đến người dạy và người học, đòi hỏi sự thích nghi và tương tác linh hoạt.

  • Khái niệm quản lý nhà trường: Quản lý là quá trình có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm vận hành tổ chức đạt mục tiêu với chi phí thấp nhất. Quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện là hệ thống các biện pháp nhằm tạo ra môi trường vật chất và tinh thần an toàn, thân thiện, thúc đẩy học sinh tự giác học tập và phát triển toàn diện.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường học tập, môi trường học tập thân thiện, quản lý nhà trường, xây dựng môi trường học tập thân thiện, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng môi trường học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, phân tích, so sánh các tài liệu, công trình khoa học, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện và đổi mới giáo dục.

  • Phương pháp điều tra thực tiễn: Thu thập dữ liệu qua phiếu hỏi với 290 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại 4 trường THCS huyện Yên Bình. Phương pháp trò chuyện sâu và quan sát cũng được áp dụng để bổ sung thông tin.

  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát nhằm phân tích, đánh giá thực trạng và khảo nghiệm các biện pháp quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2020-2021, tập trung khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp quản lý phù hợp với điều kiện thực tế của huyện Yên Bình.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý, 60 giáo viên và 200 học sinh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về môi trường học tập thân thiện: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS huyện Yên Bình nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu xây dựng môi trường học tập thân thiện, tuy nhiên chỉ khoảng 70% học sinh cảm nhận môi trường học tập tại trường là thân thiện và an toàn.

  2. Thực trạng xây dựng môi trường vật chất: Các trường đã đầu tư cải thiện cơ sở vật chất như phòng học, bàn ghế, thiết bị dạy học tối thiểu theo Thông tư 13/2020/TT-BGD&ĐT, nhưng vẫn còn khoảng 30% phòng học thiếu ánh sáng hoặc không đảm bảo vệ sinh. Sân chơi và khu vực xanh còn hạn chế, ảnh hưởng đến hoạt động vui chơi, thể dục thể thao của học sinh.

  3. Thực trạng xây dựng môi trường tinh thần: Khoảng 75% giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá mối quan hệ giữa thầy cô và học sinh là thân thiện, bình đẳng, nhưng chỉ 60% học sinh cảm thấy được khích lệ và tôn trọng trong học tập. Vẫn còn tồn tại một số hành vi ứng xử chưa chuẩn mực giữa học sinh với nhau và giữa học sinh với giáo viên.

  4. Quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện: Việc lập kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra, đánh giá xây dựng môi trường học tập thân thiện được thực hiện thường xuyên nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng trong và ngoài nhà trường. Chỉ khoảng 65% cán bộ quản lý cho biết có sự phối hợp hiệu quả với gia đình và các tổ chức xã hội.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy môi trường học tập thân thiện tại các trường THCS huyện Yên Bình đã được quan tâm xây dựng nhưng còn nhiều hạn chế, đặc biệt về cơ sở vật chất và môi trường tinh thần. Nguyên nhân chủ yếu do điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, nguồn lực đầu tư hạn chế, cùng với năng lực quản lý và nhận thức của một số cán bộ quản lý, giáo viên chưa đồng đều.

So sánh với các nghiên cứu tại các vùng khó khăn khác như Bắc Kạn và Cao Bằng, tình hình tại Yên Bình tương đồng về mặt khó khăn cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình, xã hội. Tuy nhiên, mức độ nhận thức và sự tham gia của cán bộ quản lý tại Yên Bình có phần tích cực hơn, tạo tiền đề cho việc triển khai các biện pháp quản lý hiệu quả hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về các khía cạnh môi trường học tập thân thiện; bảng tổng hợp số liệu về cơ sở vật chất và các hoạt động xây dựng môi trường tinh thần; biểu đồ tròn minh họa mức độ phối hợp giữa nhà trường và các lực lượng xã hội.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý giáo dục tại huyện Yên Bình có thể điều chỉnh, hoàn thiện các biện pháp quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn về xây dựng môi trường học tập thân thiện, đổi mới phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng giao tiếp ứng xử sư phạm. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Yên Bình phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng để cải tạo phòng học, xây dựng sân chơi, khu vực xanh, đảm bảo 100% phòng học đạt chuẩn theo Thông tư 13/2020/TT-BGD&ĐT trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường phối hợp với chính quyền địa phương và Ban đại diện cha mẹ học sinh.

  3. Xây dựng và thực hiện quy định về văn hóa ứng xử trong nhà trường: Ban hành nội quy, quy chế về ứng xử giữa giáo viên, học sinh và cán bộ quản lý; tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng sống, phòng chống bạo lực học đường. Mục tiêu giảm 50% các vụ việc vi phạm ứng xử trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường phối hợp với tổ chức Đoàn Thanh niên và Hội Phụ nữ.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập các kênh liên lạc thường xuyên, tổ chức hội nghị phụ huynh định kỳ, vận động sự tham gia của các tổ chức xã hội trong xây dựng môi trường học tập thân thiện. Mục tiêu đạt 80% phụ huynh tham gia các hoạt động phối hợp trong 1 năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm và Ban đại diện cha mẹ học sinh.

Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ, có kế hoạch cụ thể theo từng học kỳ và năm học, đảm bảo tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tế của từng trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện, từ đó áp dụng vào công tác quản lý tại địa phương, nâng cao hiệu quả giáo dục.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường Tiểu học và THCS: Áp dụng các biện pháp quản lý, tổ chức xây dựng môi trường học tập thân thiện, cải thiện cơ sở vật chất và môi trường tinh thần trong nhà trường.

  3. Giáo viên và nhân viên giáo dục: Nâng cao nhận thức về vai trò của mình trong xây dựng môi trường học tập thân thiện, đổi mới phương pháp giảng dạy, phát triển kỹ năng giao tiếp ứng xử tích cực với học sinh.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý giáo dục và môi trường học tập.

Luận văn cung cấp các dữ liệu thực tiễn, phân tích sâu sắc và đề xuất giải pháp thiết thực, giúp các đối tượng trên có cơ sở khoa học và thực tiễn để nâng cao chất lượng giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Môi trường học tập thân thiện là gì?
    Môi trường học tập thân thiện là môi trường mà học sinh cảm thấy an toàn, được khích lệ, có cơ hội tham gia và bày tỏ quan điểm, học tập trong điều kiện vật chất và tinh thần thuận lợi, thúc đẩy sự phát triển toàn diện của học sinh.

  2. Tại sao cần xây dựng môi trường học tập thân thiện ở các trường THCS?
    Môi trường thân thiện giúp học sinh phát triển phẩm chất, năng lực, tăng cường hứng thú học tập, giảm bạo lực học đường và tạo điều kiện cho đổi mới phương pháp dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện?
    Bao gồm điều kiện kinh tế xã hội địa phương, gia đình, xã hội, năng lực cán bộ quản lý, năng lực giáo viên, học sinh và điều kiện cơ sở vật chất kỹ thuật của nhà trường.

  4. Phương pháp nào được sử dụng để nghiên cứu thực trạng xây dựng môi trường học tập thân thiện?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi, trò chuyện sâu, quan sát và xử lý số liệu thống kê nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện?
    Cần nâng cao năng lực quản lý, tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng văn hóa ứng xử tích cực, phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội, đồng thời kiểm tra, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh kịp thời.

Kết luận

  • Quản lý xây dựng môi trường học tập thân thiện tại các trường Tiểu học và THCS huyện Yên Bình đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất và môi trường tinh thần.
  • Năng lực quản lý, nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng môi trường học tập thân thiện.
  • Các yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế xã hội, gia đình và xã hội ảnh hưởng lớn đến hiệu quả xây dựng môi trường học tập thân thiện.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm nâng cao năng lực cán bộ, đầu tư cơ sở vật chất, xây dựng văn hóa ứng xử và tăng cường phối hợp với gia đình, xã hội.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo nghiệm và điều chỉnh các biện pháp quản lý trong các năm học tiếp theo để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Next steps: Triển khai các lớp bồi dưỡng, huy động nguồn lực đầu tư, xây dựng quy chế ứng xử và thiết lập cơ chế phối hợp hiệu quả.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng các trường TH&THCS huyện Yên Bình cần áp dụng ngay các biện pháp đề xuất để xây dựng môi trường học tập thân thiện, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.