Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập, việc áp dụng cơ chế tự chủ tài chính được xem là bước đột phá nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm áp lực ngân sách nhà nước. Tại Việt Nam, Nghị định số 16/2015/NĐ-CP đã thay thế Nghị định số 43/2006/NĐ-CP, quy định rõ hơn về quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các đơn vị sự nghiệp công lập trong quản lý tài chính. Trung tâm Phát triển Quỹ đất Thành phố Thái Nguyên, được thành lập năm 2010, là một trong những đơn vị sự nghiệp công lập thực hiện cơ chế này. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2019, với khảo sát sơ cấp thực hiện năm 2020, nhằm đánh giá thực trạng quản lý tài chính theo hướng tự chủ tại Trung tâm, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý tài chính theo hướng tự chủ, đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng tại Trung tâm, đồng thời đề xuất giải pháp phù hợp. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại Trung tâm Phát triển Quỹ đất Thành phố Thái Nguyên, sử dụng số liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính và khảo sát sơ cấp với 62 cán bộ, viên chức, người lao động. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm và các đơn vị sự nghiệp công lập tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý tài chính công và lý thuyết tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập. Quản lý tài chính công được hiểu là quá trình huy động, phân bổ và sử dụng các nguồn lực tài chính nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, trong đó có các đơn vị sự nghiệp công lập không vì mục tiêu lợi nhuận. Lý thuyết tự chủ tài chính nhấn mạnh quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính của đơn vị, bao gồm quyền lập dự toán, quyết định chi tiêu và huy động nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Đơn vị sự nghiệp công lập: tổ chức do Nhà nước thành lập, cung cấp dịch vụ công, có tư cách pháp nhân và hoạt động không vì lợi nhuận.
  • Quản lý tài chính theo hướng tự chủ: quản lý tài chính dựa trên nguyên tắc tự chủ về thu chi, tự chịu trách nhiệm về hiệu quả tài chính.
  • Dự toán thu chi: kế hoạch tài chính chi tiết, làm cơ sở cho việc phân bổ và sử dụng nguồn lực.
  • Quy chế chi tiêu nội bộ: văn bản quy định cụ thể các mức chi, tiêu chuẩn, định mức nhằm đảm bảo sử dụng tài chính hiệu quả và minh bạch.
  • Các công cụ quản lý tài chính: bao gồm hệ thống chính sách pháp luật, bộ máy quản lý, kế hoạch tài chính, quy chế chi tiêu và công tác kiểm tra, thanh tra.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, văn bản pháp luật, tài liệu quản lý của Trung tâm và các nghiên cứu liên quan. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp 62 cán bộ, viên chức và người lao động tại Trung tâm, chiếm khoảng 58% tổng số 106 người lao động, nhằm đánh giá thực trạng quản lý tài chính.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh số tuyệt đối và tương đối để đánh giá biến động thu chi qua các năm 2017-2019. Phương pháp phân tích tương quan được áp dụng để xác định mối liên hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính theo hướng tự chủ. Các chỉ tiêu phân tích tập trung vào quản lý nguồn tài chính, thực hiện chi ngân sách, quy chế chi tiêu nội bộ và năng lực đội ngũ kế toán. Toàn bộ dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel để đảm bảo tính chính xác và hệ thống.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu chi tài chính: Tổng nguồn thu của Trung tâm trong giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng trưởng, với mức tăng khoảng 15% mỗi năm, chủ yếu từ hoạt động dịch vụ sự nghiệp và đấu giá quyền sử dụng đất. Tuy nhiên, cân đối thu chi chưa ổn định, năm 2018 ghi nhận mức chênh lệch thu - chi âm khoảng 8%, trong khi năm 2019 đã cải thiện với mức dương 5%.
  2. Quản lý chi tiêu: Chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi, trong đó chi trả cho cán bộ, viên chức chiếm 45%, còn lại là chi cho hoạt động dịch vụ và đầu tư phát triển. Quy chế chi tiêu nội bộ chưa thực sự cụ thể, nhiều khoản chi mang tính bình quân, chưa tạo động lực làm việc cho người lao động.
  3. Năng lực quản lý và đội ngũ cán bộ: Đội ngũ kế toán và quản lý tài chính có trình độ đại học trở lên, nhưng còn hạn chế về chuyên môn nghiệp vụ trong lĩnh vực bồi thường, giải phóng mặt bằng. Khảo sát cho thấy 60% cán bộ đánh giá năng lực quản lý tài chính cần được nâng cao để đáp ứng yêu cầu tự chủ.
  4. Ảnh hưởng của các yếu tố bên ngoài và bên trong: Chủ trương, chính sách của Nhà nước và năng lực quản lý của cơ quan chủ quản có ảnh hưởng tích cực đến việc thực hiện tự chủ tài chính. Tuy nhiên, năng lực nội sinh của Trung tâm còn hạn chế, đặc biệt trong việc khai thác nguồn thu ngoài ngân sách và quản lý quỹ đất.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy Trung tâm đã có những bước tiến trong việc thực hiện quản lý tài chính theo hướng tự chủ, thể hiện qua tăng trưởng nguồn thu và cải thiện cân đối thu chi. Tuy nhiên, sự thiếu ổn định trong cân đối tài chính phản ánh những khó khăn trong việc dự báo và quản lý nguồn thu, đặc biệt là các khoản thu từ dịch vụ và đấu giá đất. So sánh với các Trung tâm phát triển quỹ đất tại Quảng Ninh và Cà Mau, Thái Nguyên còn hạn chế trong việc xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết và chính sách đãi ngộ nhằm khuyến khích người lao động.

Việc đội ngũ cán bộ còn thiếu kinh nghiệm chuyên môn và năng lực quản lý tài chính là nguyên nhân chính dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ chi cho từng nhóm mục tiêu và biến động thu chi qua các năm sẽ minh họa rõ nét hơn thực trạng này. Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo ngành cho thấy sự cần thiết của việc nâng cao năng lực quản lý và hoàn thiện cơ chế tài chính để phát huy hiệu quả tự chủ tài chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ: Xây dựng quy chế chi tiêu chi tiết, cụ thể hóa các mức chi, tiêu chuẩn và định mức phù hợp với đặc thù hoạt động của Trung tâm, nhằm tăng tính minh bạch và tạo động lực cho cán bộ, viên chức. Thời gian thực hiện: 6 tháng; Chủ thể: Ban lãnh đạo Trung tâm phối hợp với phòng Tài chính - Kế toán.
  2. Nâng cao năng lực quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ tài chính, kế toán và quản lý nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu chi và dự toán ngân sách. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Trung tâm phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.
  3. Tăng cường khai thác nguồn thu ngoài ngân sách: Đẩy mạnh các hoạt động dịch vụ sự nghiệp, liên doanh liên kết và khai thác quỹ đất hiệu quả để đa dạng hóa nguồn thu, giảm phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban Giám đốc và phòng Phát triển quỹ đất.
  4. Cải tiến công tác kiểm tra, giám sát tài chính: Thiết lập hệ thống kiểm tra, thanh tra nội bộ thường xuyên nhằm phát hiện và ngăn ngừa các sai phạm, đảm bảo sử dụng tài chính tiết kiệm, hiệu quả. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế toán phối hợp với Ban Kiểm tra.
  5. Xây dựng kế hoạch tài chính dài hạn: Lập kế hoạch tài chính chiến lược 3-5 năm, dự báo nguồn thu chi và các rủi ro tài chính để chủ động điều chỉnh chính sách quản lý tài chính. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Ban lãnh đạo Trung tâm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp công lập: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý tài chính theo hướng tự chủ, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.
  2. Cán bộ quản lý tài chính, kế toán: Nắm bắt các công cụ, quy trình quản lý tài chính và các kỹ thuật lập dự toán, kiểm tra, quyết toán phù hợp với cơ chế tự chủ tài chính.
  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo về lý thuyết và thực tiễn quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập.
  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và đất đai: Tham khảo để hoàn thiện chính sách, quy định về quản lý tài chính và phát triển quỹ đất, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính theo hướng tự chủ là gì?
    Quản lý tài chính theo hướng tự chủ là việc các đơn vị sự nghiệp công lập được trao quyền tự lập dự toán, tự quyết định chi tiêu và chịu trách nhiệm về hiệu quả tài chính, nhằm nâng cao tính chủ động và hiệu quả sử dụng nguồn lực.

  2. Những khó khăn chính khi thực hiện tự chủ tài chính tại Trung tâm Phát triển Quỹ đất Thái Nguyên là gì?
    Khó khăn gồm cân đối thu chi chưa ổn định, quy chế chi tiêu nội bộ chưa cụ thể, năng lực quản lý tài chính và chuyên môn của cán bộ còn hạn chế, cũng như việc khai thác nguồn thu ngoài ngân sách chưa hiệu quả.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập?
    Cần hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ, nâng cao năng lực cán bộ qua đào tạo, tăng cường kiểm tra giám sát, đa dạng hóa nguồn thu và xây dựng kế hoạch tài chính dài hạn.

  4. Vai trò của quy chế chi tiêu nội bộ trong quản lý tài chính là gì?
    Quy chế chi tiêu nội bộ là văn bản pháp lý quan trọng, quy định cụ thể các mức chi, tiêu chuẩn và định mức chi tiêu, giúp đảm bảo sử dụng tài chính hiệu quả, minh bạch và tạo động lực cho người lao động.

  5. Tại sao cần đa dạng hóa nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước?
    Đa dạng hóa nguồn thu giúp giảm áp lực ngân sách nhà nước, tăng tính chủ động tài chính, nâng cao hiệu quả hoạt động và tạo điều kiện phát triển bền vững cho đơn vị sự nghiệp công lập.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng quản lý tài chính theo hướng tự chủ tại Trung tâm Phát triển Quỹ đất Thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn 2017-2019.
  • Kết quả nghiên cứu chỉ ra những điểm mạnh như tăng trưởng nguồn thu và sự chủ động trong quản lý, đồng thời cũng nêu rõ các hạn chế về cân đối thu chi, quy chế chi tiêu và năng lực cán bộ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quy chế chi tiêu, nâng cao năng lực quản lý, đa dạng hóa nguồn thu và tăng cường kiểm tra giám sát.
  • Nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho các đơn vị sự nghiệp công lập và các nhà quản lý trong việc áp dụng cơ chế tự chủ tài chính.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính tại Trung tâm.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính theo hướng tự chủ tại các đơn vị sự nghiệp công lập, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.