Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình GDPT 2018, việc quản lý dạy học môn Tiếng Việt ở các trường tiểu học giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Năm học 2020-2021 đánh dấu năm đầu tiên áp dụng chương trình mới đối với học sinh lớp 1, với thời lượng học môn Tiếng Việt chiếm khoảng 31% tổng thời lượng chương trình, tương đương 1.505 tiết học. Thành phố Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, với đặc điểm đa số học sinh là dân tộc thiểu số, đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc triển khai dạy học môn Tiếng Việt, do ảnh hưởng của điều kiện địa lý, kinh tế và văn hóa. Học sinh dân tộc thiểu số thường gặp khó khăn trong phát triển nhận thức và ngôn ngữ, đặc biệt khi chuyển từ ngôn ngữ dân tộc sang tiếng Việt trong học tập.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý dạy học môn Tiếng Việt tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào khối lớp 1, với đối tượng khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý, 8 tổ trưởng chuyên môn và 100 giáo viên từ 8 trường tiểu học trên địa bàn. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng lực quản lý của hiệu trưởng, cải thiện chất lượng giảng dạy và học tập môn Tiếng Việt, góp phần phát triển năng lực ngôn ngữ và phẩm chất học sinh tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, đặc biệt là quản lý dạy học môn Tiếng Việt trong bối cảnh đổi mới chương trình GDPT 2018. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có mục đích, có tổ chức của chủ thể quản lý nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Quản lý nhà trường là tổ chức hoạt động dạy học, cụ thể hóa đường lối giáo dục của Đảng và Nhà nước, đảm bảo chất lượng giáo dục toàn diện.

  • Lý thuyết dạy học tích cực và phát triển năng lực học sinh: Chương trình GDPT 2018 chuyển trọng tâm từ truyền thụ kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực người học, trong đó môn Tiếng Việt đóng vai trò trung tâm trong phát triển năng lực ngôn ngữ, giao tiếp, tư duy và văn hóa.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý dạy học, quản lý nhà trường, hoạt động dạy học môn Tiếng Việt, năng lực ngôn ngữ, phẩm chất học sinh, phương pháp dạy học tích cực, đánh giá kết quả học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 30 cán bộ quản lý, 8 tổ trưởng chuyên môn và 100 giáo viên tại 8 trường tiểu học thành phố Bắc Kạn; tài liệu chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo; các báo cáo, kế hoạch giảng dạy, sổ điểm; quan sát thực tế các tiết dạy môn Tiếng Việt.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định tính qua phỏng vấn sâu và tổng kết kinh nghiệm thực tiễn. Các số liệu được trình bày qua bảng biểu và biểu đồ để minh họa thực trạng và so sánh.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2020-2021, giai đoạn đầu triển khai chương trình GDPT 2018 cho lớp 1, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp kịp thời.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu dạy học môn Tiếng Việt: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển năng lực và phẩm chất học sinh theo chương trình GDPT 2018. Tuy nhiên, còn khoảng 15% chưa nắm vững hoặc hiểu chưa sâu sắc, ảnh hưởng đến việc xây dựng kế hoạch dạy học.

  2. Thực trạng phương pháp và hình thức dạy học: 70% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, kết hợp hoạt động nhóm, thảo luận và trải nghiệm; 30% còn sử dụng phương pháp truyền thống, giảng dạy một chiều. Việc đổi mới phương pháp còn hạn chế do thiếu kỹ năng và điều kiện hỗ trợ.

  3. Quản lý hoạt động giảng dạy và tổ chức chuyên môn: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn thực hiện quản lý kế hoạch bài dạy, dự giờ và đánh giá giáo viên với tỷ lệ dự giờ đạt khoảng 80%. Tuy nhiên, công tác bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên còn chưa thường xuyên và chưa đáp ứng đủ yêu cầu đổi mới.

  4. Phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Khoảng 65% trường có sự phối hợp hiệu quả với gia đình trong việc quản lý học sinh, tuy nhiên còn 35% chưa thực hiện tốt, dẫn đến việc học sinh chưa phát huy tối đa năng lực học tập tại nhà.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và thực hiện quản lý dạy học môn Tiếng Việt theo chương trình GDPT 2018 tại các trường tiểu học thành phố Bắc Kạn. Tuy nhiên, hạn chế về năng lực chuyên môn của giáo viên và cán bộ quản lý, cùng với điều kiện cơ sở vật chất còn thiếu thốn, là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực ở Bắc Kạn thấp hơn khoảng 10-15%, phản ánh sự cần thiết tăng cường bồi dưỡng và hỗ trợ kỹ thuật.

Việc phối hợp giữa nhà trường và gia đình còn chưa đồng bộ cũng làm giảm hiệu quả quản lý học sinh, đặc biệt với học sinh dân tộc thiểu số có nhiều khó khăn về ngôn ngữ và môi trường học tập. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và biểu đồ tròn về mức độ phối hợp nhà trường - gia đình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực và đánh giá theo chương trình GDPT 2018, nhằm nâng cao kỹ năng giảng dạy và quản lý lớp học. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Phòng GD&ĐT phối hợp với các trung tâm đào tạo.

  2. Nâng cao năng lực quản lý cho hiệu trưởng và tổ chuyên môn: Đào tạo kỹ năng quản lý kế hoạch, dự giờ, đánh giá giáo viên và phối hợp với gia đình học sinh. Thực hiện định kỳ hàng năm, nhằm đảm bảo hiệu quả quản lý dạy học.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Đầu tư bổ sung thiết bị hỗ trợ dạy học như máy chiếu, phần mềm giáo dục, tủ sách tham khảo phong phú, đặc biệt phục vụ cho học sinh dân tộc thiểu số. Kế hoạch đầu tư trong 3 năm, do nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Xây dựng các chương trình giao lưu, hội thảo, hướng dẫn phụ huynh về phương pháp hỗ trợ học tập tại nhà, đặc biệt chú trọng đối với học sinh dân tộc thiểu số. Thực hiện thường xuyên trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và ban giám hiệu tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao năng lực quản lý dạy học môn Tiếng Việt, giúp xây dựng kế hoạch và tổ chức giám sát hiệu quả.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên dạy lớp 1: Tài liệu giúp hiểu rõ yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018, phương pháp dạy học tích cực và cách đánh giá kết quả học tập phù hợp.

  3. Chuyên viên phòng Giáo dục và Đào tạo: Tham khảo để xây dựng các chương trình bồi dưỡng, kiểm tra, đánh giá và hỗ trợ các trường tiểu học trong việc triển khai chương trình mới.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Sư phạm Tiểu học: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về quản lý dạy học môn Tiếng Việt trong bối cảnh đổi mới giáo dục, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Tiếng Việt theo chương trình GDPT 2018 có điểm gì khác biệt so với chương trình cũ?
    Chương trình GDPT 2018 tập trung phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, thay vì chỉ truyền thụ kiến thức. Quản lý dạy học theo chương trình mới đòi hỏi hiệu trưởng và giáo viên phải đổi mới phương pháp, tổ chức hoạt động học tập tích cực và đánh giá đa dạng, phù hợp với năng lực học sinh.

  2. Hiệu trưởng cần làm gì để nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt?
    Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch dạy học cụ thể, tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên, giám sát dự giờ, đánh giá kết quả dạy học và phối hợp chặt chẽ với gia đình học sinh để tạo môi trường học tập thuận lợi.

  3. Phương pháp dạy học tích cực trong môn Tiếng Việt được áp dụng như thế nào?
    Phương pháp tích cực bao gồm tổ chức hoạt động nhóm, thảo luận, trải nghiệm thực tế, kể chuyện, luyện tập và kiểm tra thực hành nhằm phát triển kỹ năng đọc, viết, nói, nghe của học sinh một cách chủ động và sáng tạo.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý dạy học môn Tiếng Việt tại các trường tiểu học Bắc Kạn?
    Yếu tố chủ quan như năng lực chuyên môn của giáo viên và cán bộ quản lý, cùng với điều kiện cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình là những yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dạy học.

  5. Làm thế nào để tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình trong quản lý học sinh?
    Thông qua các buổi họp phụ huynh, hướng dẫn phương pháp hỗ trợ học tập tại nhà, xây dựng kênh liên lạc thường xuyên giữa giáo viên và phụ huynh, đồng thời tổ chức các hoạt động giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm giáo dục nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của gia đình đối với việc học của con em.

Kết luận

  • Quản lý dạy học môn Tiếng Việt tại các trường tiểu học thành phố Bắc Kạn đang trong quá trình chuyển đổi tích cực theo chương trình GDPT 2018, với nhiều thuận lợi và thách thức đan xen.
  • Năng lực chuyên môn của giáo viên và cán bộ quản lý, cùng với điều kiện cơ sở vật chất, là những yếu tố quyết định chất lượng quản lý và dạy học.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực học sinh được thực hiện nhưng chưa đồng đều và cần được tăng cường.
  • Phối hợp giữa nhà trường và gia đình học sinh còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập của học sinh, đặc biệt là học sinh dân tộc thiểu số.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng năng lực giáo viên, nâng cao năng lực quản lý, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường phối hợp nhà trường - gia đình nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và Phòng GD&ĐT thành phố Bắc Kạn cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ và điều chỉnh phù hợp để đảm bảo thực hiện thành công chương trình GDPT 2018. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý và giảng dạy môn Tiếng Việt.