Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo chương trình năm 2018, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Tại huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái, với quy mô 62 lớp và hơn 2.600 học sinh THPT năm học 2019-2020, hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm được xem là một trong những giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy hiệu quả dạy học theo hướng này còn nhiều hạn chế do thiếu các biện pháp quản lí phù hợp và đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm tại các trường THPT huyện Văn Yên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí khả thi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn năm học 2019-2020, tại ba trường THPT chính của huyện, với đối tượng là cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh tham gia hoạt động dạy học môn Ngữ văn.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lí luận và thực tiễn cho công tác quản lí dạy học theo hướng trải nghiệm, đồng thời hỗ trợ nhà quản lí và giáo viên trong việc tổ chức, chỉ đạo và đánh giá hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực ngôn ngữ và phẩm chất nhân cách học sinh. Kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng rộng rãi trong các trường THPT khác có điều kiện tương tự, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb, nhấn mạnh quá trình học tập là sự chuyển hóa kinh nghiệm thông qua bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, phản ánh quan sát, khái quát hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Lý thuyết này làm nền tảng cho việc thiết kế các hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực thực tiễn và phẩm chất người học.

Bên cạnh đó, mô hình quản lí giáo dục được áp dụng, bao gồm các chức năng kế hoạch hóa, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá, nhằm đảm bảo hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm được thực hiện hiệu quả, đồng bộ và có sự giám sát chặt chẽ. Các khái niệm chính bao gồm: dạy học theo hướng trải nghiệm, quản lí hoạt động dạy học, năng lực và phẩm chất học sinh, cũng như các phương pháp dạy học tích cực như phương pháp dự án, đóng vai, thảo luận nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát bằng phiếu hỏi với hơn 200 cán bộ quản lí, giáo viên và học sinh tại ba trường THPT huyện Văn Yên; phỏng vấn trực tiếp với các cán bộ quản lí và giáo viên chủ chốt; đồng thời thu thập các tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến quản lí giáo dục và chương trình giáo dục phổ thông mới.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2021, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lí số liệu, khảo nghiệm biện pháp và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học theo hướng trải nghiệm: Khoảng 85% cán bộ quản lí và 78% giáo viên đánh giá cao vai trò của dạy học theo hướng trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 60% giáo viên thực sự áp dụng phương pháp này thường xuyên trong giảng dạy.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học: 70% giáo viên cho biết nội dung dạy học theo hướng trải nghiệm chưa được xây dựng đầy đủ, còn mang tính lý thuyết nhiều hơn thực hành. Phương pháp dạy học chủ yếu vẫn là thuyết trình (chiếm 65%), trong khi các phương pháp như đóng vai, dự án, thảo luận nhóm chỉ chiếm khoảng 30-40%.

  3. Quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm: Việc lập kế hoạch quản lí được thực hiện chưa đồng bộ, chỉ có 55% trường có kế hoạch cụ thể cho hoạt động trải nghiệm. Công tác chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá cũng còn hạn chế, với 48% giáo viên cho rằng chưa nhận được sự hỗ trợ và hướng dẫn đầy đủ từ ban giám hiệu.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lí: Các yếu tố chủ quan như trình độ, năng lực của cán bộ quản lí và giáo viên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lí. Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu, còn hạn chế về kinh phí và phối hợp giữa các bộ phận trong nhà trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù nhận thức về dạy học theo hướng trải nghiệm được đánh giá cao, nhưng việc triển khai còn nhiều khó khăn do thiếu kế hoạch quản lí cụ thể và đồng bộ. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, tình trạng này tương tự với các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội tương đương, cho thấy cần có sự đầu tư và đổi mới mạnh mẽ hơn trong công tác quản lí.

Việc giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống như thuyết trình phản ánh sự thiếu tự tin và kỹ năng trong áp dụng các phương pháp trải nghiệm, đồng thời cho thấy nhu cầu bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ là rất lớn. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học và mức độ hài lòng của giáo viên về công tác quản lí sẽ minh họa rõ nét hơn thực trạng này.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ vai trò then chốt của hiệu trưởng trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lí phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn tại các trường THPT huyện Văn Yên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lí và giáo viên

    • Tổ chức các hội thảo, tập huấn định kỳ nhằm nâng cao nhận thức về vai trò và phương pháp dạy học theo hướng trải nghiệm.
    • Mục tiêu: 90% cán bộ quản lí và giáo viên hiểu rõ và cam kết thực hiện trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường THPT.

  2. Đổi mới công tác lập kế hoạch quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm

    • Xây dựng kế hoạch quản lí chi tiết, cụ thể cho từng năm học, có sự tham gia của tổ chuyên môn và giáo viên.
    • Mục tiêu: 100% trường có kế hoạch quản lí hoạt động trải nghiệm được phê duyệt trước năm học mới.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng các trường THPT.

  3. Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học theo hướng trải nghiệm cho giáo viên

    • Triển khai các khóa đào tạo kỹ năng sử dụng phương pháp dự án, đóng vai, thảo luận nhóm và đánh giá năng lực học sinh.
    • Mục tiêu: 80% giáo viên môn Ngữ văn được bồi dưỡng trong 18 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên, Sở GD&ĐT.

  4. Khuyến khích giáo viên đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động dạy học

    • Hỗ trợ kinh phí và trang thiết bị để tổ chức các hoạt động câu lạc bộ, sân khấu hóa, tham quan dã ngoại.
    • Mục tiêu: Tăng 50% số tiết học áp dụng hình thức trải nghiệm đa dạng trong năm học tiếp theo.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường phối hợp với các tổ chuyên môn.

  5. Chỉ đạo phối hợp lực lượng trong và ngoài nhà trường

    • Xây dựng mạng lưới phối hợp với các tổ chức xã hội, gia đình và cộng đồng để hỗ trợ hoạt động trải nghiệm.
    • Mục tiêu: Thiết lập ít nhất 3 mô hình phối hợp hiệu quả trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, các tổ chức đoàn thể trong trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục các trường THPT

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lí luận và thực tiễn về quản lí dạy học theo hướng trải nghiệm, từ đó xây dựng kế hoạch và chỉ đạo hiệu quả.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch năm học, tổ chức bồi dưỡng giáo viên.

  2. Giáo viên môn Ngữ văn THPT

    • Lợi ích: Hiểu rõ các phương pháp dạy học trải nghiệm, áp dụng đa dạng hình thức tổ chức hoạt động dạy học.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lí giáo dục, Giáo dục học

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và phân tích thực trạng quản lí giáo dục.
    • Use case: Tham khảo tài liệu nghiên cứu, phát triển đề tài luận văn.

  4. Các cơ quan quản lí giáo dục cấp sở, phòng giáo dục

    • Lợi ích: Đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học theo hướng trải nghiệm.
    • Use case: Xây dựng chương trình bồi dưỡng, chính sách hỗ trợ trường học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo hướng trải nghiệm là gì?
    Dạy học theo hướng trải nghiệm là phương pháp giáo dục trong đó học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn, từ đó hình thành kiến thức, kỹ năng và phẩm chất thông qua trải nghiệm thực tế. Ví dụ như đóng vai, dự án, thảo luận nhóm giúp học sinh chủ động khám phá và vận dụng kiến thức.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lí dạy học theo hướng trải nghiệm như thế nào?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và bồi dưỡng giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

  3. Những khó khăn phổ biến khi áp dụng dạy học theo hướng trải nghiệm là gì?
    Khó khăn gồm thiếu kế hoạch quản lí cụ thể, giáo viên chưa thành thạo các phương pháp mới, hạn chế về cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa các bộ phận trong nhà trường. Điều này làm giảm hiệu quả của hoạt động trải nghiệm.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập theo hướng trải nghiệm?
    Đánh giá dựa trên quan sát quá trình học tập, sản phẩm học sinh tạo ra, tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, kết hợp các công cụ như tiểu luận, câu hỏi tình huống, bài tập thực tế nhằm phản ánh năng lực thực hành và phẩm chất của học sinh.

  5. Các biện pháp quản lí nào giúp nâng cao hiệu quả dạy học theo hướng trải nghiệm?
    Bao gồm tuyên truyền nâng cao nhận thức, đổi mới lập kế hoạch quản lí, bồi dưỡng giáo viên, đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động và phối hợp lực lượng trong và ngoài nhà trường để hỗ trợ hoạt động trải nghiệm.

Kết luận

  • Dạy học môn Ngữ văn theo hướng trải nghiệm là phương pháp giáo dục tích cực, giúp học sinh phát triển năng lực và phẩm chất thông qua hoạt động thực tiễn.
  • Quản lí hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chức năng quản lí: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.
  • Thực trạng tại các trường THPT huyện Văn Yên cho thấy còn nhiều hạn chế về kế hoạch quản lí, phương pháp dạy học và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao nhận thức, đổi mới kế hoạch quản lí, bồi dưỡng giáo viên và đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động dạy học.
  • Tiếp theo, cần triển khai khảo nghiệm các biện pháp này trong thực tế, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện mô hình quản lí dạy học theo hướng trải nghiệm.

Call to action: Các nhà quản lí giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp quản lí và phương pháp dạy học theo hướng trải nghiệm để nâng cao chất lượng giáo dục môn Ngữ văn, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.