Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và thực hiện các chính sách xã hội. Trong đó, chi thường xuyên ngân sách nhà nước là phần chi tiêu quan trọng nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội. Thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, với vị trí là đô thị loại I trực thuộc tỉnh và trung tâm kinh tế - văn hóa của vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, có quy mô dân số khoảng 290.000 người và diện tích 286 km². Nền kinh tế địa phương phát triển đa ngành với tỷ trọng công nghiệp - xây dựng chiếm 52,8%, thương mại - dịch vụ 44,4% và nông lâm thủy sản 2,8% (giai đoạn 2016-2020). Tổng thu ngân sách địa phương năm 2020 đạt khoảng 1.546 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm trên 54% tổng chi ngân sách.

Tuy nhiên, công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại Quy Nhơn còn nhiều hạn chế, gây thất thoát và lãng phí nguồn lực tài chính. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng quản lý chi thường xuyên NSNN thành phố Quy Nhơn trong giai đoạn 2016-2020, nhằm phân tích các yếu tố ảnh hưởng, đánh giá hiệu quả quản lý và đề xuất giải pháp hoàn thiện đến năm 2025. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại thành phố Quy Nhơn và phạm vi thời gian 5 năm, tập trung vào các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm chi thường xuyên NSNN. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, tăng cường kỷ luật tài chính và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi thường xuyên NSNN cấp thành phố. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Theo Luật NSNN 2015, ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó chi thường xuyên là khoản chi nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội. Quản lý chi thường xuyên NSNN là quá trình sử dụng các biện pháp kinh tế, tài chính và hành chính để đảm bảo các khoản chi được thực hiện đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.

  2. Nguyên tắc quản lý chi thường xuyên NSNN: Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, chi đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức, quản lý theo niên độ ngân sách, công khai minh bạch, quản lý theo kết quả thực hiện nhiệm vụ và thanh toán trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước. Các nguyên tắc này đảm bảo kỷ luật tài chính, hiệu quả phân bổ và trách nhiệm giải trình trong quản lý chi thường xuyên.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: chi thường xuyên ngân sách nhà nước, quản lý chi thường xuyên, dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách, và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi thường xuyên như kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy và trình độ cán bộ quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý chi thường xuyên NSNN tại thành phố Quy Nhơn.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, thống kê ngân sách của Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thống kê, Kho bạc Nhà nước thành phố Quy Nhơn giai đoạn 2016-2020; các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015; tài liệu chuyên ngành và các nghiên cứu trước đây về quản lý ngân sách nhà nước.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích thống kê mô tả để xem xét diễn biến thu chi ngân sách, tỷ trọng chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách, tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất và cơ cấu kinh tế địa phương.
    • Phương pháp so sánh để đánh giá mức độ tuân thủ dự toán, tiêu chuẩn, định mức chi thường xuyên theo quy định pháp luật.
    • Phân tích chứng thực nhằm giải thích nguyên nhân tồn tại, hạn chế trong quản lý chi thường xuyên.
    • Tổng hợp và khái quát hóa để đưa ra đánh giá chung và đề xuất giải pháp.
    • Phương pháp chuẩn tắc để đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi thường xuyên NSNN.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung phân tích toàn bộ số liệu thu chi ngân sách của thành phố Quy Nhơn trong 5 năm (2016-2020). Các báo cáo quyết toán, thanh tra, kiểm tra được tổng hợp và phân tích theo từng năm để đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ trọng chi thường xuyên trong tổng chi ngân sách cao và ổn định: Giai đoạn 2016-2020, chi thường xuyên chiếm trên 54% tổng chi ngân sách địa phương, phản ánh vai trò quan trọng trong duy trì hoạt động bộ máy nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội. Tổng chi ngân sách địa phương năm 2020 đạt khoảng 1.546 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ lệ lớn.

  2. Tốc độ tăng trưởng kinh tế và cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực: Giá trị sản xuất các ngành kinh tế của thành phố tăng đều qua các năm, với tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất ngành thương mại - dịch vụ đạt 114,1% năm 2020, cao nhất trong các ngành. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng dịch vụ, giảm tỷ trọng nông lâm thủy sản, phù hợp với định hướng phát triển đô thị loại I.

  3. Công tác lập và chấp hành dự toán còn tồn tại hạn chế: Việc lập dự toán chi thường xuyên chưa hoàn toàn bám sát nhiệm vụ thực tế của các đơn vị, còn tình trạng dàn trải và điều chỉnh dự toán trong quá trình thực hiện. Việc cấp phát kinh phí chưa luôn kịp thời, gây ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Công tác quyết toán và thanh tra, kiểm tra chưa đồng bộ: Báo cáo quyết toán chi thường xuyên chưa đầy đủ và kịp thời theo quy định. Số cuộc thanh tra, kiểm tra trong giai đoạn nghiên cứu còn hạn chế, dẫn đến việc phát hiện và xử lý vi phạm chưa triệt để, gây thất thoát ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các tồn tại trên xuất phát từ nhiều yếu tố. Trước hết, tổ chức bộ máy quản lý chi thường xuyên còn cồng kềnh, phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, gây chồng chéo và giảm hiệu quả quản lý. Trình độ chuyên môn và năng lực của cán bộ quản lý tài chính chưa đồng đều, ảnh hưởng đến chất lượng lập dự toán và kiểm soát chi tiêu. Ngoài ra, việc áp dụng các nguyên tắc quản lý chi thường xuyên như quản lý theo dự toán, công khai minh bạch và thanh toán qua Kho bạc Nhà nước chưa được thực hiện nghiêm túc.

So sánh với một số địa phương khác trong tỉnh Bình Định như huyện Tây Sơn và Tuy Phước, Quy Nhơn có quy mô kinh tế lớn hơn nhưng chưa phát huy hết hiệu quả quản lý chi thường xuyên. Các địa phương này đã thực hiện tốt việc phân bổ dự toán đúng thời hạn, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tài chính, thuế và Kho bạc, đồng thời đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Việc trình bày dữ liệu qua các biểu đồ về tỷ trọng chi thường xuyên so với tổng chi ngân sách, tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất theo ngành và số liệu thanh tra, kiểm tra sẽ giúp minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng quản lý chi thường xuyên tại Quy Nhơn. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện cơ chế chính sách, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường công khai minh bạch để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán chi thường xuyên: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tài chính về kỹ năng lập dự toán, đảm bảo dự toán phản ánh sát thực tế nhiệm vụ và nguồn lực tài chính. Áp dụng công nghệ thông tin trong xây dựng dự toán để nâng cao tính chính xác và kịp thời. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán và cấp phát kinh phí: Rà soát, điều chỉnh quy trình cấp phát kinh phí để đảm bảo kịp thời, đúng mục đích, tránh tình trạng chậm trễ gây ảnh hưởng đến hoạt động của các đơn vị. Tăng cường kiểm soát chi tiêu theo dự toán đã duyệt. Thời gian: 2023-2024. Chủ thể: UBND thành phố, Kho bạc Nhà nước.

  3. Tăng cường công tác quyết toán và thanh tra, kiểm tra chi thường xuyên: Đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện kịp thời sai phạm, xử lý nghiêm minh các vi phạm về chi ngân sách. Công khai kết quả thanh tra để nâng cao trách nhiệm giải trình. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Thanh tra thành phố, Phòng Tài chính - Kế hoạch, HĐND thành phố.

  4. Cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ thông tin: Đơn giản hóa thủ tục hành chính trong quản lý chi ngân sách, áp dụng hệ thống quản lý tài chính điện tử đồng bộ, minh bạch, giảm thiểu giấy tờ và thời gian xử lý. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: UBND thành phố, Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước.

  5. Nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp của cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, tăng cường bồi dưỡng đạo đức công vụ, xây dựng đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao, trách nhiệm và trung thực. Thời gian: liên tục từ 2023. Chủ thể: UBND thành phố, Trường Đại học Quy Nhơn, các cơ quan đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý chi thường xuyên, áp dụng các nguyên tắc và giải pháp quản lý hiệu quả, từ đó cải thiện công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Lãnh đạo các đơn vị sử dụng ngân sách: Nắm rõ trách nhiệm trong việc sử dụng kinh phí đúng mục đích, tuân thủ các quy định về chi thường xuyên, đồng thời phối hợp hiệu quả với các cơ quan quản lý tài chính.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước cấp thành phố, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm toán và giám sát ngân sách: Hỗ trợ trong việc xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra, giám sát chi ngân sách, phát hiện và xử lý vi phạm nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách nhà nước là gì?
    Chi thường xuyên NSNN là khoản chi nhằm duy trì hoạt động bộ máy nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội và thực hiện các nhiệm vụ thường xuyên về phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh. Ví dụ như chi lương, chi mua sắm vật tư, chi sửa chữa nhỏ.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên NSNN lại quan trọng?
    Quản lý chi thường xuyên giúp đảm bảo nguồn tài chính cho hoạt động nhà nước, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, tránh thất thoát, lãng phí và góp phần ổn định kinh tế - xã hội. Một quản lý tốt giúp tăng cường kỷ luật tài chính và minh bạch ngân sách.

  3. Những nguyên tắc nào cần tuân thủ trong quản lý chi thường xuyên?
    Các nguyên tắc gồm quản lý theo dự toán, chi đúng chế độ tiêu chuẩn, quản lý theo niên độ ngân sách, công khai minh bạch, quản lý theo kết quả thực hiện nhiệm vụ và thanh toán trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước.

  4. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi thường xuyên?
    Bao gồm trình độ phát triển kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy quản lý, năng lực và đạo đức của cán bộ quản lý tài chính, chính sách pháp luật và công tác thanh tra, kiểm tra.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên tại địa phương?
    Cần hoàn thiện quy trình lập và chấp hành dự toán, tăng cường thanh tra kiểm tra, cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính. Ví dụ, áp dụng hệ thống quản lý tài chính điện tử giúp minh bạch và tiết kiệm thời gian xử lý.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước tại thành phố Quy Nhơn giai đoạn 2016-2020, làm rõ vai trò và các nguyên tắc quản lý chi thường xuyên.
  • Phân tích số liệu cho thấy chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, trong khi công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán còn nhiều hạn chế.
  • Các nhân tố ảnh hưởng gồm điều kiện kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy và năng lực cán bộ quản lý tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi thường xuyên tập trung vào nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường thanh tra kiểm tra, cải cách thủ tục hành chính và đào tạo cán bộ.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương đến năm 2025 và các năm tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý tài chính và UBND thành phố Quy Nhơn cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các đơn vị liên quan phối hợp chặt chẽ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách nhà nước.

Kêu gọi hành động: Các cán bộ quản lý tài chính, lãnh đạo đơn vị và nhà nghiên cứu hãy áp dụng kết quả nghiên cứu này để cải thiện công tác quản lý ngân sách, góp phần xây dựng nền tài chính công minh bạch, hiệu quả và bền vững.