Tổng quan nghiên cứu

Nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt tại các vùng nông thôn như huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội, nơi diện tích đất nông nghiệp chiếm khoảng 56,96% tổng diện tích tự nhiên. Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) là biện pháp phổ biến nhằm bảo vệ cây trồng khỏi sâu bệnh, tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc BVTV chưa được quản lý chặt chẽ, dẫn đến ô nhiễm môi trường đất, nước và ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe con người và hệ sinh thái.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá hiện trạng ô nhiễm môi trường do phân phối và sử dụng thuốc BVTV tại ba xã Hương Ngải, Cần Kiệm, Đại Đồng thuộc huyện Thạch Thất, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhằm bảo vệ môi trường. Nghiên cứu thực hiện trong giai đoạn 2016-2018, dựa trên khảo sát thực địa, phân tích mẫu đất, nước và điều tra xã hội học với hơn 373 phiếu điều tra tại các cơ sở phân phối và 204 phiếu điều tra người sử dụng thuốc BVTV.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể về dư lượng thuốc BVTV tồn lưu trong đất và nước, đánh giá thực trạng quản lý và sử dụng thuốc BVTV, từ đó góp phần xây dựng các chính sách quản lý hiệu quả, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước và người dân địa phương nâng cao nhận thức về tác động của thuốc BVTV, đồng thời thúc đẩy phát triển nông nghiệp bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài nguyên môi trường, đặc biệt tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý rủi ro môi trường: Đánh giá rủi ro sức khỏe con người và hệ sinh thái từ thuốc BVTV thông qua ba bước chính: đánh giá độc tính, đánh giá phơi nhiễm và nhận diện rủi ro. Mô hình này giúp xác định mức độ ảnh hưởng của thuốc BVTV dựa trên nồng độ tồn dư và tần suất tiếp xúc.

  • Mô hình chu trình thuốc BVTV trong hệ sinh thái nông nghiệp: Mô tả quá trình thuốc BVTV di chuyển từ điểm phun vào các thành phần môi trường như đất, nước, không khí và tích tụ trong sinh vật, gây ô nhiễm và ảnh hưởng đến chuỗi thức ăn.

  • Khái niệm dư lượng thuốc BVTV: Là phần còn lại của hoạt chất và các sản phẩm chuyển hóa tồn tại trên cây trồng, đất, nước sau khi sử dụng thuốc, có khả năng gây độc và tích tụ sinh học.

Các khái niệm chính bao gồm: thuốc BVTV, dư lượng thuốc BVTV, độc tính cấp tính và mãn tính, hệ số hấp thụ cacbon hữu cơ (KOC), thời gian bán phân hủy thuốc BVTV, và các nhóm thuốc BVTV theo mức độ độc hại.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ 373 phiếu điều tra tại các cơ sở phân phối thuốc BVTV, 204 phiếu điều tra người sử dụng thuốc tại ba xã nghiên cứu, dữ liệu quan trắc môi trường đất và nước trong giai đoạn 2016-2017, cùng các báo cáo, đề án quy hoạch mạng lưới phân phối thuốc BVTV huyện Thạch Thất.

  • Phương pháp lấy mẫu và phân tích: Mẫu đất được lấy theo tiêu chuẩn TCVN 5297:1995 và TCVN 7538-2:2005, phân tích hàm lượng các hoạt chất thuốc BVTV như Abamectin, Metalaxy, Chlorpyrifos ethyl, Propiconazole, Atrazine, Dimethoate, Fenvalerate theo các tiêu chuẩn TCVN và TCCS hiện hành.

  • Phương pháp điều tra xã hội học: Khảo sát thực địa, phỏng vấn trực tiếp người dân và các cơ sở phân phối thuốc BVTV, thu thập thông tin về cách thức sử dụng, trang bị bảo hộ, quản lý chất thải thuốc BVTV.

  • Phương pháp phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Excel để tổng hợp, xử lý số liệu, xây dựng biểu đồ, bảng mô tả hiện trạng sử dụng và ô nhiễm thuốc BVTV.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2016-2018, bao gồm thu thập số liệu, phân tích mẫu, điều tra xã hội và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng phân phối thuốc BVTV: Có khoảng 373 cơ sở phân phối thuốc BVTV tại ba xã nghiên cứu, chủ yếu là các đại lý nhỏ lẻ với điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế. Việc quản lý chất thải từ các cơ sở này chưa được thực hiện nghiêm túc, với hơn 60% cơ sở không có hệ thống thu gom và xử lý chất thải rắn, nước thải thuốc BVTV.

  2. Tình hình sử dụng thuốc BVTV: Người dân sử dụng thuốc BVTV phổ biến với trung bình 8-9 lần phun/vụ, chủ yếu là thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu và thuốc diệt chuột. Khoảng 70% người sử dụng không trang bị đầy đủ đồ bảo hộ khi phun thuốc, dẫn đến nguy cơ ngộ độc cao. Dư lượng thuốc BVTV trong đất tại các xã dao động từ 0,5 đến 2,3 mg/kg, vượt mức an toàn cho phép ở một số điểm lấy mẫu.

  3. Dư lượng thuốc BVTV trong môi trường đất và nước: Kết quả phân tích mẫu đất cho thấy dư lượng thuốc như Chlorpyrifos ethyl và Atrazine tồn lưu trong đất với nồng độ trung bình lần lượt là 1,2 mg/kg và 0,9 mg/kg, cao hơn mức giới hạn cho phép. Mẫu nước mặt tại các kênh, sông nhỏ trong khu vực cũng phát hiện dư lượng thuốc BVTV với nồng độ trung bình khoảng 0,3 mg/l, gây nguy cơ ô nhiễm nguồn nước sinh hoạt.

  4. Quản lý chất thải thuốc BVTV: Hơn 80% hộ dân thải bỏ vỏ chai, bao bì thuốc BVTV không đúng quy định, thường vứt bừa bãi ra môi trường hoặc đốt gây ô nhiễm không khí. Việc thu gom và xử lý chất thải thuốc BVTV tại địa phương còn rất hạn chế, chưa có hệ thống thu gom tập trung.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến ô nhiễm môi trường do thuốc BVTV là việc sử dụng thuốc không đúng liều lượng, không tuân thủ quy trình an toàn và thiếu nhận thức về tác hại của thuốc BVTV. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức dư lượng thuốc BVTV tại huyện Thạch Thất tương đối cao, đặc biệt là các hoạt chất có thời gian bán phân hủy dài như Chlorpyrifos ethyl và Atrazine, gây tích tụ lâu dài trong đất và nước.

Biểu đồ phân bố dư lượng thuốc BVTV trong đất và nước cho thấy sự tập trung cao tại các vùng canh tác lúa nước và khu vực gần các cơ sở phân phối thuốc. Bảng so sánh tỷ lệ người sử dụng đồ bảo hộ và mức độ nhận thức về an toàn thuốc BVTV cũng phản ánh sự thiếu hụt trong công tác tuyên truyền và đào tạo.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc quản lý tổng hợp thuốc BVTV, bao gồm kiểm soát phân phối, hướng dẫn sử dụng đúng cách và xử lý chất thải hiệu quả nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý phân phối thuốc BVTV: Áp dụng các quy định nghiêm ngặt đối với các cơ sở phân phối thuốc BVTV, bao gồm yêu cầu về giấy phép, điều kiện cơ sở vật chất và hệ thống thu gom xử lý chất thải. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND huyện và Sở Nông nghiệp chủ trì.

  2. Đào tạo, tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân: Tổ chức các chương trình tập huấn, truyền thông về sử dụng thuốc BVTV an toàn, tác hại của thuốc và cách bảo vệ sức khỏe. Mục tiêu đạt 80% người dân trong khu vực nghiên cứu được đào tạo trong vòng 1 năm, do các tổ chức nông nghiệp và y tế phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng hệ thống thu gom và xử lý chất thải thuốc BVTV: Thiết lập điểm thu gom tập trung tại các xã, áp dụng công nghệ xử lý sinh học và hóa học phù hợp để xử lý vỏ chai, bao bì và nước thải thuốc BVTV. Thời gian triển khai 2-3 năm, do UBND huyện phối hợp với các đơn vị môi trường thực hiện.

  4. Khuyến khích sử dụng thuốc BVTV sinh học và kỹ thuật quản lý dịch hại tổng hợp (IPM): Hỗ trợ người dân tiếp cận các loại thuốc sinh học, áp dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp nhằm giảm sử dụng thuốc hóa học. Mục tiêu giảm 30% lượng thuốc BVTV hóa học sử dụng trong 3 năm, do Sở Nông nghiệp và các tổ chức nghiên cứu phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp và môi trường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý thuốc BVTV, quy định về phân phối, sử dụng và xử lý chất thải thuốc BVTV nhằm bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

  2. Các cơ sở phân phối thuốc BVTV: Nâng cao nhận thức về trách nhiệm quản lý chất thải, cải thiện điều kiện cơ sở vật chất và tuân thủ quy định pháp luật trong kinh doanh thuốc BVTV.

  3. Nông dân và người sử dụng thuốc BVTV: Áp dụng các kiến thức về sử dụng thuốc an toàn, bảo vệ sức khỏe và môi trường, đồng thời tiếp cận các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp để giảm thiểu tác động tiêu cực.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý tài nguyên rừng, môi trường và nông nghiệp: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và các giải pháp đề xuất để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về quản lý thuốc BVTV và bảo vệ môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuốc bảo vệ thực vật là gì và tại sao cần quản lý chặt chẽ?
    Thuốc BVTV là các hóa chất dùng để phòng trừ sâu bệnh, cỏ dại và các sinh vật gây hại cây trồng. Chúng có độc tính cao và tồn lưu lâu trong môi trường, gây ô nhiễm đất, nước và ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Quản lý chặt chẽ giúp giảm thiểu rủi ro và bảo vệ hệ sinh thái.

  2. Dư lượng thuốc BVTV tồn tại trong đất và nước có ảnh hưởng như thế nào?
    Dư lượng thuốc BVTV tích tụ trong đất và nước có thể gây độc cho vi sinh vật, động thực vật và con người. Ví dụ, dư lượng Chlorpyrifos ethyl vượt mức an toàn có thể làm giảm đa dạng sinh học và gây ngộ độc cấp tính cho người tiếp xúc.

  3. Người dân có thể giảm thiểu tác hại của thuốc BVTV bằng cách nào?
    Người dân nên tuân thủ liều lượng, sử dụng đồ bảo hộ đầy đủ, không phun thuốc khi gió to, và xử lý chất thải thuốc đúng cách. Áp dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp cũng giúp giảm lượng thuốc sử dụng.

  4. Các cơ sở phân phối thuốc BVTV cần làm gì để bảo vệ môi trường?
    Cơ sở phân phối cần có hệ thống thu gom, lưu trữ và xử lý chất thải thuốc BVTV, tuân thủ quy định về an toàn lao động và môi trường, đồng thời cung cấp thông tin hướng dẫn sử dụng thuốc an toàn cho khách hàng.

  5. Giải pháp kỹ thuật nào được đề xuất để xử lý chất thải thuốc BVTV?
    Giải pháp bao gồm sử dụng bể lọc sinh học kỵ khí, bể bùn hoạt tính hiếu khí và xử lý hóa học bằng hệ chất Fenton để xử lý nước thải, cùng với thu gom và xử lý chất thải rắn bằng công nghệ đốt hoặc tái chế an toàn.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã đánh giá chi tiết hiện trạng phân phối, sử dụng và ô nhiễm thuốc BVTV tại ba xã Hương Ngải, Cần Kiệm, Đại Đồng, huyện Thạch Thất, với dư lượng thuốc BVTV trong đất và nước vượt mức an toàn tại nhiều điểm.

  • Việc quản lý chất thải thuốc BVTV còn nhiều hạn chế, gây ô nhiễm môi trường và tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe cho người dân.

  • Đề xuất các giải pháp tổng hợp bao gồm quản lý phân phối, đào tạo tuyên truyền, xây dựng hệ thống thu gom xử lý chất thải và khuyến khích sử dụng thuốc BVTV sinh học.

  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý và cộng đồng trong việc bảo vệ môi trường và phát triển nông nghiệp bền vững.

  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm, đồng thời tiếp tục giám sát, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan chức năng, cộng đồng và người dân cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp bảo vệ môi trường trong phân phối và sử dụng thuốc BVTV, góp phần xây dựng nền nông nghiệp xanh, sạch và bền vững.